Ελλάδα, Ρωσία και ΕΕ: Τα επόμενα βήματα – Γιώργος Τζογόπουλος

• Η επίσκεψη του Έλληνα πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη στο Σότσι θα μπορούσε να ανοίξει ένα νέο κεφάλαιο στις ελληνορωσικές σχέσεις, καθώς ετοιμάζονται διμερείς συμφωνίες.
• Η ελληνική θέση είναι σταθερή και αμετάβλητη: η εξομάλυνση των σχέσεων ΕΕ-Ρωσίας θα ήταν προς το συμφέρον της Ευρώπης. Η ελληνική κυβέρνηση είναι έτοιμη, υπό προϋποθέσεις, να συμβάλει στην πραγματοποίηση ενός νέου διαλόγου ΕΕ-Ρωσίας.
• Η ενδυνάμωση των ελληνοαμερικανικών σχέσεων δεν εμποδίζει την Ελλάδα να ακολουθεί μια πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική και έναντι της Ρωσίας.
• Οι ισχυρότερες ελληνορωσικές σχέσεις θα μπορούσαν να στείλουν ένα μήνυμα στην Τουρκία ότι ορισμένες από τις περιφερειακές πολιτικές της αποξενώνουν άλλους δρώντες. Οι ελληνορωσικές σχέσεις χαρακτηρίζονται από μεγαλύτερο ιστορικό βάθος σε σχέση με τις ρωσοτουρκικές σχέσεις.
• Παρότι η στρατηγική δέσμευσή της στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ παραμένει σταθερή, η Ελλάδα μπορεί να αναδειχθεί πολύτιμος εταίρος για τη Ρωσία.

 

Η Ελλάδα βρίσκεται σε διαδικασία διαφοροποίησης των πηγών εισαγωγής φυσικού αερίου, αλλά εξακολουθεί να θεωρεί τη Ρωσία κρίσιμη αγορά

Το Κείμενο Πολιτικής υπογράφει ο Δρ. Γιώργος Τζογόπουλος, Κύριος Ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ. Μπορείτε να το διαβάσετε εδώ.

---

Εισαγωγή

 “Ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Κυριάκος Μητσοτάκης θα επισκεφθεί το Σότσι στις 8 Δεκεμβρίου 2021, όπου και θα συναντηθεί με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν. Η επίσκεψη είναι αποτέλεσμα έντονων προσπαθειών των δύο χωρών επαναφοράς των διμερών σχέσεων σε θετική τροχιά.”

Ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Κυριάκος Μητσοτάκης θα επισκεφθεί το Σότσι στις 8 Δεκεμβρίου 2021, όπου και θα συναντηθεί με τον Ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν. Η επίσκεψη είναι αποτέλεσμα έντονων προσπαθειών των δύο χωρών επαναφοράς των διμερών σχέσεων σε θετική τροχιά μετά τη διπλωματική κρίση του 2018. Το καλοκαίρι του 2018 η Ελλάδα απέλασε Ρώσους διπλωμάτες και κατηγόρησε τη Ρωσία ότι παρεμβαίνει στις εσωτερικές της υποθέσεις, συγκεκριμένα ότι αντιτίθεται στη Συμφωνία των Πρεσπών. Το Κρεμλίνο διέψευσε τις κατηγορίες και αντέδρασε λαμβάνοντας αντίστοιχα μέτρα. Τα αρνητικά δημόσια σχόλια τροφοδότησαν μια παρεξήγηση που θα χρειαστεί χρόνο και υπομονή για να ξεπεραστεί. Η επίσκεψη του προκατόχου του κ. Μητσοτάκη, Αλέξη Τσίπρα, στη ρωσική πρωτεύουσα τον Δεκέμβριο του 2018 ήταν μόνο η αρχή αυτής της διαδικασίας.

Η αλλαγή κυβέρνησης της Ελλάδας τον Ιούλιο του 2019 δεν σηματοδότησε την επανεκκίνηση των ελληνορωσικών σχέσεων, προσφέροντας περισσότερο μια ευκαιρία συνέχισης των προσπαθειών αποκλιμάκωσης των εντάσεων. Ο πρόεδρος Πούτιν συνεχάρη αμέσως τον Κυριάκο Μητσοτάκη για την εκλογική του νίκη^[1], διάφορες διαφωνίες ωστόσο, όπως η υπόθεση Βίνικ και η απόφαση του Οικουμενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινούπολης να χορηγήσει αυτοκέφαλο καθεστώς στην Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία, συνέχισαν να επισκιάζουν την ατζέντα της συμφιλίωσης^[2]. Επιπλέον, το ξέσπασμα της πανδημίας COVID-19 στις αρχές του 2020 θα εμπόδιζε για κάποιο χρονικό διάστημα το είδος της διαπροσωπικής πολιτικής επαφής που είναι χρήσιμο για την επίτευξη λύσεων. Η επίσκεψη του υπουργού Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ στην Αθήνα τον Οκτώβριο του 2020 και η συνάντησή του με τον ομόλογό του Νίκο Δένδια χαρακτηρίστηκε από έντονη αβεβαιότητα^[3]. Την επίσκεψη αυτή, ωστόσο, θα συμπλήρωνε η αντίστοιχη του Ρώσου πρωθυπουργού Μιχαήλ Μισούστιν στις 25 Μαρτίου 2021. Η ενεργή και υψηλού επιπέδου συμμετοχή της Ρωσίας στους εορτασμούς για τα 200 χρόνια από την έναρξη του ελληνικού αγώνα για ανεξαρτησία κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας αναγνωρίστηκε τότε από τον Κ. Μητσοτάκη^[4]. Δύο μήνες αργότερα ο κ. Δένδιας μετέβη στο Σότσι, όπου συναντήθηκε εκ νέου με τον κ. Λαβρόφ και μοιράστηκε μαζί του την αμετάβλητη θέση της Ελλάδας για την ανάγκη εξομάλυνσης των σχέσεων μεταξύ Ρωσίας και ΕΕ^[5].

 

Το Γενικό Πλαίσιο

“Η αποφασιστικότητα της Ελλάδας να αποκαταστήσει τις σχέσεις της με τη Ρωσία και να κοιτάξει πέρα από τη διπλωματική κρίση του 2018 αντανακλά το εθνικό της συμφέρον και συνάδει επίσης με τη γενική στάση των περισσότερων κρατών-μελών της ΕΕ, παρά την ύπαρξη ορισμένων προβλημάτων.”

Η αποφασιστικότητα της Ελλάδας να αποκαταστήσει τις σχέσεις της με τη Ρωσία και να κοιτάξει πέρα από τη διπλωματική κρίση του 2018 αντανακλά το εθνικό της συμφέρον και συνάδει επίσης με τη γενική στάση των περισσότερων κρατών-μελών της ΕΕ, παρά την ύπαρξη ορισμένων προβλημάτων. Η Γαλλία, για παράδειγμα, ένας από τους βασικούς εταίρους της Ελλάδας στην ανάπτυξη της έννοιας της στρατηγικής αυτονομίας, οραματίζεται μια ισχυρότερη ΕΕ που θα συμμετέχει ενεργά στην τρέχουσα συζήτηση για τη διεθνή ασφάλεια και θα σφυρηλατήσει στενότερους δεσμούς με τη Ρωσία^[6]. Η Γερμανία, από την πλευρά της, διατηρεί καλές σχέσεις με τη Ρωσία εδώ και πολλά χρόνια, ενώ η καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ πραγματοποίησε αποχαιρετιστήρια επίσκεψη στη ρωσική πρωτεύουσα τον Αύγουστο του 2021. Όπως αναφέρει ο Dmitri Trenin, η μακρά θητεία της Άνγκελα Μέρκελ, από την οπτική της Μόσχας, «ήταν μια περίοδος σχετικής, αν και όχι πάντα αποδεκτής, προβλεψιμότητας στις γερμανορωσικές σχέσεις»^[7]. Η συμφωνία συνασπισμού της νέας γερμανικής κυβέρνησης θεωρεί επίσης «τη Ρωσία σημαντικό διεθνή παράγοντα» και αναγνωρίζει «τη σημασία των ουσιαστικών και σταθερών σχέσεων»^[8]. Μια πρόταση των Παρισίων και του Βερολίνου για τη διοργάνωση μιας συνόδου κορυφής με τη Ρωσία τον Ιούνιο του 2021 δεν είχε συνέχεια εξαιτίας της δυσαρέσκειας της Πολωνίας και των χωρών της Βαλτικής^[9].  Παρόλα αυτά, η ιδέα της επανεξέτασης της ευρωπαϊκής προσέγγισης προς τη Ρωσία και της έναρξης διαλόγου κερδίζει έδαφος. Η Ιταλία έχει επίσης υποστηρίξει δημοσίως τη διεξαγωγή εποικοδομητικών συζητήσεων μεταξύ των Βρυξελλών και του Κρεμλίνου και ο πρόεδρος Πούτιν έχει απευθύνει πρόσκληση στον Ιταλό πρωθυπουργό Μάριο Ντράγκι να επισκεφθεί τη Ρωσία^[10].

Η Ευρώπη πρέπει να κινηθεί με μεγάλη προσοχή αν πρόκειται να εφαρμόσει μια συνεκτική στρατηγική έναντι της Ρωσίας. Οι διαφωνίες μεταξύ των κρατών-μελών, ιδίως οι ευαισθησίες της Πολωνίας και των χωρών της Βαλτικής, σε συνδυασμό με τις ανησυχίες για σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τη συνέχιση της κρίσης στην Ουκρανία, περιπλέκουν τα πράγματα. Δεν εκπλήσσει το γεγονός πως ο δημόσιος διάλογος επί του θέματος συνεχίζεται με αμείωτη ένταση, με μελετητές και αναλυτές να υπερασπίζονται διαφορετικές απόψεις για τη μελλοντική εξέλιξη των σχέσεων ΕΕ-Ρωσίας^[11].  Σε αυτό το πλαίσιο, αυτό που απαιτείται είναι μια ειλικρινής ανάλυση των όποιων επιτυχιών σημείωσαν στην πράξη οι σκληρές ευρωπαϊκές πολιτικές στο παρελθόν σε ό,τι αφορά την αλλαγή της συμπεριφοράς της Ρωσίας προς την κατεύθυνση που επιθυμεί η ΕΕ. Τον Ιούνιο του 2021 ο Ύπατος Εκπρόσωπος Ζοζέπ Μπορέλ δήλωσε ότι η ΕΕ θα «απωθήσει, θα περιορίσει και θα συνεργαστεί με τη Ρωσία, με βάση μια ισχυρή κοινή κατανόηση των στόχων της Ρωσίας και μια προσέγγιση ενός πραγματισμού αρχών»^[12].  Η διαχείριση της σχέσης ΕΕ-Ρωσίας αποτελεί βασική στρατηγική πρόκληση για την Ευρώπη, και υπάρχουν, πράγματι, περιθώρια συνεργασίας. Κατά τη διάρκεια της συνάντησής τους στη Νέα Υόρκη τον Σεπτέμβριο του 2021 για παράδειγμα, οι Μπορέλ και Λαβρόφ συζήτησαν γύρω από ένα ευρύ φάσμα τρεχόντων περιφερειακών θεμάτων, συμπεριλαμβανομένων των εξελίξεων στο Αφγανιστάν, την Ουκρανία και το Μάλι, καθώς και του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν και της Μέσης Ανατολής^[13].

Όσον αφορά στον πυρήνα των θεμάτων ασφάλειας, η Ελλάδα ακολουθεί ως κράτος-μέλος του ΝΑΤΟ την πολιτική της Συμμαχίας. Τον Ιούλιο του 2021 η Ελλάδα ήταν ένα από τα 14 κράτη του ΝΑΤΟ που συμμετείχαν στη στρατιωτική άσκηση SEA BREEZE υπό την ηγεσία της Βουλγαρίας στη Μαύρη Θάλασσα^[14]. Σύμφωνα με το Ελληνικό Γενικό Επιτελείο Εθνικής Άμυνας συμμετείχε η ταχεία πυραυλάκατος κρούσης Δανιόλος και το αντίστοιχο προσωπικό^[15]. Ο ρωσικός στόλος της Μαύρης Θάλασσας παρακολούθησε τις κινήσεις της ΤΚΠ Δανιόλος στη Μαύρη Θάλασσα και η Ρωσία αποφάσισε να δημοσιοποιήσει το γεγονός^[16]. Παρά τις εντάσεις μεταξύ του ΝΑΤΟ και της Ρωσίας, οι οποίες κορυφώθηκαν με την απέλαση Ρώσων διπλωματών τον Οκτώβριο και την επακόλουθη αναστολή της αποστολής της Ρωσίας στο ΝΑΤΟ, η Ελλάδα αντιμετώπισε θετικά τη στρατηγική της κυβέρνησης Μπάιντεν για τη διερεύνηση ενός νέου τύπου συνεργασίας με τη Ρωσία. Κατά συνέπεια, η Αθήνα χαιρέτισε τη σύνοδο κορυφής Πούτιν-Μπάιντεν τον Ιούνιο του 2021 στη Γενεύη ως μια ευπρόσδεκτη εξέλιξη, όπως και τις συνεχιζόμενες συνομιλίες μεταξύ διαφόρων αμερικανικών και ρωσικών αντιπροσωπειών.

Η Περιφερειακή Παράμετρος

“Η βελτίωση των ελληνορωσικών σχέσεων είναι προς το εθνικό συμφέρον της Ελλάδας, υπό την έννοια της διατήρησης καλών δεσμών με όλα τα μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Αυτό επιβάλλεται δεδομένης και της τρέχουσας ταραχώδους κατάστασης στην Ανατολική Μεσόγειο.”

Η βελτίωση των ελληνορωσικών σχέσεων είναι προς το εθνικό συμφέρον της Ελλάδας, υπό την έννοια της διατήρησης καλών δεσμών με όλα τα μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Αυτό επιβάλλεται δεδομένης και της τρέχουσας ταραχώδους κατάστασης στην Ανατολική Μεσόγειο. Ο Σ. Λαβρόφ προέβη σε μια σημαντική αλλά και ρεαλιστική δημόσια δήλωση σχετικά με το ενδεχόμενο επέκτασης των ελληνικών χωρικών υδάτων από τα 6 στα 12 ναυτικά μίλια, σημειώνοντας ότι «Σύμφωνα με τους όρους της Σύμβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας, κάθε συμμετέχων έχει το δικαίωμα να καθορίζει χωρικά ύδατα μέχρι 12 ναυτικά μίλια, λαμβάνοντας φυσικά υπόψη τη στοιχειώδη κοινή λογική και τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά». Εάν τα σχέδια δύο ή περισσότερων συμμετεχόντων στη σύμβαση συγκρούονται, συνέχισε ο Λαβρόφ, «η λύση μπορεί να επιτευχθεί μόνο στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με τον δέοντα σεβασμό των συμφερόντων του άλλου, όπως απαιτεί η σύμβαση»^[17]. Επιπλέον, η Ρωσία έχει υποστηρίξει σταθερά τις προσπάθειες του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ για την επανέναρξη του διακοινοτικού διαλόγου με στόχο την επανένωση της Κύπρου και την εξεύρεση λύσης του Κυπριακού προβλήματος εντός του υφιστάμενου διεθνούς νομικού πλαισίου. Ο Λαβρόφ επανέλαβε τη θέση της Μόσχας όταν συναντήθηκε με τον Πρόεδρο της Κύπρου Νίκο Αναστασιάδη τον περασμένο Σεπτέμβριο^[18].

“Μόσχα και Άγκυρα δεν συμφωνούν πάντοτε, έχουν καταφέρει, όμως, να καταλήξουν σε συμβιβασμούς σε χώρες όπως η Λιβύη και η Συρία, καθώς και στη σύγκρουση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Ωστόσο, η τουρκική συμπεριφορά στην Ουκρανία φαίνεται να έχει ξεπεράσει τις κόκκινες γραμμές της Ρωσίας.”

Οι καλές σχέσεις μεταξύ της Ρωσίας και της Τουρκίας προκαλούν σοβαρή ανησυχία στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια. Η ελληνική κυβέρνηση έχει κατά συνέπεια κίνητρο να αποτρέψει την εις βάρος της ενίσχυση των τουρκορωσικών σχέσεων στην Ανατολική Μεσόγειο. Μόσχα και Άγκυρα δεν συμφωνούν πάντοτε, έχουν καταφέρει, όμως, να καταλήξουν σε συμβιβασμούς σε χώρες όπως η Λιβύη και η Συρία, καθώς και στη σύγκρουση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Ωστόσο, η τουρκική συμπεριφορά στην Ουκρανία φαίνεται να έχει ξεπεράσει τις κόκκινες γραμμές της Ρωσίας. Τον Μάιο του 2021, ο Σ. Λαβρόφ «προέτρεψε» τους Τούρκους συναδέλφους του «να σταματήσουν να τροφοδοτούν τα μιλιταριστικά συναισθήματα του Κιέβου»^[19]. Επιπλέον, η Μόσχα θεωρεί τα κίνητρα της Άγκυρας σχετικά με την ανάδειξη των προβλημάτων που φέρονται να αντιμετωπίζουν οι Τατάροι της Κριμαίας ως μια «μεροληπτική ερμηνεία των ιστορικών γεγονότων για καταστροφικούς σκοπούς και […] μια προσπάθεια ικανοποίησης των δικών της πολιτικών φιλοδοξιών»^[20].  Ορισμένοι Τούρκοι εμπειρογνώμονες έχουν διαγνώσει έναν σκληρό και πρωτοφανή τόνο στις προειδοποιήσεις της Τουρκίας κατά των Ρώσων διπλωματών^[21].

“Οι ελληνορωσικές σχέσεις χαρακτηρίζονται από ένα ιστορικό βάθος που σίγουρα ξεπερνά την ρεαλιστική διάσταση της σημερινής τουρκορωσικής εταιρικής σχέσης.”

Οι ελληνορωσικές σχέσεις χαρακτηρίζονται από ένα ιστορικό βάθος που σίγουρα ξεπερνά την ρεαλιστική διάσταση της σημερινής τουρκορωσικής εταιρικής σχέσης. Σε αυτό το πλαίσιο η Ελλάδα μπορεί να μελετήσει προσεκτικά τις ρωσικές προτεραιότητες στην Ανατολική Μεσόγειο, οι οποίες δεν συμπίπτουν, απαραίτητα, με τις τουρκικές περιφερειακές επιδιώξεις. Το Κρεμλίνο επιδιώκει να δημιουργήσει σταθερές αλληλεπιδράσεις με κάθε παίκτη, να επεκτείνει τα οικονομικά και ενεργειακά του συμφέροντα, να καταπολεμήσει το Ισλαμικό Κράτος και την τρομοκρατία γενικότερα, και να ενδυναμώσει τη θέση του στον Νότο (κυρίως μέσω της Συρίας) στο πλαίσιο πιθανών διαπραγματεύσεων για την ασφάλεια με την ΕΕ και το ΝΑΤΟ^[22].  Έτσι, η συνεργασία με όλους αντί της επιλογής στρατοπέδων έχει αναδειχθεί ως στρατηγική της Ρωσίας στην Ανατολική Μεσόγειο^[23].  Η επαναπροσέγγιση με την Ελλάδα θα μπορούσε να στείλει ένα σαφές μήνυμα στην Άγκυρα προς μία κατεύθυνση αυτοσυγκράτησης. Ομοίως, ο ρόλος της Ελλάδας θα μπορούσε να είναι πολύτιμος για τους ρωσικούς υπολογισμούς ενόψει ενός φιλόδοξου πολυδιάστατου διαλόγου με την ΕΕ.

Η Διμερής Ατζέντα

Η Ρωσία απολαμβάνει παραδοσιακά μεγάλη δημοτικότητα στην Ελλάδα. Σύμφωνα με έρευνα του Νοεμβρίου του 2021, κατατάσσεται τέταρτη στις προτιμήσεις των Ελλήνων πολιτών ως «απαραίτητος σύμμαχος υπό τις παρούσες συνθήκες», ενώ προηγούνται η Γαλλία, οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι αραβικές χώρες^[24]. Η συμμετοχή ρωσικών αεροσκαφών στον τιτάνιο αγώνα κατά των πυρκαγιών το περασμένο καλοκαίρι εκτιμήθηκε από την ελληνική κοινή γνώμη, ενώ και η φετινή χρονιά είναι ιδιαίτερη λόγω του εορτασμού των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση. Πέρα από την επίσκεψη του πρωθυπουργού Μισούστιν στην Αθήνα, η πολιτιστική συνεργασία μεταξύ των δύο χωρών συνεχίζει να ανθίζει. Η Πρεσβεία της Ρωσίας στην Ελλάδα έχει τιμήσει τις λογοτεχνικές πτυχές του φιλελληνισμού αναρτώντας συχνά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης στίχους στους οποίους διάσημοι Ρώσοι ποιητές, όπως ο Αλεξάντερ Πούσκιν, ο Βίλχελμ Κούχελμπεκερ και ο Κοντράτι Ριλέγιεφ, υμνούν την εξέγερση των Ελλήνων κατά του οθωμανικού ζυγού, ενώ έχει επίσης δημοσιεύσει αναρτήσεις για τον Ιωάννη Καποδίστρια και τη Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα^[25]. Η έκθεση «Ελληνική Μόσχα: από τον Θεοφάνη τον Έλληνα μέχρι σήμερα» εγκαινιάστηκε τον Οκτώβριο στο Μουσείο Σύγχρονης Ιστορίας της Ρωσίας στο πλαίσιο των εορτασμών^[26].

“Η Ρωσία παραμένει σημαντικός προμηθευτής της Ελλάδας τόσο σε φυσικό αέριο (45,85%) όσο και σε πετρέλαιο (9,5%). Ωστόσο, η χώρα βρίσκεται σε διαδικασία διαφοροποίησης των πηγών εισαγώγιμων καυσίμων και είναι ήδη πολύ λιγότερο εξαρτημένη από τη Ρωσία σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες.”

Ο πρωθυπουργός Κ. Μητσοτάκης θα επισκεφθεί το Σότσι λίγες ημέρες μετά την υπογραφή πρωτοκόλλου συνεργασίας μεταξύ των δύο πλευρών, το οποίο περιλαμβάνει πολλές επιμέρους συμφωνίες στους τομείς του τουρισμού, της ενέργειας, των μεταφορών, της επιστήμης και της τεχνολογίας, των διαπεριφερειακών θεμάτων, του πολιτισμού και της φορολογίας^[27]. Το πρωτόκολλο αυτό αυξάνει περαιτέρω τις προσδοκίες για μια επιτυχημένη συνάντηση μεταξύ των δύο ηγετών. Μεταξύ άλλων, η Ελλάδα ενδέχεται να επιδιώξει τη διαπραγμάτευση μιας διμερούς συμφωνίας για το φυσικό αέριο, η οποία θα μπορούσε να έχει άμεσο αντίκτυπο στις τιμές^[28]. Η Ρωσία παραμένει σημαντικός προμηθευτής της Ελλάδας τόσο σε φυσικό αέριο (45,85%) όσο και σε πετρέλαιο (9,5%). Ωστόσο, η χώρα βρίσκεται σε διαδικασία διαφοροποίησης των πηγών εισαγώγιμων καυσίμων και είναι ήδη πολύ λιγότερο εξαρτημένη από τη Ρωσία σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Το πρώτο εξάμηνο του 2021, για παράδειγμα, δέκα κράτη-μέλη της ΕΕ (Αυστρία, Βουλγαρία, Τσεχία, Εσθονία, Φινλανδία, Ουγγαρία, Λετονία, Ρουμανία, Σλοβακία και Σλοβενία) προμηθεύτηκαν πάνω από το 75% των εισαγωγών φυσικού αερίου από τη Ρωσία, ενώ τέσσερα κράτη-μέλη (Βουλγαρία, Σλοβακία, Ουγγαρία και Φινλανδία) εισήγαγαν πάνω από το 75% του πετρελαίου τους από τη Ρωσική Ομοσπονδία^[29].

Από μια άλλη οπτική γωνία, η Ελλάδα στρέφει το βλέμμα της στη ρωσική αγορά με την ελπίδα ενίσχυσης των εξαγωγών της. Αν και η ευρωπαϊκή πολιτική κυρώσεων δεν επιτρέπει μεγάλη αισιοδοξία βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα, υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης υπό τις υπάρχουσες συνθήκες. Επιπλέον, η Ελλάδα θα ήθελε να προσελκύσει περισσότερους Ρώσους τουρίστες παρά την πανδημία του COVID-19. Η Ελλάδα, μαζί με τις Μαλδίβες και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, εμφανίστηκε μεταξύ των προτιμώμενων προορισμών των Ρώσων τουριστών, δεύτερη μετά την Κύπρο, για καλοκαιρινές διακοπές το 2021^[30].  Τέλος, το σχέδιο για τη διεθνοποίηση των ελληνικών πανεπιστημίων βασίζεται στις αναδυόμενες οικονομίες, όπως η Ρωσία, για την προσέλκυση φοιτητών από το εξωτερικό για σπουδές στην Ελλάδα. Μέχρι τον Οκτώβριο του 2021 η ειδική ιστοσελίδα του ελληνικού υπουργείου Παιδείας Study in Greece είχε δεχθεί 4.869 επισκέψεις από τη Ρωσία^[31].

Συμπεράσματα

Η Ελλάδα εφαρμόζει μια πολυδιάστατη εξωτερική και οικονομική πολιτική και θεωρεί τη Ρωσία σημαντικό εταίρο στο πλαίσιο αυτό. Αν και αφοσιωμένο κράτος-μέλος της ΕΕ και του ΝΑΤΟ, η Ελλάδα επιδιώκει, παράλληλα, να προωθεί τα εθνικά της συμφέροντα κοιτάζοντας προς την Ανατολή. Οι ολοένα και ισχυρότεροι ελληνοαμερικανικοί δεσμοί, οι οποίοι επεκτείνονται και στον αμυντικό τομέα, κατευνάζουν τις υπερβολικές ανησυχίες για τους υποθετικούς κινδύνους που θα μπορούσαν να συνοδεύουν μια ελληνορωσική προσέγγιση. Η επίσκεψη του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη στο Σότσι είναι το τελικό αποτέλεσμα γόνιμων διμερών διαπραγματεύσεων μεταξύ ελληνικών και ρωσικών αντιπροσωπειών μετά τη διπλωματική κρίση του 2018. Η επίσκεψη ευθυγραμμίζεται με τη γενικότερη τάση στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ υπό την κυβέρνηση Μπάιντεν για βαθύτερο διάλογο με τη Μόσχα και θα μπορούσε να είναι επιτυχής. Εμπόδια και περιορισμοί σίγουρα υπάρχουν, κυρίως στις σχέσεις ΝΑΤΟ-Ρωσίας, αλλά δεν θα πρέπει να εμποδίζουν μια ειλικρινή ευρωπαϊκή συζήτηση σχετικά με τον βαθμό στον οποίο οι τρέχουσες πολιτικές έναντι της Μόσχας έχουν αποδώσει αποτελέσματα. Στο πλαίσιο αυτό, η Ελλάδα θα μπορούσε να διαδραματίσει χρήσιμο ρόλο τόσο με διμερή, όσο και με ευρωπαϊκή προοπτική.

[1] Ιστοσελίδα Προέδρου της Ρωσίας, ‘Congratulations to Kyriakos Mitsotakis on His Appointment as the Prime Minister of Greece,’ διαθέσιμη στο σύνδεσμο: http://en.kremlin.ru/events/president/news/60949, 8 Ιουλίου 2019.

[2] Βλ. σχετικά μελέτη του ΕΛΙΑΜΕΠ για τις ελληνορωσικές σχέσεις: George N. Tzogopoulos, Greek-Russian Relations: A Potential to Mend Strained Ties, available at: https://www.eliamep.gr/wp-content/uploads/2020/10/Policy-brief-137-Tzogo-FINAL-EN.pdf, Οκτώβριος 2020.

[3] Ιστοσελίδα Υπουργείου Εξωτερικών της Ελλάδας, Δηλώσεις του Υπουργού Εξωτερικών Νίκου Δένδια ύστερα από τη συνάντησή του με τον Υπουργό Εξωτερικών της Ρωσικής Ομοσπονδίας Σεργέι Λαβρόφ, διαθέσιμη στο σύνδεσμο: https://www.mfa.gr/en/current-affairs/top-story/statements-of-the-minister-of-foreign-affairs-nikos-dendias-following-his-meeting-with-the-minister-of-foreign-affairs-of-the-russian-federation-sergey-lavrov-athens-26-october-2020.html, 26 Οκτωβρίου 2020.

[4] Ιστοσελίδα Πρωθυπουργού της Ελλάδας, Δηλώσεις Κυριάκου Μητσοτάκη ύστερα από τη συνάντησή του με τον Πρωθυπουργό της Ρωσικής Ομοσπονδίας Μιχαήλ Μιστούστιν, διαθέσιμη στο σύνδεσμο: https://primeminister.gr/en/2021/03/24/26156, 24 Μαρτίου 2021.

[5] Εφημερίδα «Καθημερινή», ιστοσελίδα αγγλικής έκδοσης, ‘Dendias Says Important to Restore EU-Russian Relations in Meeting with Lavrov,’ διαθέσιμη στο σύνδεσμο: https://www.ekathimerini.com/news/1161711/dendias-says-important-to-restore-eu-russian-relations-in-meeting-with-lavrov/, 24 Μαΐου 2021

[6] Βλ. το κείμενο της ομιλίας του Εμανουέλ Μακρόν στη διάσκεψη των πρέσβων της Γαλλίας, διαθέσιμο στο σύνδεσμο: https://lv.ambafrance.org/Ambassadors-conference-Speech-by-M-Emmanuel-Macron-President-of-the-Republic, 27 Αυγούστου 2019.

[7] Dmitri Trenin, ‘Merkel’s Legacy, as Seen From Russia,’ διαθέσιμο στο σύνδεσμο: https://carnegiemoscow.org/commentary/85475, 1 Οκτωβρίου 2021.

[8] Βλ. τη συμφωνία συνασπισμού της νέας γερμανικής κυβέρνηση, Mehr Fortschritt Wagen, διαθέσιμη στο σύνδεσμο: https://www.tagesspiegel.de/downloads/27829944/1/koalitionsvertrag-ampel-2021-2025.pdf, Νοέμβριος 2021 (στα γερμανικά).

[9] Sabine Siebold and Robin Emmott, Gabriela Baczynska, ‘France and Germany Drop Russia Summit Plan after EU’s East Objects,’ διαθέσιμο στο σύνδεσμο: https://www.reuters.com/world/europe/france-germany-drop-plans-russia-summit-after-eu-outcry-2021-06-25/, 25 Ιουνίου 2021.

[10] Marta Allevato, ‘Starace: Con Mosca il Dialogo è Possibile, Putin Ha Invitato Draghi,’ διαθέσιμο στο σύνδεσμο: https://www.agi.it/estero/news/2021-11-19/draghi-putin-intervista-ambascatore-starace-14600831/, 19 Νοεμβρίου 2021 (στα ιταλικά)

[11] Ιστοσελίδα Carnegie Europe, ‘Judy Asks: Is Europe in Denial About Russia?’ Available at: https://carnegieeurope.eu/strategiceurope/85810, 18 Νοεμβρίου 2021.

[12] Ιστοσελίδα Ευρωπαϊκής Επιτροπής, EU-Russia relations: Commission and High Representative Propose the Way Forward, διαθέσιμη στο σύνδεσμο: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_21_3010, 16 Ιουνίου 2021.

[13] Ιστοσελίδα Υπουργείου Εξωτερικών της Ρωσίας, Δελτίο Τύπου για τη συνάντηση του Υπουργού Εξωτερικών Σεργέι Λαβρόφ με τον Ύπατο Εκπρόσωπο της ΕΕ για Θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας και Αντιπρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, διαθέσιμο στο σύνδεσμο: https://www.mid.ru/en/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/4865321

[14] Οι 14 χώρες ήταν οι Αλβανία, Βέλγιο, Βουλγαρία, Γεωργία, Ελλάδα, Ιταλία, Λετονία, Πολωνία, Ρουμανία, Ισπανία, Τουρκία, Ουκρανία, το Ηνωμένο Βασίλειο και οι Ηνωμένες Πολιτείες. Ιστοσελίδα του ΝΑΤΟ, ‘NATO ships exercise in the Black Sea,’ διαθέσιμη στο σύνδεσμο: https://www.nato.int/cps/en/natohq/news_185879.htm, 19 Ιουλίου 2021.

[15] Ιστοσελίδα Ελληνικού Γενικού Επιτελείου Εθνικής Άμυνας, ‘Participation of Personnel and Units in the Breeze 2021 Black Sea Exercise,’ available at: https://geetha.mil.gr/symmetochi-prosopikoy-kai-meson-stin-polyethniki-askisi-breeze-2021-stin-mayri-thalassa/, 19 Ιουλίου 2021.

[16] Ιστοσελίδα πρακτορείου TASS, ‘Russian Black Sea Fleet Tracks Movements of Greek Missile Boat in Black Sea,’ available at: https://tass.com/russia/1312691, 10 Ιουλίου 2021.

[17] Ιστοσελίδα Υπουργείου Εξωτερικών της Ρωσίας ‘Foreign Minister Sergey Lavrov’s Remarks and Answers to Media Questions at a News Conference Following Talks with Foreign Minister of the Hellenic Republic Nikos Dendias,’ διαθέσιμη στο σύνδεσμο: https://www.mid.ru/en/maps/gr/-/asset_publisher/D4tBbKa1q61C/content/id/4406104, 26 Οκτωβρίου 2020.

[18] Ιστοσελίδα Υπουργείου Εξωτερικών της Ρωσίας, Δελτίο Τύπου για τη συνάντηση του Υπουργού Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ με τον Πρόεδρο της Κύπρου Νίκο Αναστασιάδη, διαθέσιμο στον σύνδεσμο: https://www.mid.ru/en/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/4866760, 24 Σεπτεμβρίου 2021.

[19] Ιστοσελίδα Υπουργείου Εξωτερικών της Ρωσίας, Συνέντευξη του Υπουργού Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ στην εφημερίδα Argumenty i Fakty, διαθέσιμη στο σύνδεσμο: https://www.mid.ru/en/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/4741307, 24 Μαΐου 2021.

[20] Ιστοσελίδα Υπουργείου Εξωτερικών της Ρωσίας, Ενημέρωση της Εκροσώπου του Υπουργείου Εξωτερικών Maria Zakharova, διαθέσιμη στο σύνδεσμο: https://www.mid.ru/foreign_policy/news/-/asset_publisher/cKNonkJE02Bw/content/id/4740448#23, 21 Μαΐου 2021.

[21] Ogul Tuna, ‘Russia’s Recent Severe Warnings to Turkey: Background and Future of the Crisis,’ available at: https://edam.org.tr/en/russias-recent-severe-warnings-to-turkey-background-and-future-of-the-crisis/, 27 Μαΐου 2021.

[22] Russlan Mamedov, ‘Russia: Towards a Balance of Interests in the Eastern Mediterranean’, available at: https://russiancouncil.ru/en/analytics-and-comments/analytics/russia-towards-a-balance-of-interests-in-the-eastern-mediterranean/, 6 Αυγούστου 2021.

[23] Andrey Kortunov, ‘Russian in the Eastern Mediterranean: The Art of Balancing,’ in George Tzogopoulos (ed.), The EU and the Eastern Mediterranean: The Multilateral Dialogue Option, CIFE Studies: The EU in World Politics, volume 1, 2021.

[24] Βλ. την έρευνα της Kapa Research: Balkan Monitor 2021, διαθέσιμη στον σύνδεσμο: https://kaparesearch.com/wp-content/uploads/2021/11/Balkan-Monitor-2021_final.pdf, Οκτώβριος-Νοέμβριος 2021

[25] Ιστοσελίδα Greek News Agenda, ‘2021 Bicentennial Celebrations by Foreign Embassies and Institutions,’ διαθέσιμη στον σύνδεσμο: https://www.greeknewsagenda.gr/topics/culture-society/7430-2021-embassies, 23 Μαρτίου 2021.

[26] Ιστοσελίδα Athens New, ‘Exhibition Greek Moscow: From Theophanes the Greek to the Present Day Opened in Russia, διαθέσιμη στο σύνδεσμο : https://en.rua.gr/2021/10/25/exhibition-greek-moscow-from-theophanes-the-greek-to-the-present-day-opened-in-russia/, 25 Οκτωβρίου 2021.

[27] Ιστοσελίδα Υπουργείου Εξωτερικών της Ελλάδας, δήλωση του Αναπληρωτή Υπουργού Εξωτερικών Μιλτιάδη Βαρβιτσιώτη ύστερα από την 13^η συνάντηση της Κοινής Ελληνορωσικής Διυπουργικής Επιτροπής – υπογραφή Πρωτοκόλλου Συνεργασίας, διαθέσιμη στο σύνδεσμο: https://www.mfa.gr/en/current-affairs/top-story/alternate-minister-of-foreign-affairs-miltiadis-varvitsiotis-statement-following-the-13th-joint-greek-russian-inter-ministerial-committee-signing-of-cooperation-protocol-moscow-30112021.html  30 Νοεμβρίου 2021.

[28] Σταύρος Παπαντωνίου, ‘Kyriakos Mitsotakis’ visit to Moscow: Natural Gas, Transport Issues, and the Eastern Mediterranean on the Agenda,’ διαθέσιμο στο σύνδεσμο: https://www.kathimerini.gr/politics/561595054/taxidi-kyr-mitsotaki-sti-moscha-stin-atzenta-fysiko-aerio-metafores-anatoliki-mesogeios/, 24 Νοεμβρίου 2021

[29] Ιστοσελίδα Eurostat, EU Imports of Energy Products – Recent Developments, διαθέσιμη στο σύνδεσμο: EU imports of energy products – recent developments https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=EU_imports_of_energy_products_-_recent_developments, Οκτώβριος 2021.

[30] Ιστοσελίδα πρακτορείου TASS, ‘Russians Mostly Choose Cyprus for Summer Holidays this Year, Says Study,’ διαθέσιμη στο σύνδεσμο: https://tass.com/economy/1302843, 15 Ιουνίου 2021.

[31] Βλ. σχετικά στοιχεία στον ακόλουθο σύνδεσμο: https://www.kathimerini.gr/society/561553315/aei-gefyres-synergasias-kai-me-india-rosia/, 28 Οκτωβρίου 2021.