Υπό το φως της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα, των μέτρων λιτότητας που έχουν υιοθετηθεί αλλά και τις κοινωνικές αντιδράσεις που έχουν επακολουθήσει, το ΕΛΙΑΜΕΠ διοργάνωσε κλειστή συζήτηση την Τρίτη 1/06/2010 με θέμα τις «Κοινωνικές εκρήξεις» με τον καθηγητή Στάθη Καλύβα, Καθηγητή Πολιτικών Επιστημών και Διευθυντή του Προγράμματος για την Τάξη, τη Σύγκρουση και τη Βία, του Πανεπιστημίου Yale.
Κοινωνικές εκρήξεις και καθεστωτικές μεταβολές
Ο καθηγητής κύριος Καλύβας ξεκίνησε την ομιλία του με μία ιστορική αναδρομή του φαινομένου της αστικής μαζικής διαμαρτυρίας. Ανατρέχοντας σε ανάλογες περιπτώσεις του παρελθόντος πρότεινε δύο βασικές διαπιστώσεις. Πρώτον, παρατηρείται ότι μέχρι σήμερα, οι κοινωνικές εκρήξεις έχουν οδηγήσει σε καθεστωτική μεταβολή μόνο σε αυταρχικά πολιτικά συστήματα (αφού οι δημοκρατίες φαίνεται να έχουν μεγαλύτερα περιθώρια απορρόφησης και διαχείρισης κρίσεων και κοινωνικών εκρήξεων). Τέτοιες περιπτώσεις είναι η ιρανική επανάσταση της δεκαετίας του 1970 καθώς και οι ‘βελούδινες επαναστάσεις’ των κρατών της ανατολικής Ευρώπης που ανέτρεψαν τα κομμουνιστικά καθεστώτα μετά το 1989. Σε καθεστώς δημοκρατίας, οι κοινωνικές εκρήξεις τίνουν να οδηγήσουν σε πολιτική αστάθεια και μεταρρυθμίσεις. Δεύτερον, παρόλο που δεν υπάρχουν συστηματικές αναλύσεις για τη σχέση οικονομικών κρίσεων και κοινωνικών εκρήξεων, με βάση την υπάρχουσα βιβλιογραφία γίνεται φανερό πως δεν προκύπτει γραμμική εξέλιξη μεταξύ των κοινωνικών εκρήξεων και της οικονομικής δυσχέρειας. Αντίθετα, οι κοινωνικές εκρήξεις προκύπτουν με αφορμή κοινωνικά και πολιτικά αίτια ενώ σημαντικό ρόλο φαίνεται να έχουν και οι εθνοτικές διαφορές που δύναται να αναπτυχθούν.
Η ελληνική περίπτωση
Στην ελληνική περίπτωση φαίνεται να υπάρχουν τρεις ιδιαιτερότητες:
– Μία ‘παράδοση’ διαμαρτυρίας που έχει εδραιωθεί ιδίως μετά την περίοδο της μεταπολίτευσης
– Η ύπαρξη και η αυξανόμενη δράση εξτρεμιστικών ομάδων στις διαδηλώσεις που συχνά έχει το αρνητικό αποτέλεσμα να ταυτίζεται η ίδια η διαδήλωση με τη δράση των ομάδων αυτών κυρίως εξαιτίας του τρόπου κάλυψης των γεγονότων από τα μέσα ενημέρωσης.
– Ένας βαθμός ανοχής των διαδηλωτών και της κοινής γνώμης η οποία βασίζεται στην καχυποψία που έχει αναπτυχθεί βαθμιαία εκ μέρους του πολίτη απέναντι στο κράτος και τους εκπροσώπους του.
Σύμφωνα με τον κ. Καλύβα, ενώ η πρώτη διάσταση δεν είναι ουσιαστικά άμεσα αντιμετωπίσιμη καθώς βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην ιστορική εμπειρία της Ελλάδας από την περίοδο της δικτατορίας, οι άλλες διαστάσεις – η δράση των ομάδων και η ανοχή της κοινής γνώμης – μπορεί να ελεγχθούν με μέτρα παρέμβασης. Τα φαινόμενα του χουλιγκανισμού και της βίας στην πόλη καθώς και οι συχνοί αποκλεισμοί δημοσίων χώρων αποτελούν κατά αυτή την άποψη πρόβλημα δημόσιας τάξης και όχι πολιτικό.
Βασικό στοιχείο στην προσέγγιση αυτή αποτελεί ο επαναπροσανατολισμός στη διάσταση του κόστους που μπορεί να έχει για τον πολίτη η συμμετοχή σε πράξεις βίας και χουλιγκανισμού.
Ο κίνδυνος κοινωνικής έκρηξης στην Ελλάδα και οι συνέπειές της
Ο συνδυασμός των ανωτέρω στοιχείων και όχι η ίδια η οικονομική κρίση είναι πιθανό να οδηγήσουν σε μία κοινωνική έκρηξη στην Ελλάδα ενισχυμένη πιθανόν από μία αυξανόμενη δυσαρέσκεια όπως αυτή μπορεί να καταγραφεί ανάμεσα στις νεότερες γενιές ή τις άλλες ομάδες πληθυσμού στις οποίες η οικονομική κρίση μπορεί να έχει εντονότερο κοινωνικό αντίκτυπο.
Παρόλαυτα ακόμα και μία κοινωνική έκρηξη μεγάλου μεγέθους ενώ μπορεί να προκαλέσει εσωτερικούς ανασχηματισμούς δεν προβλέπεται να επιφέρει δομική αλλαγή του πολιτικού σκηνικού. Η περίπτωση της Αργεντινής το 2001 είναι ενδεικτική. .
Το τελικό συμπέρασμα είναι πως στην Ελλάδα δεν τίθεται θέμα συστεμικής αλλαγής. Πιθανότητα όμως, μία κοινωνική έκρηξη μπορεί να οδηγήσει σε πολιτική αστάθεια και σε μερική αναδιάρθωση του πολιτικού συστήματος στην Ελλάδα.