Οικονομολόγοι και παιδαγωγοί σε όλον τον κόσμο συμφωνούν ότι η επένδυση στην προσχολική αγωγή υπόσχεται μεγάλες αποδόσεις σε όλο το φάσμα της ανάπτυξης της προσωπικότητάς των παιδιών: κοινωνικοποίηση, ανάπτυξη των άτυπων δεξιοτήτων (σεβασμός των άλλων και συνεργασία μαζί τους), μείωση αντικοινωνικών συμπεριφορών, καλύτερες επιδόσεις στην εκπαίδευση, καλύτερες επιδόσεις (υψηλότερο ποσοστό απασχόλησης, υψηλότερες μέσες αμοιβές) στην αγορά εργασίας. Επίσης, η προσχολική αγωγή συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στην αντιμετώπιση της ανισότητας και του κοινωνικού αποκλεισμού καθώς αντισταθμίζει τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα παιδιά των λιγότερο προνομιούχων κοινωνικών ομάδων πριν το ξεκίνημα της σχολικής τους εκπαίδευσης.

Όπως έχει υπολογίσει ο James Heckman (Βραβείο Νόμπελ Οικονομίας 2000), εάν ληφθούν υπόψη όλα τα οφέλη που αναφέρονται παραπάνω, η δημόσια επένδυση σε βρεφονηπιακούς σταθμούς έχει υψηλότερο ποσοστό απόδοσης από οποιαδήποτε άλλη επιλογή για την αξιοποίηση των φορολογικών εσόδων.

Για το λόγο αυτό, ο Ευρωπαϊκός Πυλώνας Κοινωνικών Δικαιωμάτων αναφέρει 20 κοινωνικά δικαιώματα τα οποία πρέπει να απολαμβάνουν όλοι οι πολίτες της ΕΕ, εκ των οποίων το 11οορίζει ότι: «Τα παιδιά έχουν δικαίωμα σε οικονομικά προσιτή προσχολική αγωγή υψηλής ποιότητας».

Ήδη από το 2002 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έχει υιοθετήσει τους στόχους της Βαρκελώνης, σύμφωνα με τους οποίους, τα κράτη μέλη καλούνται να εξασφαλίσουν ότι το 33% των παιδιών ηλικίας 0-2 ετών και το 90% των παιδιών ηλικίας 3-5 ετών συμμετέχουν στην προσχολική αγωγή.

Οι στόχοι αυτοί έχουν επιτευχθεί στην ΕΕ ως σύνολο. Πράγματι, το 2022 το ποσοστό των παιδιών ηλικίας 0-2 ετών που συμμετείχαν στην προσχολική αγωγή έφτανε το 36,2% (από 27,3% το 2012). Ωστόσο, μεταξύ των κρατών μελών υπάρχουν σημαντικές διαφορές. Στην Ολλανδία, το ποσοστό συμμετοχής στην προσχολική αγωγή στην ηλικιακή ομάδα 0-2 ετών ήταν 72,3%. Στη Σλοβακία, μόλις 2,5%.

Η χώρα μας έχει κάνει σημαντική πρόοδο. Το 2022, 29,1% των παιδιών ηλικίας 0-2 ετών στην Ελλάδα συμμετείχαν στην προσχολική αγωγή. Το 2012, το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 20%.

Η Ολλανδία ξεχωρίζει ανάμεσα στις χώρες που σημείωσαν τη μεγαλύτερη πρόοδο: από 46% το 2012 σε 72,3% το 2022, διαφορά 26,3 ποσοστιαίων μονάδων. Άλλες οκτώ χώρες– η Γαλλία, η Πορτογαλία, η Φινλανδία, το Λουξεμβούργο, η Κροατία, η Σλοβενία, Εσθονία, και η Λιθουανία) πέτυχαν μεγάλη αύξηση (από 14 έως 17 μονάδες) του ποσοστού των παιδιών ηλικίας 0-2 ετών που συμμετείχαν στην προσχολική αγωγή.

Το ποσοστό συμμετοχής στην προσχολική αγωγή στην ηλικιακή ομάδα 0-2 ετών υποχώρησε στη Ρουμανία, στη Σλοβακία, και ιδίως στην Ιρλανδία (από 31% το 2012 σε 20,6% το 2022).

Όπως διαπιστώνει πρόσφατη ανάλυση των Εθνικών Σχεδίων Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας πέντε κρατών μελών, το Ταμείο Ανάκαμψης συνιστά μοναδική ευκαιρία για την επέκταση της προσχολικής αγωγής. Όμως, ενώ η Ιταλία και η Ισπανία χρησιμοποιούν τους πόρους του Ταμείου για να αυξήσουν την προσφορά υπηρεσιών προσχολικής αγωγής και να μειώσουν τις εσωτερικές ανισότητες μεταξύ προηγμένων και μη γεωγραφικών διαμερισμάτων, η Πορτογαλία και η Γερμανία ρίχνουν το βάρος στην αύξηση των θέσεων χωρίς μεγάλη μέριμνα για τις διανεμητικές επιδράσεις, ενώ στη Σλοβακία (ουραγός στην Ευρώπη, όπως είδαμε παραπάνω) δεν προβλέπεται η αξιοποίηση των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης στον τομέα  της προσχολικής αγωγής.

Στην Ελλάδα, το Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας προβλέπει δράσεις για την δημιουργία θέσεων σε βρεφονηπιακούς σταθμούς, για τη δημιουργία χώρων φροντίδας βρεφών μέσα στις κτιριακές εγκαταστάσεις των επιχειρήσεων με περισσότερους από 100 υπαλλήλους, καθώς και για την διαμόρφωση ενός ενιαίου πλαισίου συγκεκριμένων προδιαγραφών για το πρόγραμμα προσχολικής εκπαίδευσης. Άλλες πρωτοβουλίες, όπως το πρόγραμμα επιδότησης θέσεων σε βρεφονηπιακούς και παιδικούς σταθμούς με εισοδηματικά κριτήρια, συγχρηματοδοτούνται από κοινοτικούς και εθνικούς πόρους.

Η αναβάθμιση των δημόσιων πολιτικών για τη συμφιλίωση οικογενειακών και επαγγελματικών ευθυνών είναι κλειδί για να αυξηθεί η γυναικεία απασχόληση αλλά και για να πραγματοποιούν τα νέα ζευγάρια τα σχέδια τους για τη δημιουργία οικογένειας. Η χρηματοδότηση της προσχολικής αγωγής είναι σημαντική αλλά πρέπει να συνοδεύεται από πολικές που στοχεύουν  στην ομαλή απομάκρυνση γονέων–βρεφών: επαρκείς άδειες μητρότητας και πατρότητας, εργοδοσία που επιτρέπει την επιστροφή των γονέων αρχικά με μερική απασχόληση ή ευέλικτη εργασία από το σπίτι  κατά τους κρίσιμούς πρώτους μήνες της ζωής των βρεφών κ.α. Σημειώνεται ότι στις χώρες όπου η συμφιλίωση αυτή γίνεται καλύτερα και η γυναικεία απασχόληση και η γονιμότητα κυμαίνονται σε υψηλά επίπεδα. Αντίθετα, ως προς τους δύο δείκτες η Ελλάδα βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις της ΕΕ.

Το In focus στην μόνιμη στήλη του Οικονομικού Ταχυδρόμου, 15.06.2023.