Οι τρομοκρατικές επιθέσεις που αντιμετωπίζουν τα κράτη- μέλη της Ε.Ε. από το 2015 έως και σήμερα έχουν καταστήσει την τρομοκρατία ως τη βασικότερη απειλή για την ευρωπαϊκή ασφάλεια, αλλά και ως σημαντικό ζήτημα στο δημόσιο διάλογο. Όπως ήταν αναμενόμενο, η Ε.Ε. προχώρησε στην υιοθέτηση μίας σειράς μέτρων σε στρατηγικό, θεσμικό και επιχειρησιακό επίπεδο για να απαντήσει στην απειλή της τρομοκρατίας. Ήδη όμως από το 2001 η Ε.Ε. δημιούργησε σταδιακά τη δική της αντιτρομοκρατική αρχιτεκτονική. Σκοπός αυτού του κειμένου είναι να παρουσιάσει την εξέλιξη της θεσμικής αρχιτεκτονικής καταπολέμησης της τρομοκρατίας της Ε.Ε. και να δώσει έμφαση στη νέα Agenda και το πλαίσιο πολιτικών και επιχειρησιακών απαντήσεων που θα διαμορφώσουν τη στάση της Ένωσης και των κρατών- μελών μέχρι το 2025.
Το κείμενο υπογράφει ο Δρ. Τριαντάφυλλος Καρατράντος, Ερευνητής του ιδρύματος. Μπορείτε να το διαβάσετε σε pdf εδώ.
Εισαγωγή
“Οι τρομοκρατικές επιθέσεις που αντιμετωπίζουν τα κράτη- μέλη της Ε.Ε. από το 2015 έως και σήμερα έχουν καταστήσει την τρομοκρατία ως τη βασικότερη απειλή για την ευρωπαϊκή ασφάλεια, αλλά και ως σημαντικό ζήτημα στο δημόσιο διάλογο.”
Οι τρομοκρατικές επιθέσεις που αντιμετωπίζουν τα κράτη- μέλη της Ε.Ε. από το 2015 έως και σήμερα έχουν καταστήσει την τρομοκρατία ως τη βασικότερη απειλή για την ευρωπαϊκή ασφάλεια, αλλά και ως σημαντικό ζήτημα στο δημόσιο διάλογο. Όπως ήταν αναμενόμενο, η Ε.Ε. προχώρησε στην υιοθέτηση μίας σειράς μέτρων σε στρατηγικό, θεσμικό και επιχειρησιακό επίπεδο για να απαντήσει στην απειλή της τρομοκρατίας[1]. Ωστόσο, η Ένωση δεν αντιμετώπισε για πρώτη φορά την ισλαμιστική τρομοκρατία τα τελευταία πέντε χρόνια. Τα κράτη- μέλη δέχτηκαν επιθέσεις, με μεγάλο μάλιστα κόστος, ήδη από τις αρχές του 21ου αιώνα, με τη Μαδρίτη το 2004 και το Λονδίνο το 2005 να αποτελούν το πρώτο σοκ για τις ευρωπαϊκές κοινωνίες και να οδηγούν στην υιοθέτηση σειράς μέτρων από πλευράς Ε.Ε. και στην δημιουργία της πρώτης θεσμικής αρχιτεκτονικής αντιτρομοκρατίας. Δεκαπέντε χρόνια μετά, η Ένωση επικαιροποίησε συνολικά την πολιτική της για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και υιοθέτησε μία νέα αρχιτεκτονική, η οποία προσπαθήσει να απαντήσεις στις προκλήσεις και στους κινδύνους του σήμερα, αλλά και στην εξέλιξη της απειλής της τρομοκρατίας. Σκοπός αυτού του κειμένου είναι να παρουσιάσει την εξέλιξη της θεσμικής αρχιτεκτονικής καταπολέμησης της τρομοκρατίας της Ε.Ε. και να δώσει έμφαση στη νέα Agenda και το πλαίσιο πολιτικών και επιχειρησιακών απαντήσεων που θα διαμορφώσουν τη στάση της Ένωσης και των κρατών- μελών μέχρι το 2025.
Η Ένωση ως Αντιτρομοκρατικός Δρων
“Στον απόηχο των τραγικών επιθέσεων της 11ης Σεπτεμβρίου στις Η.Π.Α. η Ε.Ε. προχώρησε στην λήψη μέτρων που σταδιακά την κατέστησαν έναν διακριτό δρώντα στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας.”
Στον απόηχο των τραγικών επιθέσεων της 11ης Σεπτεμβρίου στις Η.Π.Α. η Ε.Ε. προχώρησε στην λήψη μέτρων που σταδιακά την κατέστησαν έναν διακριτό δρώντα στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας. Οι Edwards και Meyer υποστηρίζουν πως ο τρόπος με τον οποίο η Ε.Ε. απάντησε στην απειλή της διεθνούς τρομοκρατίας, ήδη από το 2001, άλλαξε το σύστημα διακυβέρνησής της[2]. Μία προσέγγιση που ενισχύει με τη σειρά του και ο Kaunert σημειώνοντας ότι «η Ευρωπαϊκή Ένωση διεύρυνε το σκοπό της αντιτρομοκρατικής της δραστηριότητας μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου. Ενώ, η υιοθέτηση πολιτικών και η δημιουργία υπηρεσιών όπως η EUROPOL, ανέδειξαν την Ε.Ε. ως έναν διακριτό διεθνή δρώντα στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας»[3]. Ουσιαστικά, οι επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου άνοιξαν ένα παράθυρο ευκαιρίας για την Ε.Ε., ώστε αυτή να αποκτήσει ρόλο και ευθύνες σε έναν τομέα που ως τότε είχε αναιμική παρουσία. Σύμφωνα με τον Monar σε αυτό το πλαίσιο η Ένωση απέκτησε ισχυρή εξωτερική παρουσία και αναγνωρίστηκε ως σημαντικός αντιτρομοκρατικός δρώντας από τις Τρίτες Χώρες. Ουσιαστικά, ο Monar υποστηρίζει πως η αξιοποίηση των εργαλείων των εξωτερικών σχέσεων (πολιτικός διάλογος, οικονομική βοήθεια, ανταλλαγή τεχνογνωσίας κ.α.), ήταν σημαντικό μέρος του διεθνούς ρόλου της Ε.Ε. μετά την 11η Σεπτεμβρίου[4]. Αυτή την άποψη συμμερίζονται και οι Brattberg και Rhinard, οι οποίοι χαρακτηρίζουν την Ε.Ε. σημαντικό διεθνή δρώντα στη μάχη κατά της παγκόσμιας τρομοκρατίας: «η Ε.Ε. προώθησε νέες πρωτοβουλίες στα Ηνωμένα Έθνη και έδωσε ιδιαίτερη σημασία στη βοήθεια και στα αναπτυξιακά προγράμματα προς Τρίτες Χώρες»[5].
“…δημιουργήθηκε η πρώτη ολοκληρωμένη θεσμική και πολιτική αρχιτεκτονική της Ε.Ε. για την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας και της ριζοσπαστικοποίησης που οδηγεί στον βίαιο εξτρεμισμό.”
Σε αυτό το πλαίσιο, των σημαντικών αλλαγών που προέκυψαν από τις πρωτοβουλίες που έπρεπε να αναλάβει η Ε.Ε. και τα Κράτη- Μέλη για να αντιμετωπίσουν την απειλή της τρομοκρατίας, ξεχωρίζει το 2005. Επί της ουσίας, σε μία χρονιά δημιουργήθηκε η πρώτη ολοκληρωμένη θεσμική και πολιτική αρχιτεκτονική της Ε.Ε. για την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας και της ριζοσπαστικοποίησης που οδηγεί στον βίαιο εξτρεμισμό.
Το χαρακτηριστικό απόσπασμα από την Στρατηγική της Ε.Ε. για την καταπολέμηση της ριζοσπαστικοποίησης και της στρατολόγησης της τρομοκρατίας που είχε εκδοθεί το Νοέμβριο του 2005, θα μπορούσε να είχε γραφεί και σήμερα:
«Η τρομοκρατία είναι απειλή για όλα τα Κράτη-Μέλη και για όλους τους πολίτες, απειλεί την ασφάλεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τη ζωή των πολιτών της. Η Ευρωπαϊκή Ένωση παραμένει αποφασισμένη να καταπολεμήσει αυτήν τη μάστιγα και, για να το πετύχει, χρειάζεται μια περιεκτική απάντηση. Πρέπει να περιορίσουμε την απειλή διαλύοντας τα υπάρχοντα τρομοκρατικά δίκτυα και προλαμβάνοντας την στρατολόγηση νέων μελών στην τρομοκρατία, αλλά και να περιορίσουμε την τρωτότητά μας στην επίθεση προστατεύοντας καλύτερα τους πιθανούς στόχους και βελτιώνοντας τις δυνατότητες διαχείρισης των συνεπειών»[6].
Η Εξέλιξη της Θεσμικής Αρχιτεκτονικής για την Καταπολέμηση της Τρομοκρατίας
“…από το 2005, η ΕΕ έχει συγκεκριμένη στρατηγική για την πρόληψη και την αντιμετώπιση της ριζοσπαστικοποίησης και της τρομοκρατίας.”
Η ανάδειξη της τρομοκρατίας ως σημαντική απειλή για την Ε.Ε. μέσα από θεσμικά και στρατηγικά κείμενα ξεκινά το 2003 όταν και εκδόθηκε η Ευρωπαϊκή Στρατηγική Ασφάλειας[7], ενώ ήδη από το 2005, όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, η ΕΕ έχει συγκεκριμένη στρατηγική για την πρόληψη και την αντιμετώπιση της ριζοσπαστικοποίησης και της τρομοκρατίας. Όπως είναι αναμενόμενο η τρομοκρατία και η ριζοσπαστικοποίηση συμπεριλαμβάνονταν και στις απειλές όλων των κειμένων στρατηγικής που ακολούθησαν: α) Στρατηγική Εσωτερικής Ασφάλειας[8], β) επικαιροποιημένη Στρατηγική για την καταπολέμηση της ριζοσπαστικοποίησης και της στρατολόγησης στην τρομοκρατία[9], γ) Ευρωπαϊκή Agendaγια την Ασφάλεια[10] και δ) Παγκόσμια Στρατηγική της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Εξωτερική Πολιτική και την Πολιτική Ασφάλειας[11]. Επίσης, η Ε.Ε. υιοθέτησε και στρατηγικές με έντονη περιφερειακή διάσταση για την αντιμετώπιση της ISIS και των αλλοδαπών τρομοκρατών μαχητών στη Συρία και στο Ιράκ[12].
Γράφημα 1: Η εξέλιξη της θεσμικής και πολιτικής παραγωγής της Ε.Ε. για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας.
Η Στρατηγική Καταπολέμησης της Τρομοκρατίας
“Το συνολικότερο όμως κείμενο, το οποίο και αποτυπώνει συνολικά την προσέγγιση της Ε.Ε. στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας ήταν η Στρατηγική που υιοθετήθηκε το 2005.”
Το συνολικότερο όμως κείμενο, το οποίο και αποτυπώνει συνολικά την προσέγγιση της Ε.Ε. στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας ήταν η Στρατηγική που υιοθετήθηκε το 2005 (EU Counter Terrorism Strategy) η οποία εστίαζε σε τέσσερις βασικούς πυλώνες δράσης:
α) Πρόληψη (Prevent)για τον εντοπισμό και την αντιμετώπιση των παραγόντων που οδηγούν και ενισχύουν τη ριζοσπαστικοποίηση, καθώς και των διαδικασιών μέσω των οποίων οι ιδιώτες στρατολογούνται στην τρομοκρατία, εστιάζοντας στους «μοναχικούς λύκους» και τους «αλλοδαπούς μαχητές»,
β) Προστασία (Protect) των πολιτών και των υποδομών και περιορισμός της τρωτότητας στις επιθέσεις. Ειδικότερα, προστασία των εξωτερικών συνόρων, ενίσχυση της ασφάλειας των μεταφορών, προστασία των στρατηγικών στόχων και περιορισμός της τρωτότητας των κρίσιμων υποδομών,
γ) Δίωξη (Pursue), για να περιορίσει τη δυνατότητα οργάνωσης και σχεδιασμού των τρομοκρατών και να τους οδηγήσει στη δικαιοσύνη μέσω της ενίσχυσης των εθνικών δυνατοτήτων, της βελτίωσης της πρακτικής συνεργασίας και ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ διωκτικών και δικαστικών αρχών (κυρίως μέσω τηςEuropol και της Eurojust), του χτυπήματος στη χρηματοδότηση των τρομοκρατών και της στέρησης των τρομοκρατών από τα μέσα που χρησιμοποιούν, για να επικοινωνούν και να υλοποιούν επιθέσεις, και
δ) Απάντηση (Respond) στο πλαίσιο της αλληλεγγύης για τη διαχείριση και τον περιορισμό των επιπτώσεων των τρομοκρατικών επιθέσεων. Αυτό θα επιτευχθεί μέσω της ενίσχυσης των δυνατοτήτων για την αντιμετώπιση της επόμενης ημέρας, του συντονισμού της απάντησης και των αναγκών των θυμάτων.
Επίσης, η Στρατηγική αναγνώριζε την αναγκαιότητα συνεργασίας με τις τρίτες χώρες και τους διεθνείς θεσμούς[13].
Τέλος, στην ανακοίνωση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας που ακολούθησε τις βομβιστικές επιθέσεις στη Μαδρίτη το 2004 είχε προβλεφθεί και η δημιουργία ειδικής θέσης Συντονιστή Αντιτρομοκρατίας (Counter-Terrorism Coordinator). Στις 19 Σεπτεμβρίου 2007, ο τότε Ύπατος Εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας, Javier Solana, ανακοίνωσε τον ορισμό του Gilles de Kerchove ως Ευρωπαίου Συντονιστή Αντιτρομοκρατίας. Στα καθήκοντά του περιλαμβάνονται: 1) ο συντονισμός του έργου του Συμβουλίου για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, 2) να παρουσιάζει προτάσεις πολιτικής και να προτείνει τομείς προτεραιότητας για την ανάληψη δράσης στο Συμβούλιο, σύμφωνα με τις αναλύσεις απειλών του Κέντρου Ανάλυσης Πληροφοριών της ΕΕ (EU Intelligence Analysis Centre και της Europol), 3) να επιβλέπει την υλοποίηση της αντιτρομοκρατικής στρατηγικής της ΕΕ, 4) η επίβλεψη όλων των εργαλείων που έχει η ΕΕ και η τακτική αναφορά στο Συμβούλιο για την υλοποίηση των αποφάσεων του, 5) ο συντονισμός με τα σχετικά προπαρασκευαστικά σώματα του Συμβουλίου, της Επιτροπής και της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης με την ανταλλαγή πληροφοριών για τις δραστηριότητές τους, 6) η διασφάλιση του ενεργού ρόλου της ΕΕ στη μάχη ενάντια στην τρομοκρατία και 7) η ενίσχυση της επικοινωνίας ανάμεσα στην ΕΕ και τις τρίτες χώρες στον συγκεκριμένο τομέα.
“…η Ε.Ε. είχε υιοθετήσει μία αρχιτεκτονική για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας η οποία δίνει έμφαση σε όλον τον πολιτικό και επιχειρησιακό κύκλο της αντι- τρομοκρατίας.”
Όπως αναδεικνύεται τόσο από τις περιφερειακές στρατηγικές, αλλά και από τις επί μέρους θεματικές στρατηγικές για τη ριζοσπαστικοποίηση ή την εξωτερική διάσταση της τρομοκρατίας, η Ε.Ε. είχε υιοθετήσει μία αρχιτεκτονική για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας η οποία βασίζονταν στους τέσσερις πυλώνες που έθεσε η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Καταπολέμηση της Τρομοκρατίας. Πρόκειται για ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο το οποίο δίνει έμφαση σε όλον τον πολιτικό και επιχειρησιακό κύκλο της αντι- τρομοκρατίας.
Γράφημα 2: 2005- 2020: Η αντί- τρομοκρατική αρχιτεκτονική της Ε.Ε.
Το Νέο Πλαίσιο για την Καταπολέμηση της Τρομοκρατίας
Η Τρομοκρατία στη Στρατηγική για την Ένωση Ασφάλειας
“…οι επιθέσεις των τελευταίων ετών και η εξέλιξη της απειλής τρομοκρατίας οδήγησε την Ε.Ε. στην έκδοση νέων στρατηγικών και στην υιοθέτηση νέων πολιτικών.”
Όπως έχει προαναφερθεί, οι επιθέσεις των τελευταίων ετών και η εξέλιξη της απειλής τρομοκρατίας οδήγησε την Ε.Ε. στην έκδοση νέων στρατηγικών και στην υιοθέτηση νέων πολιτικών. Το γενικότερο πλαίσιο για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας το βάζει η Στρατηγική για την Ένωση Ασφάλειας που εκδόθηκε τον Ιούλιο του 2020[14].
Οι βασικότερες προβλέψεις είναι οι ακόλουθες:
- Αντιμετώπιση των βαθύτερων αιτιών: πόλωση της κοινωνίας, διακρίσεις, ψυχολογικοί και κοινωνιολογικοί παράγοντες που μπορούν να καταστήσουν τους ανθρώπους περισσότερο ευάλωτους στην ριζοσπαστική ρητορική.
- Έμφαση σε ήπιες πολιτικές και στην κοινωνική συνοχή για την πρόληψη: αντιμετώπιση της ριζοσπαστικοποίησης σε συνδυασμό με την προώθηση της κοινωνικής συνοχής, έμφαση στο τοπικό επίπεδο. Οι ήπιες πολιτικές, όπως η εκπαίδευση, ο πολιτισμός, η νεολαία και ο αθλητισμός, θα μπορούσαν να συμβάλουν στην πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης, παρέχοντας ευκαιρίες για τους νέους που διατρέχουν κίνδυνο.
- Συνέργειες μεταξύ επαγγελματιών πρώτης γραμμής, υπευθύνων χάραξης πολιτικής και πανεπιστημίων.
- Έγκαιρος εντοπισμός και διαχείριση κινδύνων.
- Οικοδόμηση ανθεκτικότητας της κοινωνίας.
- Προώθηση πρωτοβουλιών απεμπλοκής, αποριζοσπαστικοποίησης και επανένταξης στην κοινωνία.
- Περιορισμός της πρόσβασης σε εκρηκτικά και υλικά ΧΒΡΠ.
- Αποτελεσματική δίωξη όσων έχουν διαπράξει τρομοκρατικά εγκλήματα, συμπεριλαμβανομένων των αλλοδαπών τρομοκρατών μαχητών που βρίσκονται επί του παρόντος στη Συρία και στο Ιράκ.
- Πλήρης εφαρμογή της νομοθεσίας για την ασφάλεια των συνόρων και πλήρης αξιοποίηση όλων των σχετικών βάσεων δεδομένων της ΕΕ για την ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με γνωστούς υπόπτους.
- Η διυπηρεσιακή συνεργασία, μεταξύ άλλων και με το σωφρονιστικό προσωπικό και το προσωπικό της δικαστικής επιτήρησης, θα ενισχύσει την αντίληψη των διαδικασιών ριζοσπαστικοποίησης που οδηγούν στον βίαιο εξτρεμισμό, καθώς και την προσέγγιση του δικαστικού τομέα ως προς την επιβολή εναλλακτικών της κράτησης ποινών.
- Συνέργειες μεταξύ εσωτερικής και εξωτερικής διάστασης της ασφάλειας.
- Συνεργασία με Τρίτες Χώρες και προώθηση της πολυμερούς συνεργασίας με διεθνείς οργανισμούς και υπηρεσίες, αλλά και εταιρικά σχήματα όπως ο Παγκόσμιος Συνασπισμός για την Καταπολέμηση της Daesh.
- Καταπολέμηση της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας.
Η Agenda της Ε.Ε. για την Καταπολέμηση της Τρομοκρατίας
“Η νέα αρχιτεκτονική στηρίζεται και αυτή, όπως και η αντίστοιχη του 2005, σε τέσσερις πυλώνες: α) Πρόβλεψη, β) Πρόληψη, γ) Προστασία και δ) Αντίδραση.”
Η Agenda της Ε.Ε. για την Καταπολέμηση της Τρομοκρατίας, η οποία εκδόθηκε στις 9 Δεκεμβρίου 2020, είναι αυτή που αποτυπώνει συνολικά τη νέα αντιτρομοκρατική αρχιτεκτονική της Ένωσης. Η νέα αρχιτεκτονική στηρίζεται και αυτή, όπως και η αντίστοιχη του 2005, σε τέσσερις πυλώνες: α) Πρόβλεψη, β) Πρόληψη, γ) Προστασία και δ) Αντίδραση[15].
Εντοπισμός των τρωτών σημείων και ανάπτυξη ικανοτήτων με σκοπό την πρόβλεψη απειλών
- Παροχή στοιχείων υψηλής ποιότητας από τα κράτη- μέλη στο Κέντρο Ανάλυσης Πληροφοριών (EU INTCEN).
- Οργάνωση συμβουλευτικών αποστολών από την Επιτροπή για την στήριξη των κρατών- μελών στη διενέργεια εκτιμήσεων κινδύνου στον τομέα των κρίσιμων υποδομών.
- Ενίσχυση της έρευνας στην ασφάλεια και των επενδύσεων σε νέες τεχνολογίες για τον έγκαιρο εντοπισμό των απειλών.
Πρόληψη των επιθέσεων μέσω της αντιμετώπισης της ριζοσπαστικοποίησης
- Ανάσχεση της διάδοσης εξτρεμιστικών ιδεολογιών στο διαδίκτυο, εφαρμογή των κανονισμών για την αφαίρεση τρομοκρατικού περιεχομένου στο διαδίκτυο και έκδοση κατευθυντήριων οδηγιών για τον έλεγχο του δημόσια διαθέσιμου περιεχομένου εξτρεμιστικού υλικού στο διαδίκτυο.
- Η προώθηση της ένταξης και η παροχή ευκαιριών μέσω της εκπαίδευσης, του πολιτισμού, της νεολαίας και του αθλητισμού μπορούν να συμβάλουν στην ενίσχυση της συνοχής των κοινωνιών και στην πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης. Το σχέδιο δράσης για την ενσωμάτωση και την ένταξη θα ενισχύσει την ανθεκτικότητα των κοινοτήτων.
- Ενίσχυση των δράσεων πρόληψης στις φυλακές, δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή στην αποριζοσπαστικοποίηση και επανένταξη ριζοσπαστικοποιημένων κρατουμένων, μεταξύ άλλων και μετά την αποφυλάκισή τους.
- Δημιουργία ενός Ενωσιακού κόμβου γνώσης, ο οποίος θα φέρνει σε επαφή υπευθύνους χάραξης πολιτικής, επαγγελματίες και ερευνητές.
- Υποστήριξη της κατάρτισης και της ανταλλαγής βέλτιστων πρακτικών για τη διαχείριση των επιστρεφόντων αλλοδαπών τρομοκρατών μαχητών και των οικογενειών τους.
Γράφημα 3: Η νέα αντί- τρομοκρατική αρχιτεκτονική της Ε.Ε.
Προώθηση του σχεδιασμού ασφάλειας και ανάδειξης των τρωτών σημείων με σκοπό την προστασία των πόλεων και των πολιτών
- Εντατικοποίηση του σχεδιασμού ασφάλειας με έμφαση στην ενίσχυση της φυσικής προστασίας των δημοσίων χώρων, συμπεριλαμβανομένων των χώρων λατρείας.
- Προώθηση της ασφάλειας και της ανθεκτικότητας των πόλεων μέσω της χρηματοδότησης και της στήριξης της προσπάθειας περιορισμού της τρωτότητας των δημοσίων χώρων και ενίσχυσης της ασφάλειάς τους.
- Λήψη μέτρων για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των κρίσιμων υποδομών, όπως οι συγκοινωνιακοί κόμβοι, οι σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής και τα νοσοκομεία.
- Για την ενίσχυση της αεροπορικής ασφάλειας, η Επιτροπή θα διερευνήσει τις δυνατότητες θέσπισης ενός ευρωπαϊκού νομικού πλαισίου που θα καθιστά εφικτή την τοποθέτηση υπευθύνων ασφάλειας σε πτήσεις.
- Εντατικοποίηση των ελέγχων στα σύνορα και αναζήτηση στις σχετικές βάσεις δεδομένων όλων όσων εισέρχονται στην Ε.Ε., είτε είναι πολίτες κράτους-μέλους είτε όχι.
- Η Επιτροπή θα προτείνει επίσης ένα σύστημα που θα εξασφαλίζει ότι ένα πρόσωπο στο οποίο έχει απαγορευθεί η απόκτηση πυροβόλου όπλου για λόγους ασφάλειας σε ένα κράτος μέλος δεν μπορεί να υποβάλει ανάλογο αίτημα σε άλλο κράτος μέλος.
Ενίσχυση της επιχειρησιακής υποστήριξης, της δίωξης και των δικαιωμάτων των θυμάτων με στόχο την αποτελεσματικότερη αντίδραση σε επιθέσεις
- Ενίσχυση της αστυνομικής συνεργασίας και της ανταλλαγής πληροφοριώνσε ολόκληρη την ΕΕ για την αποτελεσματική αντίδραση σε περίπτωση επιθέσεων και για την προσαγωγή των δραστών ενώπιον της δικαιοσύνης. Το 2021 η Επιτροπή θα προτείνει έναν ενωσιακό κώδικα αστυνομικής συνεργασίας.
- Η Επιτροπή θα συνεργαστεί με τα κράτη-μέλη για την εξεύρεση πιθανών νομικών, επιχειρησιακών και τεχνικών λύσεων με σκοπό την εξασφάλιση νόμιμης πρόσβασης στις κρυπτογραφημένες πληροφορίες και για την προώθηση μιας προσέγγισης που θα διασφαλίζει τόσο την αποτελεσματικότητα της κρυπτογράφησης στην προστασία της ιδιωτικής ζωής και της ασφάλειας των επικοινωνιών, όσο και την αποτελεσματική αντιμετώπιση του εγκλήματος και της τρομοκρατίας.
- Για την καλύτερη υποστήριξη των ερευνών και της δίωξης, η Επιτροπή θα προτείνει τη δημιουργία ενός δικτύου ερευνητών οικονομικού εγκλήματος για την καταπολέμηση της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, με τη συμμετοχή της Europol, ώστε να διευκολυνθούν η παρακολούθηση της διαδρομής του χρήματος και ο εντοπισμός των εμπλεκομένων.
- Υποστήριξη των κρατών-μελών στη χρήση πληροφοριών πεδίου μάχης με σκοπό την ταυτοποίηση, τον εντοπισμό και τη δίωξη των αλλοδαπών τρομοκρατών μαχητών που επιστρέφουν.
- Η Επιτροπή θα καταβάλει προσπάθειες προκειμένου να ενισχύσει την προστασία των θυμάτωντρομοκρατικών ενεργειών, μεταξύ άλλων ώστε να βελτιωθεί η πρόσβασή τους σε αποζημίωση.
Η Agenda δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη συνεργασία με τρίτες χώρες και διεθνείς οργανισμούς. Μεταξύ των άλλων, θα ενταθεί η συνεργασία με τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων στον τομέα των πυροβόλων όπλων, θα υπάρξει διαπραγμάτευση διεθνών συμφωνιών με χώρες της Νότιας Γειτονίας για την ανταλλαγή δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα με τηνEuropol και θα ενισχυθεί η στρατηγική και επιχειρησιακή συνεργασία με χώρες του Σαχέλ, του Κέρατος της Αφρικής αλλά και άλλων περιοχών της Αφρικής και της Ασίας.
Τέλος, η Επιτροπή θα ορίσει Συντονιστή Αντιτρομοκρατικής Δράσης, που θα είναι επιφορτισμένος με τον συντονισμό της Ενωσιακής πολιτικής και χρηματοδότησης στον τομέα της καταπολέμησης της τρομοκρατίας, σε στενή συνεργασία με τα κράτη μέλη και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Συμπεράσματα
“Οι σημαντικότερες προκλήσεις είναι ο τομέας του διαδικτύου και κυρίως το τρομοκρατικό περιεχόμενο και η διάδοση του εξτρεμιστικού και του μισαλλόδοξου λόγου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι μοναχικοί δρώντες, οι επιθέσεις σε δημόσιους χώρους.”
Η Ε.Ε. τα τελευταία χρόνια έχει βιώσει έντονα την απειλή της τρομοκρατίας. Από τους Ευρωπαίους αλλοδαπούς τρομοκράτες μαχητές που ταξίδεψαν στη Μέση Ανατολή και στη Βόρεια Αφρική μέχρι τους μετανάστες δεύτερης και τρίτης γενιάς που πραγματοποίησαν αιματηρές τρομοκρατικές επιθέσεις στις πόλεις τους, οι ευρωπαϊκές κοινωνίες αντιμετωπίζουν μία σύνθετη απειλή. Οι σημαντικότερες προκλήσεις είναι ο τομέας του διαδικτύου και κυρίως το τρομοκρατικό περιεχόμενο και η διάδοση του εξτρεμιστικού και του μισαλλόδοξου λόγου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι μοναχικοί δρώντες, οι επιθέσεις σε δημόσιους χώρους και «μαλακούς» στόχους και η ριζοσπαστικοποίηση στις φυλακές.
“Η εξέλιξη της απειλής οδήγησε την Ε.Ε. να δώσει μεγαλύτερη έμφαση στην πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης και στο ζήτημα των αλλοδαπών τρομοκρατών μαχητών.”
Το 2005 η Ένωση ολοκλήρωσε την πρώτη της θεσμική και επιχειρησιακή αρχιτεκτονική καταπολέμησης της τρομοκρατίας. Ένα σύστημα τεσσάρων πυλώνων: α) πρόληψη, β) δίωξη, γ) προστασία και δ) αντίδραση. Αυτό το σύστημα ακολουθήθηκε σχεδόν σε όλα τα περιφερειακά ή θεματικά θεσμικά και στρατηγικά κείμενα που ακολούθησαν. Η εξέλιξη της απειλής οδήγησε την Ε.Ε. να δώσει μεγαλύτερη έμφαση στην πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης και στο ζήτημα των αλλοδαπών τρομοκρατών μαχητών, συνδέοντας με αυτό τον τρόπο την καταπολέμηση της τρομοκρατίας με την ασφάλεια των συνόρων.
Ωστόσο, η διαρκής εξέλιξη της απειλής και οι αλλαγές στο modus operandi των τρομοκρατικών δρώντων ανέδειξαν τα όρια της αρχιτεκτονικής που είχε υιοθετηθεί το 2005. Η χρήση του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, οι μοναχικοί δρώντες, οι επιθέσεις σε δημόσιους χώρους κατέστησαν αναγκαία μία στρατηγική και επιχειρησιακή αλλαγή που να δίνει έμφαση στην πρόβλεψη και στην προδραστική λειτουργία. Η εξέλιξη της τεχνολογίας από τη μία πλευρά έδωσε μεγαλύτερες δυνατότητες στους τρομοκράτες (παράδειγμα η κρυπτογραφημένη επικοινωνία σε ειδικές πλατφόρμες), παράλληλα όμως μπορεί να προσθέσει νέα όπλα, όπως η αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης για την πρόβλεψη επιθέσεων, στα σώματα ασφαλείας.
“Η νέα αρχιτεκτονική διατηρεί το σχήμα των τεσσάρων πυλώνων, αλλά αυτός της δίωξης αντικαθίσταται από την πρόβλεψη. Μία στρατηγική και επιχειρησιακή βάση η οποία είναι κρίσιμη και πρέπει να αποτελεί συστατικό κάθε αποτελεσματικής στρατηγικής καταπολέμησης της τρομοκρατίας.”
Αυτές οι αλλαγές καθόρισαν και τη φιλοσοφία της νέας αρχιτεκτονικής καταπολέμησης της τρομοκρατίας της Ε.Ε., η οποία ολοκληρώθηκε με την έκδοση της νέας ειδικής Agenda, στις 9 Δεκεμβρίου. Επί της ουσίας, η Agenda επεκτείνει, σχηματοποιεί και εξειδικεύει το γενικότερο πλαίσιο για την τρομοκρατία και τη ριζοσπαστικοποίηση που έθεσε η Στρατηγική για την Ένωση Ασφάλειας τον Ιούλιο του 2020. Η νέα αρχιτεκτονική διατηρεί το σχήμα των τεσσάρων πυλώνων, αλλά αυτός της δίωξης αντικαθίσταται από την πρόβλεψη. Μία στρατηγική και επιχειρησιακή βάση η οποία είναι κρίσιμη και πρέπει να αποτελεί συστατικό κάθε αποτελεσματικής στρατηγικής καταπολέμησης της τρομοκρατίας. Η έμφαση στην πρόβλεψη και στην πρόληψη είναι η μόνη αποτελεσματική πρωτοβουλία για την αντιμετώπιση των μοναχικών δρώντων. Η έγκαιρη αναγνώριση των κινδύνων και τα πρότυπα σχέδια ασφάλειας για τις κρίσιμες υποδομές και τους δημόσιους χώρους θα συμβάλλουν καταλυτικά στην ενίσχυση της προστασίας. Η υποστήριξη των θυμάτων είναι επίσης μία σημαντική παράμετρος της αντίδρασης.
“… η νέα αρχιτεκτονική δίνει προτεραιότητα στη διασύνδεση της εσωτερικής και της εξωτερικής διάστασης της ασφάλειας για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας.”
Τέλος, η νέα αρχιτεκτονική δίνει προτεραιότητα στη διασύνδεση της εσωτερικής και της εξωτερικής διάστασης της ασφάλειας για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας. Σε αυτό το πλαίσιο περιλαμβάνονται διάφορες δράσεις από την καταπολέμηση της χρηματοδότησης, μέχρι την αντιμετώπιση της διακίνησης όπλων, αλλά και την ανταλλαγή πληροφοριών και τη δημιουργία στρατηγικών δικτύων με τρίτες χώρες και με διεθνείς και περιφερειακούς οργανισμούς στο πλαίσιο ενίσχυσης της πολυμέρειας.
[1] Χαρακτηριστική μεταρρύθμιση αποτέλεσε η δημιουργία του θεσμικού σχήματος της Ένωσης Ασφάλειας- Security Union- που έδινε έμφαση στην ενίσχυση της συνεργασίας και στην ανταλλαγή πληροφοριών και ο ορισμός Ειδικού Επιτρόπου για το συγκεκριμένο θέμα.
[2]G. Edwards and C. Meyer, (2008), ‘‘Introduction: Charting a Contested Transformation,’’ Journal of Common Market Studies Vol. 46, no. 1, pp. 1–25.
[3] C. Kaunert, (2009), “The External Dimension of EU Counter-Terrorism Relations: Competences, Interests, and Institutions”, Terrorism and Political Violence, Vol. 22, no. 1, pp. 41-61.
[4]J. Monar, (2015),” The EU as an International Counter-terrorism Actor: Progress and Constraints”, Intelligence and National Security, Vol. 30, No. 2-3, pp. 333-356.
[5]E. Brattberg and M. Rhinard.,(2012) “The EU as a global counter-terrorism actor in the making”, European Security, Vo. 21, No. 4, pp. 557-577.
[6] Council of the European Union, 14781/1/05, “The European Union Strategy for Combating Radicalization and Recruitment to Terrorism”, Brussels, 24 Νοεμβρίου 2005.
[7] “ASecureEuropeinaBetterWorld”, EuropeanSecurityStrategy, Βρυξέλλες, 12 Δεκεμβρίου 2003 στο https://www.consilium.europa.eu/uedocs/cmsUpload/78367.pdf (τελευταίαπρόσβαση 24/6/2016). Η τρομοκρατία παρέμεινε ανάμεσα στις βασικές απειλές για την ασφάλεια της ΕΕ και με την Έκθεση για την υλοποίηση της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής Ασφάλειας, που ουσιαστικά την αναθεώρησε. “Report on the Implementation of the European Security Strategy – Providing Security in a Changing World”, S407/08, Βρυξέλλες, 11 Δεκεμβρίου 2008στο https://www.satcen.europa.eu/key_documents/report%20on%20the%20implementation%20of%20the%20ess.pdf (τελευταίαπρόσβαση 20/6/2016).
[8]General Secretariat of the Council, “Internal Security Strategy for the European Union – Towards a European Security Model”, Publications Office of the European Union, ΛουξεμβούργοΜάρτιος 2010.
[9]Council of the European Union, 9956/14, “Revised EU Strategy for Combating Radicalization and Recruitment to Terrorism”, Βρυξέλλες, 19 Μαΐου 2014.
[10]European Commission, COM(2015) 185 final, “The European Agenda on Security”, Στρασβούργο, 28 Απριλίου 2015.
[11]A Global Strategy for the European Union’s Foreign And Security Policy, Shared Vision, Common Action: A Stronger Europe, June 2016.
[12] Council of the European Union, 7267/15, “Council conclusions on the EU Regional Strategy for Syria and Iraq as well as the ISIL/Da’esh threat”, Βρυξέλλες, 16 Μάρτιος 2015 και Council of the European Union, 5369/15, “Outline of the counter-terrorism strategy for Syria and Iraq, with particular focus on foreign fighters”, Βρυξέλλες, 16 Ιανουαρίου 2015.
[13] Council of the European Union, 14469/4/05, “The European Union Counter Terrorism Strategy”, Βρυξέλλες, 30 Νοεμβρίου 2005.
[14] European Commission, COM(2020) 605 final, the EU Security Union Strategy, Brussels, 24.7.2020
[15] European Commission, COM (2020) 795 final, A Counter-Terrorism Agenda for the EU: Anticipate, Prevent, Protect, Respond, Brussels, 9.12.2020.