Η Ελληνοτουρκική ανταλλαγή πληθυσμών του 1923 επισφράγισε τον εκτοπισμό άνω του ενός εκατομμυρίου ελληνορθοδόξων από την Μικρά Ασία και την Ανατολική Θράκη προς το Βασίλειο της Ελλάδος, ενώ την ίδια στιγμή εκατοντάδες χιλιάδες μουσουλμάνων εγκατέλειψαν τα σπίτια τους στην ελληνική πλευρά και εκτοπίστηκαν στην Τουρκία. Η προσφυγική εγκατάσταση αποτέλεσε τεράστια πρόκληση και για τις δύο πλευρές. Οι εισερχόμενοι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν στα σπίτια αυτών που αναχώρησαν, ή έζησαν σε αυτοσχέδια καταλύματα μέχρι να ολοκληρωθούν τα πρώτα έργα στέγασης. Σταδιακά οι πρόσφυγες επισκέυασαν, επέκτειναν και αναδιαμόρφωσαν τους χώρους ζωής τους, και τις δεκαετίες που ακολούθησαν άφησαν ένα μόνιμο αποτύπωμα στα αστικά και αγροτικά τοπία όπου εγκαταστάθηκαν – ένα αποτύπωμα που ακόμα δεν έχει μελετηθεί αρκετά.
Καθώς πλησιάζει η εκατονταετηρίδα από αυτά τα γεγονότα και ενόσω το Αιγαίο παραμένει χώρος μετακινήσεων, το έργο HOMEACROSS μελετά την υλική κληρονομιά της Ανταλλαγής στην Ιωνία και την Αττική, δύο περιφέρειες που υποδέχτηκαν μεγάλους αριθμούς προσφύγων.
Πρώτον, καταγράφει και μελετά τους αστικούς και αγροτικούς τόπους της εκτόπισης και επανεγκατάστασης (πχ. χωριά που έμειναν πίσω και επανακατοικήθηκαν, και προσφυγικούς συνοικισμούς που χτιστηκαν στον
τόπο εγκατάστασης). Δεύτερον, βασιζόμενη σε προφορικές μαρτυρίες και τη μελέτη ανακατασκευασμένων ή επαναχρησιμοποιημένων μνημείων, θέτει ζητήματα μνήμης και ταυτότητας. Καθώς σημαντικό μέρος των προφορικών μαρτυριών οφείλονται σε γυναίκες πρόσφυγες, εξετάζει επίσης τον ρόλο των γυναικών στη
διατήρηση της κοινοτικής μνήμης. Τέλος, στις περιπτώσεις όπου οι σημερινοί κάτοικοι κτηρίων της Ανταλλαγής είναι σύγχρονοι πρόσφυγες, εξετάζει και την δική τους εμπειρία εκτόπισης και επανακατοίκησης ώς κομμάτι της ιστορίας του υπό μελέτη κτισμένου περιβάλλοντος.
Συνδυάζοντας επιτόπια έρευνα, αρχειακή έρευνα και ψηφιακές τεχνολογίες χαρτογράφησης (GIS) για την συλλογή, ανάλυση και οπτικοποίηση των δεδομένων, το παρόν έργο εξερευνά ένα μείζον γεγονός στην
ιστορία των δύο χωρών για να αναδείξει το ρόλο των προσφύγων στην αναδιαμόρφωση και μεταμόρφωση των πόλεων και της υπαίθρου που κατοίκησαν, να φέρει στο φώς νέα ευρήματα και νέες ιστοριογραφικές οπτικές και να συμβάλει σε μία κοινωνία της γνώσης.
Φορέας Υποδοχής: Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ)
Επιστημονικά Υπεύθυνη: Δρ. Καλλιόπη Αμυγδάλου
Ερευνητική Ομάδα: Αναπλ. Καθ. Ela Çil (IYTE), Επικ. Καθ. Fatma Nurşen Kul (IYTE), Αναπλ. Καθ. Ιωάννης Ν. Γρηγοριάδης (ΕΛΙΑΜΕΠ & Bilkent University), Emine Cigdem Asrav (Μεταδιδακτορική ερευνήτρια) , Μelis Cankara (Μεταδιδακτορική ερευνήτρια) , Βάλια Γιαλιά (Υποψήφια Διδάκτωρ), Αλεξάνδρα Μούργου (Υποψήφια Διδάκτωρ), Ιουλία Καρίτη (Project Manager), Δρ. Λεωνίδας Μοίρας.
Συμβουλευτική Επιτροπή (Advisory Board): Prof. Murat Güvenç (Kadir Has University), Prof. Renée Hirschon (Oxford University), Ομ.Καθ. Πασχάλης Κιτρομηλίδης (Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών), Ομ. Καθ. Γεώργιος Σαρηγιάννης (ΕΜΠ), Prof. Erkan Serce (Dokuz Eylül University), Καθ. Παναγιώτης Τουρνικιώτης (ΕΜΠ), Prof. Onur Yıldirım (Middle East Technical University)
Πρακτική Άσκηση: (2020-2021) Αριάδνη Καλοκύρη, Özge Kurban, (2021-2022) Ayşen Etlacakuş, Κωνσταντίνος Καρίτης
Φορέας Χρηματοδότησης: Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Έρευνας (European Research Council / Horizon 2020)
Διάρκεια Έργου: Φεβρουάριος 2021 – Ιανουάριος 2026
Συνεργαζόμενοι Φορείς (Third Parties): Izmir Institute of Technology, Σμύρνη / Tουρκία & Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, Αθήνα / Ελλάδα
Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφθείτε τη σελίδα του Έργου.
Νέα & Media
Οι παράγκες που έγιναν μητρόπολη, Καλλιόπη Αμυγδάλου, Καθημερινή, 11 Σεπτεμβρίου 2022.
Συμμετοχή στο ντοκιμαντέρ “Κλεινόν άστυ”, Αλεξάνδρα Μούργου, 8 Φεβρουαρίου 2022.
Χαρτογραφώντας τις νέες πατρίδες μετά το 1922, Καλλιόπη Αμυγδάλου, Καθημερινή, 4 Φεβρουαρίου 2022.