Στην νοτιοανατολική Ευρώπη η αρχιτεκτονική κληρονομιά έχει συχνά εμπλακεί στην πολιτική. Κοινά ιστορικά στρώματα (της ελληνιστικής, ρωμαϊκής και οθωμανικής περιόδου μεταξύ άλλων) διαμοιράστηκαν σε αντιμαχόμενες ιστοριογραφίες και παραμένουν στην καρδιά ιδεολογικών αντιπαραθέσεων σήμερα, σε μία περίοδο στιγματισμένη από την κρίση, τον ανερχόμενο εθνικισμό και τα διλήμματα ‘Ανατολής- Δύσης’. Εξετάζοντας πρόσφατα ή υπό υλοποίηση έργα σε τρείς πόλεις της περιοχής αυτής, η παρούσα έρευνα εξετάζει μία ελάχιστα μελετημένη διάσταση του θέματος: τη διεκδίκηση της πολιτισμικής κληρονομιάς μέσω της αναπαραγωγής της.
Αντίγραφα διαφόρων μεγεθών – από την αστική κλίμακα μέχρι το μουσειακό έκθεμα – αναμειγνύονται σε πολιτικές και οικονομικές διεργασίες και συχνά πυροδοτούν αντιδράσεις από πολιτικές και εθνικές ομάδες εντός και εκτός των χωρών στις οποίες βρίσκονται. Σε κάποιες περιπτώσεις συναντάμε ένα κύμα αρχιτεκτονικών αναβιώσεων, με την κατασκευή μεγάλης κλίμακας αντίγραφων στην καρδιά της πόλης, όπως για παράδειγμα στην ανάπλαση της πλατείας Ταξίμ της Κωνσταντινούπολης (ένα έργο που πυροδότησε την εξέγερση Gezi) ή στο κέντρο των Σκοπίων (Έργο Skopje 2014). Σε άλλες περιπτώσεις, τα ομοιώματα αποκτούν πολιτικό βάρος σε πολύ μικρότερη κλίμακα, αυτή του έργου τέχνης, όπως στην περίπτωση του αντιγράφου της «Σαρκοφάγου του Μεγάλου Αλεξάνδρου» στο Αρχαιολογικό Μουσείο των Σκοπίων ή στην περίπτωση των αντίγραφων των απόντων γλυπτων του Παρθενώνα στην Αθήνα.
Η έρευνα θέτει τρία ερωτήματα, που αναδεικνύουν τις διεπιστημονικές και διεθνικές διαστάσεις του θέματος: πώς εξελίσσεται η σχέση του αντιγράφου με το πρωτότυπο; Χάνεται, πολιτικοποιείται, ή, μερικές φορές, καθίσταται άνευ νοήματος; Πώς διασταυρώνεται το αντίγραφο με ερωτήματα εθνικής ταυτότητας και οικονομίας, συνθέτοντας νεές εθνικές αφηγήσεις; Επιπλέον, σε μία περιοχή ισχυρά χαραγμένων συνόρων, πώς αυτές οι μεγάλες ή μικρές ανακατασκευές βρίσκονται σε διάλογο ή αντίλογο μεταξύ τους, απευθυνόμενες όχι μόνο σε εντόπιο κοινό αλλά και σε διεθνές;
Τα υπό μελέτη παραδείγματα, παρόλη τη μοναδικότητά τους, φωτίζουν ευρύτερες πολιτικές του χώρου, παράλληλες εξελίξεις και σημαντικές συνδέσεις ανάμεσα σε γειτονικές εθνικές ατζέντες. Συνεξετάζοντας τις πολιτικές διαχείρισης της πολιτισμικής κληρονομιάς σε Κωνσταντινούπολη, Αθήνα και Σκόπια, μπορεί κανείς να αναδείξει και να κατανοήσει ανταγωνισμούς αλλά και συμμαχίες, πολιτισμικές ανταλλαγές και κοινές αγωνίες, την πάλη με την οικονομική κρίση, τις απόπειρες σύμπλευσης με την Ευρώπη και την χάραξη συνόρων μεταξύ Ισλάμ και Χριστιανισμού.
Μέσα από συνεντεύξεις και την ανάλυση του αρχιτεκτονικού και πολιτικού λόγου που εμπλέκεται στις τύχες των επιλεγμένων παραδειγμάτων, η έρευνα θα χαρτογραφήσει περιπτώσεις πολιτικοποίησης της πολιτισμικής κληρονομιάς στην προαναφερθείσα γεωγραφική ζώνη, θέτοντας σε διάλογο τα πεδία της αρχιτεκτονικής, της ιστορίας, της ιστορίας τέχνης, της μουσειολογίας, της συντήρησης έργων τέχνης και των πολιτικών επιστημών.
Το έργο συντονίζει και υλοποιεί η Δρ. Καλλιόπη Αμυγδάλου και επιβλέπουν ο Καθηγητής Θάνος Βερέμης και ο Αναπληρωτής Καθηγητής Ιωάννης Ν. Γρηγοριάδης.
Για επιπλέον πληροφορίες παρακαλούμε επικοινωνήστε με τη Δρα Αμυγδάλου στη διεύθυνση amygdalou@eliamep.gr
Ακρωνύμιο: REPLICIAS – ιστοσελίδα του προγράμματος εδώ.
Διάρκεια προγράμματος 1/3/2017 – 27/6/2019
This project has received funding from the Marie Skłodowska Curie Actions [European Union’s Horizon 2020 research and innovation programme] under grant agreement No [748634]