Έχουμε αναμφίβολα εισέλθει σε μία νέα εποχή. Η πανδημία του COVID-19 έχει αλλάξει τον κόσμο με τρόπους και σε έκταση που δεν μπορούμε ακόμα να αρχίσουμε να κατανοούμε. Η οικονομία, η πολιτική, οι διεθνείς σχέσεις και η διακυβέρνηση σε όλα τα επίπεδα φαίνεται να αλλάζουν ριζικά. Στον βαθιά διασυνδεδεμένο κόσμο μας, όπου οι κακές συνθήκες υγιεινής σε μια αγορά νωπών προϊόντων στην Κίνα, μπορούν εντός μηνών να θέσουν τον κόσμο σε ακινησία, η παγκόσμια διακυβέρνηση απαιτεί, αναμφίβολα, μία συνολική αναθεώρηση προκειμένου να αποτρέψουμε την επόμενη πανδημία. Κρίσιμοι διεθνείς θεσμοί όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και τα Ηνωμένα Έθνη θα πρέπει να ανανεωθούν, να ενισχυθούν και να αναβαθμιστούν. Η ηγεσία δεν μπορεί να είναι «à la carte» και η παγκόσμια συνεργασία απέναντι σε παγκόσμιες κρίσεις υπαρξιακού χαρακτήρα δεν μπορεί να είναι επιλεκτική. Οι πανδημίες, η κλιματική αλλαγή, οι συγκρούσεις, η έλλειψη φυσικών και οικονομικών πόρων, και άλλες σημαντικές κρίσεις ή προκλήσεις που απαιτούν (σε κάποιο βαθμό) παγκόσμιες απαντήσεις-συντονισμό, θα πρέπει να αντιμετωπιστούν διαφορετικά. Είναι αναπόφευκτη μια αλλαγή πορείας εάν θέλουμε να διασφαλίσουμε το μέλλον αυτού του κόσμου. Και χρειαζόμαστε νέα μοντέλα ηγεσίας και διακυβέρνησης σε όλα τα επίπεδα. Αυτό το Κείμενο Πολιτικής, που υπογράφει ο Δρ. Βασίλης Αποστολόπουλος, Διευθύνων Σύμβουλος του Ομίλου Ιατρικού Αθηνών, Πρόεδρος της Ελληνικής Ένωσης Επιχειρηματιών (E.EN.E), καταθέτει την άποψη πως οι ηγέτες της νέας εποχής στην οποία έχουμε εισέλθει, θα χρειαστούν μία νέα πυξίδα για χαράξουν την πορεία τους, με αιχμή την αειφορία και την υπευθυνότητα.
Μπορείτε να βρείτε το πλήρες κείμενο σε pdf εδώ.
Η Νέα Εποχή
“ … η μεγάλη παγκόσμια προσπάθεια πρόληψης της επόμενης πανδημίας, με την οικοδόμηση ενός βιώσιμου συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης με σταθερές διασφαλίσεις και μηχανισμούς ταχείας αντίδρασης θα πρέπει να καταστεί η πρώτη μας προτεραιότητα.”
Η αποκωδικοποίηση της νέας εποχής την οποία διανύουμε από τις αρχές του έτους είναι ένα σύνθετο εγχείρημα.[1] Τον Μάϊο, ο κόσμος σχεδόν περιήλθε σε ακινησία, με περισσότερες από 180 χώρες να πολεμούν τον Κορωνοϊό, επιβάλλοντας ποικίλες μορφές μέτρων κοινωνικής αποστασιοποίησης και lockdown. Η πανδημία του COVID-19 έχει αλλάξει τον κόσμο με τρόπους και σε έκταση που δεν μπορούμε ακόμα να αρχίσουμε να κατανοούμε. Η οικονομία, η πολιτική, οι διεθνείς σχέσεις και η διακυβέρνηση σε όλα τα επίπεδα φαίνεται να αλλάζουν ριζικά. Οι σταθερές υποχωρούν, οι ισορροπίες επαναπροσδιορίζονται ταχύτατα, η αβεβαιότητα μεγιστοποιείται. Οι τρόποι με τους οποίους λειτουργούν επιχειρήσεις, κυβερνήσεις, διεθνείς οργανισμοί, κοινωνίες, ακόμη και οικογένειες και άτομα, θα αλλάξουν – πιθανώς για πάντα. Μέχρι να βρεθεί ένα ολοκληρωμένο και ευρέως διαθέσιμο εμβόλιο για να μετριάσει τον κίνδυνο για την υγεία και να συμβάλει στην αποτελεσματική διαχείριση της κρίσης, η κοινωνική αποστασιοποίηση, τα περιοριστικά μέτρα στην εργασία και τα ταξίδια, ο φόβος και η ανασφάλεια, η αστάθεια και η αβεβαιότητα, θα είναι μέρος της ζωής μας. Και, ακόμη και μετά το εμβόλιο, η μεγάλη παγκόσμια προσπάθεια πρόληψης της επόμενης πανδημίας, με την οικοδόμηση ενός βιώσιμου συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης με σταθερές διασφαλίσεις και μηχανισμούς ταχείας αντίδρασης σε ολόκληρο τον κόσμο και εντός των κρατών και των κοινωνιών θα πρέπει να καταστεί η πρώτη μας προτεραιότητα.
Ηγεσία, Παγκόσμια Διακυβέρνηση & Η Επόμενη Πανδημία
Η πρόληψη της επόμενης πανδημίας, αποτελεί την κύρια συλλογική ευθύνη και πρόκληση για τους ηγέτες όλων των τομέων. Από τους πολιτικούς έως τους ιατρούς, από τους εμπειρογνώμονες υγείας έως τους εταιρικούς ηγέτες, από τους ερευνητές έως τα άτομα που δραστηριοποιούνται σε κοινωφελείς σκοπούς – όλοι – πρέπει να συμβάλουμε στον αγώνα για ένα εμβόλιο και για αποτελεσματικές και προσβάσιμες θεραπείες. Προσθέτως, καλούμαστε να αναπτύξουμε το σχέδιο δράσης που θα αλλάξει τις συνήθειες, τις κακές πρακτικές και τους φαύλους κύκλους που δημιουργούν νέους ιούς. Στον ευρέως διασυνδεδεμένο κόσμο μας, όπου οι κακές συνθήκες υγιεινής σε μια αγορά νωπών προϊόντων στην Κίνα, μπορούν εντός μηνών να θέσουν τον κόσμο σε ακινησία, η παγκόσμια διακυβέρνηση απαιτεί, αναμφίβολα, μία συνολική αναθεώρηση.
Το ίδιο ισχύει και για την αντιμετώπιση των βασικών αιτίων, των «root causes» μολυσματικών ασθενειών όπως η γρίπη. Ιδιαίτερα ενδιαφέροντα «case studies» που έπρεπε να μας είχαν προβληματίσει πιο ουσιαστικά, αποτελούν η γρίπη των πτηνών, καθώς και η γρίπη των χοίρων – η προηγούμενη πανδημία – για την οποία είχαμε προειδοποιηθεί ένα χρόνο νωρίτερα, το 2008, και δεν είχαμε ενεργήσει.
Σε συνέχεια και του COVID-19 καθίσταται σαφές πως πρέπει να αναπτυχθούν πιο οργανωμένα μοντέλα παρακολούθησης (monitoring), έγκαιρης προειδοποίησης (early warning systems) και πρόληψης (prevention) σε παγκόσμιο επίπεδο.
“ Η ηγεσία δεν μπορεί να είναι «à la carte» και η παγκόσμια συνεργασία απέναντι σε παγκόσμιες κρίσεις υπαρξιακού χαρακτήρα δεν μπορεί να είναι επιλεκτική.”
Κρίσιμοι διεθνείς θεσμοί όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας και τα Ηνωμένα Έθνη θα πρέπει να ανανεωθούν, να ενισχυθούν και να αναβαθμιστούν στρατηγικά. Οι αδυναμίες της παγκόσμιας ηγεσίας κατά τα αρχικά στάδια κλιμάκωσης της πανδημίας του COVID-19 είχαν βαρύτατο τίμημα, και, συνολικά, μια μεγάλη παγκόσμια κρίση έχει αντιμετωπιστεί ιδιαίτερα αναποτελεσματικά, αποσπασματικά και προβληματικά σε ορισμένες από τις πιο αποφασιστικές φάσεις της. Η ηγεσία δεν μπορεί να είναι «à la carte» και η παγκόσμια συνεργασία απέναντι σε παγκόσμιες κρίσεις υπαρξιακού χαρακτήρα δεν μπορεί να είναι επιλεκτική. Οι πανδημίες, η κλιματική αλλαγή, οι συγκρούσεις, η έλλειψη φυσικών και οικονομικών πόρων, και άλλες σημαντικές κρίσεις ή προκλήσεις που απαιτούν (σε κάποιο βαθμό) παγκόσμιες απαντήσεις-συντονισμό, θα πρέπει να αντιμετωπιστούν διαφορετικά. Εάν αυτό δεν συμβεί, η επόμενη κρίση μπορεί να προκαλέσει αδιανόητη ζημιά στον κόσμο και τις κοινωνίες μας.
Με απλά λόγια, εάν έχουμε μια άλλη πανδημία το 2022 με έναν διαφορετικό θανατηφόρο ιό, θα μπορέσουμε να επιβιώσουμε; Και με ποιο κόστος; Η παγκόσμια πολιτική οικονομία και ο ίδιος ο ιστός των κοινωνιών μας σχεδόν κατέρρευσε τους τελευταίους μήνες. Είναι αναπόφευκτη μια αλλαγή πορείας εάν θέλουμε να διασφαλίσουμε το μέλλον αυτού του κόσμου. Και, αδιαμφισβήτητα, χρειαζόμαστε νέα μοντέλα ηγεσίας και διακυβέρνησης σε όλα τα επίπεδα.
Η Εγχώρια Διάσταση: Επανεξέταση των Οικονομικών (και) της Υγείας
Για τις περισσότερες χώρες σε όλο τον κόσμο, η πανδημία του COVID-19 υπήρξε μια υπαρξιακή πρόκληση, και ο απόηχος του πρώτου κύματος και η βαθιά αγωνία για το επερχόμενο δεύτερο κύμα συνεχίζει να προβληματίζει τις κυβερνήσεις σε κάθε γωνιά του πλανήτη.
Στην πρώτη φάση της πανδημίας, ο κυρίαρχος φόβος ήταν ο κίνδυνος κατάρρευσης των εθνικών συστημάτων υγείας, με την υγειονομική περίθαλψη να θεωρείται ως συνδυασμός ξεχωριστών και ανταγωνιστικών σφαιρών – η δημόσια υγεία, η ιδιωτική υγειονομική περίθαλψη, οι υποδομές υποστήριξης όπως μονάδες υγείας που ανήκουν στις ένοπλες δυνάμεις ή την αστυνομία, και με πολύ διαφορετικές αντιδράσεις να προκύπτουν σε κάθε χώρα – ακόμη και εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για παράδειγμα, η Ελλάδα αναδείχθηκε ως ένα από τα πλέον επιτυχημένα παραδείγματα ορθής διαχείρισης της κρίσης παγκοσμίως, όταν ορισμένα από τα μεγαλύτερα κράτη στην Ευρώπη και την Ευρασία -ή ακόμη και οι ΗΠΑ- δεν επέδειξαν μια καλά συντονισμένη και έγκαιρη αντίδραση.
“Οι συμπράξεις ιδιωτικού-δημοσίου, οι συντονισμένες προσπάθειες έρευνας και καινοτομίας, οι άνευ προηγουμένου εθνικές και διεθνείς συνέργειες θα πρέπει να αποτελέσουν μέρος της νέας πυξίδας, εάν θέλουμε να αναδειχθούμε νικητές και μακροπρόθεσμα.”
Σε περιοχές της Ιταλίας, για παράδειγμα, η αντοχή και οι δυνατότητες των συστημάτων υγείας δοκιμάστηκε – με καταστροφικές επιπτώσεις. Ένας καλύτερος και πιο ολοκληρωμένος σχεδιασμός των συστημάτων υγείας είναι πλέον επιτακτικός. Η πανδημία έχει λειτουργήσει, ευτυχώς, ως καταλύτης για μια πολυεπίπεδη επανεξέταση της συμπληρωματικότητας της δημόσιας και της ιδιωτικής υγειονομικής περίθαλψης. Καθώς και για τις αποφασιστικές επενδύσεις που απαιτούνται σε πολλά κράτη προκειμένου για να βελτιωθούν μελλοντικά τα συστήματα υγείας τους. Οι συμπράξεις ιδιωτικού-δημοσίου, οι συντονισμένες προσπάθειες έρευνας και καινοτομίας, οι άνευ προηγουμένου εθνικές και διεθνείς συνέργειες θα πρέπει να αποτελέσουν μέρος της νέας πυξίδας, εάν θέλουμε να αναδειχθούμε νικητές και μακροπρόθεσμα.
Το στοίχημα είναι να αλλάξουμε τις πρακτικές που μας καθιστούν τρωτούς σε ασύμμετρους εξωτερικούς κινδύνους όπως οι πανδημίες ή οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, και, παράλληλα, να θωρακίσουμε τις οικονομίες τις κοινωνίες μας με την αναγκαία επάρκεια στα κρίσιμα αγαθά και υποδομές υγείας και πρόνοιας. Δείχνουμε να κερδίζουμε σημειακά το δεύτερο χωρίς να δίνουμε πειστικές απαντήσεις στο πρώτο, που είναι και το θεμελιώδες, καθώς αφορά στην πρόληψη και στην αποτροπή. Ενώ, το δεύτερο, εστιάζει στην ικανότητα διαχείρισης κρίσεων και μετριασμού των επιπτώσεών τους με βάση τα σημερινά δεδομένα.
Ανοικοδόμηση των Οικονομιών μας & της Νέας Παγκόσμιας Τάξης
Η παγκόσμια πολιτική οικονομία έχει αλλάξει. Η ίδιο και η παγκόσμια ισορροπία ισχύος. Ο κόσμος έχει μεταβεί σε μια πολυπολικότητα και τα επακόλουθα του COVID-19 αναπόφευκτα θα οριοθετήσουν την αφετηρία μια νέας εποχής.
Αρκετές προϋπάρχουσες τάσεις και δυναμικές, όπως η ψηφιοποίηση, ο ψηφιακός μετασχηματισμός, το «e-learning», έχουν επιταχυνθεί και έχουν αναδυθεί νέες τάσεις με δυνητικό «game-changing» χαρακτήρα. Αναρωτιέμαι, για παράδειγμα, ποιος πιστεύει σήμερα ότι το ταξίδι και η κινητικότητα θα επιστρέψουν γρήγορα στο «status quo ante»; Ή ποιος μπορεί τώρα να φανταστεί ότι όλες αυτές οι βολικές πλατφόρμες τηλεδιασκέψεων και διαδικτυακών συναντήσεων θα σταματήσουν ξαφνικά να αποτελούν μέρος της νέας μας καθημερινότητας; Εξοικονομούνται χρόνος, χρήματα και ενέργεια και απελευθερώνεται παραγωγικότητα.
Είμαστε αντιμέτωποι με μια νέα κανονικότητα, όχι μια επιστροφή στην πραγματικότητα πριν από τον COVID-19. Το ηλεκτρονικό εμπόριο, μεγαλύτερα επίπεδα ενεργειακής αυτονομίας, η επανεξέταση της αγρο-διατροφικής οικονομίας, ο ρόλος της αγρο-τεχνολογίας, η καλύτερη παρακολούθηση της παραγωγής τροφίμων παγκοσμίως, τα επίπεδα αυτάρκειας – είναι μόνο μερικές από τις δυναμικές τις οποίες θα κληθούμε να διαχειριστούμε και να αξιολογήσουμε τους επόμενους μήνες. Οι εφαρμογές τρισδιάστατης εκτύπωσης, η σημασία της καλής πρόσβασης στο Διαδίκτυο, το κόστος της ρύπανσης και η ανάγκη για ανακύκλωση, καθαρές και έξυπνες πόλεις, η σημασία των καλά οργανωμένων κρατών και κοινωνιών, η καλή υγιεινή και οι έννοιες της συλλογικής και ατομικής ευθύνης είναι μερικές από τις κτήσεις του σήμερα, που δεν μπορεί να επιτραπεί να χαθούν αύριο. Με άλλα λόγια, ο δρόμος είναι προς τα εμπρός, και δεν μπορούμε να προχωρήσουμε γρήγορα αν συνεχίσουμε να κουβαλάμε τα βάρη του παρελθόντος.
“ Πρέπει να συμφωνηθεί ένα νέο σύνολο κανόνων για την υγειονομική περίθαλψη, την ιατρική έρευνα, τη βιωσιμότητα, τη βιομηχανία τροφίμων, τη μετανάστευση και τις περιβαλλοντικές πολιτικές.”
Στον ψηφιακό χώρο φαίνεται ότι η παγκοσμιοποίηση θα συνεχίσει να επιταχύνεται. Ωστόσο, στη φυσική σφαίρα, η επιστροφή των εθνικών συνόρων και τα διαφορετικά επίπεδα απομονωτισμού υποδηλώνουν ότι η παγκοσμιοποίηση, όπως τη βιώσαμε πριν από το 2020, θα αλλάξει. Πρέπει να συμφωνηθεί ένα νέο σύνολο κανόνων για την υγειονομική περίθαλψη, την ιατρική έρευνα, τη βιωσιμότητα, τη βιομηχανία τροφίμων, τη μετανάστευση και τις περιβαλλοντικές πολιτικές.
Η άνοδος του ηλεκτρονικού εμπορίου, σε συνδυασμό με την εξέλιξη της ρομποτικής, θα δημιουργήσει νέες πιεστικές προκλήσεις για το «real estate» και την απασχόληση. Και αυτές οι δυναμικές που εξελίσσονται ταχέως, επιταχυνόμενες από την πανδημία, έρχονται σε μια στιγμή που τα προληπτικά μέτρα που έχουν επιβληθεί έχουν επηρεάσει περίπου 3 δισεκατομμύρια επαγγελματίες (ή το 81% του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού, σύμφωνα με τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας) και η ανεργία αυξάνεται εκθετικά σε μερικές από τις κορυφαίες οικονομίες του κόσμου (π.χ. στις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο).
Οι εταιρικοί ηγέτες που ενήργησαν γρήγορα για την αντιμετώπιση της πανδημίας, τοποθετώντας την εταιρική κοινωνική ευθύνη και την πατριωτική ως πρώτη προτεραιότητα, πιθανότατα θα τύχουν μιας θερμότερης υποδοχής από το κοινό στη νέα εποχή, ανταμειβόμενοι για το γεγονός ότι έθεσαν την υγεία πάνω από τα κέρδη και την ανθρώπινη ζωή πάνω από τους ισολογισμούς. Η ανάγκη για μια νέα ηγεσία από τις επιχειρήσεις θα είναι και πάλι καθοριστική για τη διάσωση της οικονομίας και τη διασφάλιση της ταχείας ανάκαμψης. Οι περισσότερες χώρες αντιμετωπίζουν το ενδεχόμενο μιας τεράστιας ύφεσης το 2020, μεταξύ 5% και 15% του ΑΕΠ.
Η καινοτομία, οι νέες επιχειρηματικές στρατηγικές, τα νέα μοντέλα εσόδων, τα πιο κυκλικά επιχειρηματικά οικοσυστήματα, τα πιο βιώσιμα έργα και επενδύσεις, και, ευρύτερα, οι πιο καθαρές και πιο οικολογικές πρακτικές οφείλουν να αποτελούν μέρος της νέας πυξίδας. Πιο θωρακισμένες και ασφαλέστερες εφοδιαστικές αλυσίδες, ολοκληρωμένα παγκόσμια αγρο-διατροφικά πρότυπα, αναβαθμισμένοι μηχανισμοί παρακολούθησης, ισχυροποιημένοι διεθνείς οργανισμοί και πιο ισχυρά, υπεύθυνα, κράτη. Όχι απλά επειδή αυτό είναι το σωστό. Όχι μόνον εξαιτίας της ηθικής μας δέσμευσης απέναντι στις μελλοντικές γενιές. Αλλά επειδή πλέον όλοι γνωρίζουμε ότι από αυτό εξαρτάται η ίδια μας η επιβίωση.
[1] Το παρόν Policy Brief αποτελεί την εκτεταμένη εκδοχή ενός άρθρου γνώμης που δημοσιεύθηκε τον Μάιο, στην Αγγλική, στο περιοδικό Our World, στις Βρυξέλλες (εδώ).