Μετά το «ιστορικό» Ευρωπαϊκό Συμβούλιο

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο κατοχύρωσε το μεγάλο βήμα προς την Δημοσιονομική Ένωση. Ο συνολικός προϋπολογισμός για την επόμενη επταετία θα υπερβεί το €1,8 τρισ. Το σύστημα του καθαρού οφέλους/ζημιάς, το «δηλητήριο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης», υπέστη ένα πρώτο σοβαρό πλήγμα. Οι προσπάθειες ορισμένων κρατών μελών να περιορίσουν κάποιες συνέπειες στο θεσμικό πεδίο, επαναφέροντας τον διακρατικό έλεγχο επιχορηγήσεων και δανείων, αλλά και καθιστώντας ανενεργή τη σύνδεση των επιχορηγήσεων με την τήρηση από τα κράτη μέλη των κανόνων του κράτους δικαίου, έπεσαν, σε μεγάλο βαθμό, στο κενό. Ως προς τα ποσά, οι επιχορηγήσεις προς την υγεία, την έρευνα, την προσέλκυση ιδιωτικών επενδύσεων και αλλού μειώθηκαν συνολικά κατά €136 δισ., ενώ αυξήθηκαν κατά €110 δισ. οι δανειοδοτήσεις προς τα κράτη μέλη. Ίσως ο μεγαλύτερος ηττημένος είναι η άποψη ότι για την αντιμετώπιση της ύφεσης αρκεί μια πολιτική «λιτότητας και μεταρρυθμίσεων» χωρίς ουσιαστική, ενεργητική ευρωπαϊκή παρουσία.

Το κείμενο υπογράφει ο Αχιλλέας Μητσός , Ειδικός Σύμβουλος ΕΛΙΑΜΕΠ,  Πρώην Γενικός Διευθυντής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Μπορείτε να βρείτε το πλήρες κείμενο σε pdf εδώ.

---

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο «κατοχυρώνει» μια ιστορική απόφαση

…η «ιστορική» απόφαση για τη μεγάλη αύξηση του προϋπολογισμού της Ε.Ε. (…) πανδημίας είχε στην πραγματικότητα ήδη ληφθεί, πριν από την έναρξη του Συμβουλίου.

Το παράδοξο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου που τέλειωσε τις πρώτες πρωινές ώρες της 21ης Ιουλίου έγκειται στο ότι η «ιστορική» απόφαση για τη μεγάλη αύξηση του προϋπολογισμού της Ε.Ε. (και μάλιστα με δάνεια στη διεθνή αγορά και όχι με εθνικές εισφορές) ώστε να αντιμετωπισθούν οι βαρύτατες συνέπειες της πανδημίας είχε στην πραγματικότητα ήδη ληφθεί, πριν από την έναρξη του Συμβουλίου. Ολόκληρη η – ιδιαίτερα μεγάλη – διάρκεια του αναλώθηκε στον να αποκρουσθούν οι προσπάθειες ορισμένων κρατών μελών να μειώσουν την εμβέλεια όσων είχαν ήδη αποφασιστεί – σε δύο επίπεδα: στο θεσμικό, προτάσσοντας την ανάγκη διακρατικών ελέγχων ή καθιστώντας όσο γίνεται πιο ανενεργή τη σύνδεση της υλοποίησης των προτεινόμενων επενδύσεων με την τήρηση αυτονόητων κανόνων ενός κράτους δικαίου και στο οικονομικό πεδίο, υποκαθιστώντας τις επιχορηγήσεις για την κάλυψη των εθνικών επενδυτικών αναγκών με δανειοδότηση προς τα κράτη μέλη. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, όχι τα κράτη μέλη της, για πρώτη φορά στην ιστορία της, θα δανειστεί στις διεθνείς αγορές για να μπορέσει να χρηματοδοτήσει, μέσω ενός μεγάλου προγράμματος επενδύσεων, τα κράτη μέλη που επλήγησαν από την πανδημία, ιδιαίτερα εκείνα που υπέστησαν τη μεγαλύτερη ζημιά.

Κύριος σκοπός των όσων ακολουθούν είναι η παράθεση των αποτελεσμάτων του Συμβουλίου, θεσμικών και οικονομικών. Μέτρο σύγκρισης αποτελεί η πρόταση της Επιτροπής του Μαΐου 2020 και βασική πηγή το κείμενο των συμπερασμάτων EUCO 10/20 της 21ης Ιουλίου 2020.

Διακυβέρνηση, έλεγχος, αιρεσιμότητες και κράτος δικαίου

Για τις λεγόμενες «φειδωλές» χώρες του Βορρά, τον τελικό λόγο για την έγκριση του εθνικού σχεδίου επενδύσεων και μεταρρυθμίσεων βάσει του οποίου θα χορηγηθούν επιχορηγήσεις και δάνεια, πρέπει έχουν τα διακρατικά όργανα, εν τέλει τα άλλα κράτη μέλη

Στο ζήτημα της διακυβέρνησης του συστήματος παροχής των επενδυτικών κονδυλίων επικεντρώθηκε ένα σημαντικό τμήμα των συζητήσεων. Για τις λεγόμενες «φειδωλές» χώρες του Βορρά, τον τελικό λόγο για την έγκριση του εθνικού σχεδίου επενδύσεων και μεταρρυθμίσεων βάσει του οποίου θα χορηγηθούν επιχορηγήσεις και δάνεια, πρέπει έχουν τα διακρατικά όργανα, εν τέλει τα άλλα κράτη μέλη. Η διαφορά με την πρόταση της Επιτροπής είναι θεμελιώδης. Πρόκειται ουσιαστικά για τη διάκριση ανάμεσα σε μια διακρατική βοήθεια και σε μια βοήθεια στο εσωτερικό μιας κρατικής (ή οιονεί κρατικής) οντότητας. Στη μια πλευρά, όπως π.χ. στην εξωτερική, «ξένη βοήθεια», που παρέχουν πλουσιότερες χώρες σε άλλες, λιγότερο αναπτυγμένες, οι αιρεσιμότητες, όχι μόνο οικονομικές αλλά και πολιτικές, έχουν κεντρική θέση. Στην άλλη, όπως π.χ. στο εσωτερικό ενός κράτους, η κάλυψη των ειδικών αναγκών μιας περιφέρειας γίνεται από την κεντρική κυβέρνηση, χωρίς έμμεσες προϋποθέσεις.

Σε ολόκληρη την ιστορία της Ε.Ε. η κυρίαρχη σύγκρουση ήταν πάντοτε μεταξύ της διακρατικής και της υπερεθνικής θεώρησης. Εδώ ακριβώς πρέπει να αναζητηθεί και η κύρια διαφορά μεταξύ των χρηματοδοτικών εργαλείων ενός διακρατικού συστήματος, όπως κατά βάση είναι τα δάνεια που παρέχει ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας, όπου τα κράτη-πιστωτές έχουν πάντοτε τον τελικό λόγο, και των δανείων ή επιχορηγήσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης αυτής καθεαυτής, με τους θεσμούς και τα όργανά της να έχουν αποκλειστικά τις σχετικές αρμοδιότητες. Για αυτό, η σύγκρουση δεν ήταν απλώς μεταξύ Ιταλίας (και των άλλων χωρών του Νότου) και της Ολλανδίας (και των συμμάχων της). Οι ευρωπαϊκοί θεσμοί έβαλαν όλο το βάρος τους υπέρ της υπερεθνικής πρότασης.  Τελικά, το μόνο κέρδος των λεγόμενων «φειδωλών» ήταν η παροχή μιας «δύναμης καθυστέρησης». Η Επιτροπή οφείλει να ζητήσει τη γνώμη του Συμβουλίου, η οποία παρέχεται με ενισχυμένη πλειοψηφία και μόνο αν κάποια χώρα θεωρεί ότι π.χ. το πρόγραμμα που κατέθεσε η Ιταλία δεν είναι αρκούντως μεταρρυθμιστικό, η Επιτροπή δεν θα προχωρήσει στην έγκριση του προγράμματος, πριν θεωρηθεί ότι έχει εξαντληθεί η σχετική συζήτηση στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο.

Το ζήτημα για το οποίο η κατάληξη των συζητήσεων περιέχει τη μεγαλύτερη ασάφεια αναφέρεται στο κράτος δικαίου.

Το ζήτημα για το οποίο η κατάληξη των συζητήσεων περιέχει τη μεγαλύτερη ασάφεια αναφέρεται στο κράτος δικαίου. Ήδη από την αρχική πρόταση του 2018 για το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο, η Επιτροπή είχε προτείνει την άμεση σύνδεση της απορρόφησης των κονδυλίων του προϋπολογισμού με την τήρηση των κανόνων δικαίου. Η έντονη αντίδραση της Ουγγαρίας και της Πολωνίας συνεχίστηκε και στο τελευταίο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, απορρίπτοντας οποιαδήποτε αναφορά στο ζήτημα. Τελικά, η απόφαση θεσπίζει ξεκάθαρα ότι θα εισαχθεί καθεστώς αιρεσιμότητας, αλλά προβλέπει ότι αν η Επιτροπή προτείνει μέτρα εναντίον μιας χώρας, το Συμβούλιο θα αποφασίσει με ενισχυμένη πλειοψηφία. Προστίθεται όμως η φράση ότι «το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα επανέλθει σύντομα στο ζήτημα» εισάγοντας έτσι μια κάποια αμφιβολία ως προς το μέλλον της σχετικής διάταξης.

Καινούργιοι μηχανισμοί επενδύσεων

Ο συνολικός προϋπολογισμός και των δύο συνιστωσών μειώθηκε μόλις κατά 1,4%. Η μείωση όμως του συνόλου των επιχορηγήσεων είναι σημαντικά μεγαλύτερη

Όπως μετ’ επιτάσεως υποστήριξε η Επιτροπή, τα δύο ζητήματα, το πρόγραμμα «Επόμενη Γενιά Ε.Ε.» (εφεξής ΕΓΕΕ) και το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (εφεξής ΠΔΠ) αποτελούν δύο συνιστώσες μιας ενιαίας απόφασης και, όπως επαναλαμβάνεται σε διάφορα σημεία των συμπερασμάτων, «πηγαίνουν μαζί». Ο συνολικός προϋπολογισμός και των δύο συνιστωσών μειώθηκε (σε σχέση με την αρχική πρόταση της Επιτροπής) μόλις κατά 1,4% (από €1.850 δισ. σε €1.824,3 δισ.). Η μείωση όμως του συνόλου των επιχορηγήσεων είναι σημαντικά μεγαλύτερη (κατά 8,5%, από €1.600 δισ. σε €1.464,3 δισ.) και διαχέεται σε πλήθος προγραμμάτων. Ο προϋπολογισμός της ΕΓΕΕ (περιλαμβανόμενων των δανείων) παρέμεινε σταθερός (750 δισ.ευρώ), αλλά υπήρξε σειρά ανακατατάξεων και μεταβολών στα επιμέρους ποσά, η μεγαλύτερη από τις οποίες αφορά στον Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, του οποίου το μερίδιο στο πρόγραμμα ΕΓΕΕ αυξήθηκε από 75% σε 90%.

Τα ποσά αυτά παρουσιάζονται στον Πίνακα 1,  για την πρόταση της Επιτροπής και την τελική απόφαση, διακρίνοντας τις δύο βασικές συνιστώσες (ΠΔΠ και ΕΓΕΕ).

Πίνακας 1

Διαφορές μεταξύ της πρότασης της Επιτροπής και της απόφασης του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου ως προς το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο (ΠΔΠ) και το πρόγραμμα «Επόμενη Γενιά Ε.Ε.» (ΕΕΓΕ)

 

Η σχέση επιχορηγήσεων / δανείων του Μηχανισμού από 55/45 μεταβλήθηκε σε 46/54 και η μεταβολή αυτή επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό τη φιλοσοφία του Μηχανισμού αυτού δημόσιων επενδύσεων.

Το σύνολο της αύξησης του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας προέρχεται από την κατά 44% αύξηση των δανείων (από €250 σε €360 δισ.). Η σχέση επιχορηγήσεων / δανείων του Μηχανισμού από 55/45 μεταβλήθηκε σε 46/54 και η μεταβολή αυτή επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό τη φιλοσοφία του Μηχανισμού αυτού δημόσιων επενδύσεων, όπως και τις θεσμικές ρυθμίσεις ως προς τον έλεγχο των σχετικών εθνικών προγραμμάτων. Η μεγάλη αυτή αύξηση των δανείων επηρεάζει προφανώς και τα συνολικά ποσά που θα εισπράξουν τα κράτη μέλη.

Σε μια προσπάθεια αποφυγής μιας ενδεχόμενης χαλαρότητας στον τρόπο με τον οποίο οι κυβερνήσεις των κρατών μελών θα δουν τις χρηματοδοτήσεις (επιχορηγήσεις και δάνεια) από τον Μηχανισμό αυτόν, αλλά και για να τονιστεί η ιδιαιτερότητα και η προσωρινότητα των μέτρων, προβλέπονται αυστηρές προθεσμίες ως προς την απορρόφηση. Συγκεκριμένα, το 70% των εθνικών «ποσοστώσεων» θα πρέπει να έχει απορροφηθεί μέχρι το τέλος του 2022 και το υπόλοιπο 30% μέχρι τέλους 2023. Πάντως, δεν προχώρησε η σκέψη ορισμένων κρατών μελών για «κλιμακωτή» προσφυγή στα ποσά, το οποίο θα σήμαινε ότι μόνο αν διαπιστωθεί ότι απορροφήθηκαν όπως είχε συμφωνηθεί τα αρχικά ποσά θα ήταν δυνατή η δεύτερη δόση.

Με στόχο η κατανομή των ποσών να εκφράζει πληρέστερα το μέγεθος των αρνητικών επιπτώσεων από την πανδημία ανά χώρα, συμφωνήθηκε η κατανομή των κονδυλίων για το 2023 να γίνει όχι βάσει του ποσοστού ανεργίας 2015-2019, αλλά βάσει της μείωσης του ΑΕΠ τη διετία 2020-2021.

Ο συνολικός προϋπολογισμός του προγράμματος REACT EU, το οποίο προστίθεται στα προγράμματα της «συνοχής», μειώνεται από €50 δισ. σε €47,5 δισ. (στα οποία συμπεριλαμβάνονται και κάποια μη προβλεπόμενα αλλού ποσά για το Λουξεμβούργο και τη Μάλτα). Η πρόταση της Επιτροπής για προσθήκη 5 δισ.ευρώ στο τρέχον Δημοσιονομικό Πλαίσιο 2014-2020 δεν έγινε δεκτή. Αντ’ αυτής προβλέπεται ως μεταβατική ρύθμιση η δυνατότητα κατ΄εξαίρεση και εκ των υστέρων υπαγωγή στο πρόγραμμα συναφών δαπανών που ήδη έγιναν στα κράτη μέλη μετά την 1^η Φεβρουαρίου 2020. Η ίδια μεταβατική διάταξη αφορά και στον Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.

Μεγάλη μείωση υπέστη το ποσό που προστίθεται στον προϋπολογισμό για την κάλυψη εγγυήσεων κ.λπ. του προγράμματος InvestEU για την προσέλκυση ιδιωτικών επενδύσεων (…) Το μεγάλο θύμα των μειώσεων αυτών είναι το Μέσο Υποστήριξης Φερεγγυότητας (Solvency Support Instrument)

Μεγάλη μείωση υπέστη το ποσό που προστίθεται στον προϋπολογισμό για την κάλυψη εγγυήσεων κ.λπ. του προγράμματος InvestEU για την προσέλκυση ιδιωτικών επενδύσεων. Οι επιφυλάξεις τις οποίες ανέκαθεν είχε το Συμβούλιο για το πρόγραμμα αυτό (το πρώην «Σχέδιο Juncker») οδήγησαν στη μείωση του συνολικού προϋπολογισμού από €31,6 δισ. της πρότασης της Επιτροπής σε €8,4 δισ. (από τα οποία 5,6 από το ΕΓΕΕ) και σε αόριστη αναφορά στην ανάγκη αύξησης του κεφαλαίου της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων. Το μεγάλο θύμα των μειώσεων αυτών είναι το Μέσο Υποστήριξης Φερεγγυότητας (Solvency Support Instrument), το οποίο, στο εσωτερικό του InvestEU, με επιβάρυνση του προϋπολογισμού κατά €31 δισ., θα προσέλκυε περί τα €300 δισ. για την κάλυψη των αναγκών των επιχειρήσεων σε μετοχικό κεφάλαιο.

Ο προϋπολογισμός του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης, που συνδέεται άμεσα με τον στόχο της επίτευξης κλιματικής ουδετερότητας μέχρι το 2050 μειώνεται δραστικά από €40 δισ. στην πρόταση της Επιτροπής (€10 δισ. από το ΠΔΠ και ακόμα €30 δισ. από το ΕΓΕΕ) σε €17,5 δισ. (€7,5 δισ. από το ΠΔΠ και €10 δισ. από το ΕΓΕΕ). Η μείωση αυτή θα ακολουθήσει την κλείδα κατανομής της Επιτροπής, το δε τελικό ποσό θα μειωθεί στο 50% της εθνικής «ποσόστωσης» αν ένα κράτος μέλος δεν τηρήσει όσα συμφωνήθηκαν στο πλαίσιο της Συμφωνίας του Παρισιού. Ας σημειωθεί ότι επαναλαμβάνεται και στα συμπεράσματα του Συμβουλίου η δέσμευση ότι 30% του συνόλου των δαπανών (ΠΠ και ΕΓΕΕ) θα συνδέεται με τους κλιματικούς στόχους. Η στόχευση αυτή δεν ικανοποίησε πάντως την Greta Thunberg και τις/τους συντρόφους της που θεώρησαν ότι το συνολικό πρόγραμμα δείχνει ότι η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής δεν αποτέλεσε την απαιτούμενη προτεραιότητα και ότι η έλλειψη λεπτομέρειας δείχνει ότι οι κλάδοι που επιφέρουν τις σοβαρότερες επιπτώσεις θα συνεχίζουν να έχουν πρόσβαση στους δημόσιους πόρους.

Υφιστάμενες πολιτικές

Τα ποσά που προβλέπονται στο ΠΔΠ για την οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή και συγκεκριμένα τα τρία κλασσικά Ταμεία (Περιφερειακής Ανάπτυξης, Κοινωνικό και Ταμείο Συνοχής) δεν μεταβλήθηκαν ουσιαστικά, παρά το αίτημα των χωρών «του Νότου και της Ανατολής». Δεν μεταβλήθηκαν επίσης ουσιαστικά όσα προβλέπονται σχετικά με την κατανομή ανά κατηγορία περιφέρειας, τα κριτήρια επιλεξιμότητας και κατανομής μεταξύ των περιφερειών και κρατών, τα μέγιστα και ελάχιστα ποσά, τα ποσοστά συγχρηματοδότησης, κ.λπ. Ακολουθώντας πάντως μια παλιά παράδοση που αφορά τα κράτη τα οποία δεν ευνοούνται από τις βασικές ρυθμίσεις (όπως κατεξοχήν η Ελλάδα), προστέθηκε μια σειρά μικροποσών, τα οποία όμως αθροιζόμενα ξεπερνούν τα €4 δισ. και κατευθύνονται σε 10 συνολικά χώρες, περιλαμβανόμενης της Τσεχίας (€1,55 δισ.), της Γερμανίας (€650 εκατ.), της Πολωνίας (€600 εκατ.) κ.ά

Οι δαπάνες για την Κοινή Γεωργική Πολιτική παραμένουν όπως και στην πρόταση της Επιτροπής, με εξαίρεση τις πρόσθετες (από το πρόγραμμα ΕΓΕΕ) δαπάνες για την αγροτική ανάπτυξη, οι οποίες περικόπτονται στο μισό εκείνων που είχε προτείνει  Επιτροπή (€7,5 δισ., έναντι €15 δισ.).

Έκπληξη προκάλεσε σε πολλούς αναλυτές ότι μεταξύ των προτάσεων της Επιτροπής που δεν έγιναν δεκτές στο σύνολο τους συγκαταλέγεται και η πρόταση για το πρόγραμμα Ορίζοντας Ευρώπη, στον χώρο της έρευνας και της καινοτομίας και τούτο διότι οι λεγόμενες «φειδωλές» χώρες υπήρξαν πάντοτε μεταξύ εκείνων που πρωταγωνίστησαν στο αίτημα να αυξηθεί ο προϋπολογισμός της έρευνας και καινοτομίας της Ε.Ε.

Έκπληξη προκάλεσε σε πολλούς αναλυτές ότι μεταξύ των προτάσεων της Επιτροπής που δεν έγιναν δεκτές στο σύνολο τους συγκαταλέγεται και η πρόταση για το πρόγραμμα Ορίζοντας Ευρώπη, στον χώρο της έρευνας και της καινοτομίας και τούτο διότι οι λεγόμενες «φειδωλές» χώρες υπήρξαν πάντοτε μεταξύ εκείνων που πρωταγωνίστησαν στο αίτημα να αυξηθεί ο προϋπολογισμός της έρευνας και καινοτομίας της Ε.Ε. Το τελικό ποσό ανέρχεται στα €80,9 δισ. (€75,9 δισ. από το ΠΔΠ και €5 δισ. από το ΕΓΕΕ), όσα δηλαδή είχε προτείνει η Επιτροπή μόνο από το ΠΔΠ, στα οποία όμως είχε προσθέσει €13,5 δισ. από το ΕΓΕΕ. Η μείωση αντιστοιχεί σε 14,3%. Επαναλαμβάνονται βέβαια οι προθέσεις μείωσης του χάσματος συμμετοχής, μεγαλύτερης συμμετοχής των ΜΜΕ, ο συντονισμός με τη δράση των διαρθρωτικών ταμείων, κ.λπ.

Μεγάλη και αδόκητη μείωση αποφασίστηκε για το πρόγραμμα Υγεία, για το οποίο η πρόταση να δοθεί από το ΕΓΕΕ μια πρόσθετη ενίσχυση €7,7 δισ. δεν γίνεται δεκτή, προφανώς διότι τα κράτη μέλη δεν θα ήθελαν αυτήν την «εξ υφαρπαγής» αύξηση των αρμοδιοτήτων της Επιτροπής. Υπενθυμίζεται ότι η πολιτική υγείας είναι μεταξύ των πολιτικών, όπου σύμφωνα με τη Συνθήκη, η Ε.Ε. έχει μόνο συνοδευτικό ρόλο. Το πρόγραμμα Υγεία, όπως και το πρόγραμμα πολιτικής προστασίας RescEU (με αναλλοίωτο προϋπολογισμό) μεταφέρονται από το κεφάλαιο 5 που η Επιτροπή είχε προτείνει να μετονομασθεί σε «Ανθεκτικότητα, Ασφάλεια και Άμυνα», στο κεφάλαιο 2, του οποίου ο τίτλος «Συνοχή και Αξίες» γίνεται «Συνοχή, Ανθεκτικότητα και Αξίες».

Το πρόγραμμα Ψηφιακή Ευρώπη, παρά την προφανή του σημασία ως προς τον ψηφιακό μετασχηματισμό, έναν από τους δύο εκφρασμένους στόχους του νέου επενδυτικού προγράμματος, διασώζεται με μείωση 17% (από €8,2 δισ. σε €6,8 δισ.). Ανάλογα ισχύουν για το Erasmus + (από €24,6 δισ. σε €21,2 δισ.), ενώ για άλλα σχετικά μικρά από πλευράς προϋπολογισμού προγράμματα, δεν υπάρχουν αξιοσημείωτες μεταβολές.

Τέλος, σημαντικές είναι και οι μειώσεις στα ποσά των κεφαλαίων που αναφέρονται στη μετανάστευση, την άμυνα και την εξωτερική πολιτική, όπου η Επιτροπή δεν μπόρεσε να πείσει ότι συνδέονται με την πανδημία και την εξ αυτής μεγάλη ύφεση. Οι πόροι για την Μετανάστευση και τη Διαχείριση Συνόρων περιορίζονται στα €22,7 δισ. (έναντι €31,1 δισ. της πρότασης της Επιτροπής), για την Ασφάλεια και Άμυνα στα €13,2 δισ. και για το κεφάλαιο Γειτονιά και Κόσμος στα €98,4 δισ.

Οι πόροι του προϋπολογισμού

Εγκαταλείπεται (εν μέρει βέβαια διότι οι νέοι πόροι δεν θα καλύψουν το σύνολο του προϋπολογισμού) η αρχή του παιγνίου μηδενικού αποτελέσματος, σύμφωνα με την οποία το (δημοσιονομικό) όφελος μιας χώρας αποτελεί κόστος για μια άλλη.

Για την κάλυψη του συνόλου των δαπανών, τόσο του κυρίως ΠΔΠ όσο και του προγράμματος ΕΓΕΕ θα χρειαστεί να αυξηθεί το ανώτατο όριο του προϋπολογισμού, η οροφή του αθροιστικού Ακαθάριστου Εθνικού Εισοδήματος των κρατών μελών για την επόμενη επταετία στο 1,4% όσον αφορά στις πληρωμές και στο 1,46% όσον αφορά στις δεσμεύσεις.

Η σημαντικότερη ίσως από τις προβλέψεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου είναι αυτή που σχετίζεται με την εισαγωγή νέων ίδιων πόρων. Τα δάνεια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την κάλυψη του προγράμματος ΕΓΕΕ θα καλυφθούν μελλοντικά από νέους πόρους και όχι από συνεισφορές των κρατών μελών. Εγκαταλείπεται (εν μέρει βέβαια διότι οι νέοι πόροι δεν θα καλύψουν το σύνολο του προϋπολογισμού) η αρχή του παιγνίου μηδενικού αποτελέσματος, σύμφωνα με την οποία το (δημοσιονομικό) όφελος μιας χώρας αποτελεί κόστος για μια άλλη. Η σχετική συζήτηση διαρκεί δεκαετίες, αλλά είναι η πρώτη φορά που φαίνεται να αναλαμβάνονται συγκεκριμένες, αν και σε σημαντικά κυμαινόμενο βαθμό, δεσμεύσεις, σε σχέση με πέντε διαφορετικές πηγές εσόδων:

(α)  Το σημερινό πολύπλοκο σύστημα στη βάση της φορολογητέας ύλης για τον ΦΠΑ αντικαθίσταται από ένα ενιαίο κοινό για όλους ποσοστό 0,3% της φορολογητέας βάσης.

(β) Ήδη από 1/1/2021 θα υπάρξει μια νέα πηγή εσόδων στη βάση του βάρους των μη ανακυκλωμένων απορριμμάτων πλαστικών συσκευασιών.

(γ) Μέσα στο πρώτο εξάμηνο του 2021, η Επιτροπή θα υποβάλει προτάσεις για φορολογία σε σχέση με τον άνθρακα και για ένα ψηφιακό τέλος, ενόψει της εισαγωγής τους το αργότερο την 1η Ιανουαρίου 2023.

(δ) Η Επιτροπή καλείται να υποβάλει (χωρίς όμως αυτό να προσδιορίζεται χρονικά) αναθεωρημένη πρόταση για το Σύστημα Εμπορίας Εκπομπών, με ενδεχόμενη επέκταση στις αερομεταφορές και τη ναυτιλία.

(ε) Ως προς τον πολυσυζητημένο Φόρο Χρηματοπιστωτικών Συναλλαγών, η αναφορά στις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου είναι πολύ αόριστη. Η «Ε.Ε. θα πρέπει να εργαστεί με στόχο την εισαγωγή και άλλων ιδίων πόρων, οι οποίοι μπορεί να περιλαμβάνουν και Φόρο Χρηματοπιστωτικών Συναλλαγών».

…εκείνη η οποία δεν στηρίζεται ούτε κατ’ επίφαση σε κάποια αρχή, στερείται πλήρως οικονομικής λογικής και αντανακλά απλώς μια λογική παζαριού που επικράτησε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (ιδιαίτερα τις τελευταίες ώρες του) αφορά στις επιστροφές στα κράτη μέλη.

Από όλες τις αποφάσεις, εκείνη η οποία δεν στηρίζεται ούτε κατ’ επίφαση σε κάποια αρχή, στερείται πλήρως οικονομικής λογικής και αντανακλά απλώς μια λογική παζαριού που επικράτησε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (ιδιαίτερα τις τελευταίες ώρες του) αφορά στις επιστροφές στα κράτη μέλη. Αν το πάγωμα των συνεισφορών στο σημερινό επίπεδο είχε τη λογική της εγγύησης προς κάποια κράτη μέλη για τη μη-επιδείνωση του «δούναι και λαβείν» τους, η σημαντική αύξηση των επιστροφών δύσκολα μπορεί να ερμηνευτεί, πάρα μόνο ως αποτέλεσμα εκβιαστικών διλημμάτων, που τέθηκαν από κάποια κράτη μέλη που θεώρησαν ότι ηττήθηκαν σε όλα τα σημαντικά μέτωπα. Συγκεκριμένα:

• Η επιστροφή προς τις χώρες, τα λιμάνια, αεροδρόμια, κ.λπ. των οποίων χρησιμοποιούνται ως πύλες εισόδου στην Ε.Ε., του 25% της αξίας των δασμών των εισαγόμενων ειδών, σύμφωνα με όλες τις αναλύσεις, υπερβαίνει κατά πολύ το πραγματικό κόστος συλλογής και αποτελεί καθαρή ενίσχυση του εθνικού προϋπολογισμού ορισμένων χωρών, κατεξοχήν των Κάτω Χωρών.
• Οι ετήσιες επιστροφές που συμφωνήθηκαν (€377 εκατ. στην Δανία, €3.671 εκατ. στη Γερμανία, €1.921 στις Κάτω Χώρες, €565 στην Αυστρία και €1.069 στη Σουηδία) αθροιζόμενες για τα 7 χρόνια διάρκειας του ΠΔΠ υπερβαίνουν τα €53 δισ., δηλαδή υπερβαίνουν π.χ. το συνολικό ποσό για το REACT EU, ή το 17% των επιχορηγήσεων προς όλα τα κράτη μέλη από τον Μηχανισμό Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.

Μια τελική, συνοπτική αποτίμηση

Αν το αποτέλεσμα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου κριθεί από την πλευρά μιας από τις χώρες που θα εισπράξουν τα περισσότερα από τους υφιστάμενους και τους καινούργιους μηχανισμούς το συμπέρασμα θα είναι θετικό, μολονότι (α) οι μειώσεις των ποσών που είχαν αρχικά προβλεφθεί και βέβαια η μεγάλη αύξηση του μεριδίου των δανείων σε αυτά δεν μπορεί παρά να απογοητεύει, (β) τα ποσά, όσο σημαντικά και αν είναι, δύσκολα θα αντιπαραταχθούν στην τεράστια και ίσως λιγότερο βραχυχρόνια από ότι φαίνεται ύφεση, (γ) οι μηχανισμοί ελέγχου, αν και δεν συγκρίνονται με όσα είχαν προβλεφθεί με τα περίφημα μνημόνια στον διακρατικό δανεισμό της προηγούμενης δεκαετίας, μπορεί να αφήνουν – έστω και κάπως υπερβολικά, ένα αίσθημα μειωμένης εθνικής κυριαρχίας.

Παρόλο που όλες οι τροποποιήσεις, τόσο οι θεσμικού χαρακτήρα όσο και οι περικοπές των ευρωπαϊκών δημόσιων αγαθών, αποτελούν βήματα οπισθοδρόμησης, τα χειρότερα φαίνεται ότι αποφεύχθηκαν

Από την πλευρά όμως, της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, πρόκειται πράγματι για ιστορική απόφαση. Παρόλο που όλες οι τροποποιήσεις, τόσο οι θεσμικού χαρακτήρα όσο και οι περικοπές των ευρωπαϊκών δημόσιων αγαθών, αποτελούν βήματα οπισθοδρόμησης, τα χειρότερα φαίνεται ότι αποφεύχθηκαν. Η αντίδραση που προβλήθηκε από ορισμένες χώρες στην πρόταση της Επιτροπής είχε ως αποτέλεσμα την εισαγωγή φράσεων που νοθεύουν κάποια μηνύματα, την αποδυνάμωση μέτρων και πολιτικών που δεν θα έπρεπε να μειωθούν, την επανεισαγωγή κάποιων «δώρων» και «αντισταθμιστικών πληρωμών». Κάποιες, οριακές, βελτιώσεις μπορεί ακόμα να υπάρξουν ως αποτέλεσμα της διαβούλευσης με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

Το μείζον πάντως έχει επιτευχθεί. Ένα μεγάλο βήμα προς την Δημοσιονομική Ένωση πραγματοποιήθηκε, το σύστημα του καθαρού οφέλους/ζημιάς, το «δηλητήριο της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης», υπέστη ένα πρώτο σοβαρό πλήγμα. Ακόμα και η προοπτική της «Τραπεζικής Ένωσης» είναι ευνοϊκότερη. Η άποψη που θεωρεί ότι για την αντιμετώπιση της ύφεσης αρκεί μια πολιτική «λιτότητας και μεταρρυθμίσεων» ηττήθηκε και μαζί της, τα ακροδεξιά, αντί-ευρωπαϊκά κόμματα θεωρούν κι αυτά ότι υπέστησαν σοβαρή ήττα. Η πληρέστερη ευρωπαϊκή ενοποίηση είναι σήμερα λίγο πλησιέστερα.