• Η πανδημία έδωσε την ευκαιρία στις εξτρεμιστικές ομάδες να ενδυναμώσουν τα αφηγήματά τους.
  • Εντατικοποίησαν την κινητικότητά τους στο διαδίκτυο, με στόχο την περαιτέρω ριζοσπαστικοποίηση και στρατολόγηση, αλλά και την πρόκληση επιθέσεων.
  • Τα ακροδεξιά αφηγήματα στοχοποιούν και κατηγορούν για την κρίση διάφορες εθνικές, φυλετικές ή θρησκευτικές ομάδες.
  • Οι ακροαριστερές και αναρχικές εξτρεμιστικές οργανώσεις δίνουν ιδιαίτερη σημασία στην κρίση της πανδημίας, δημιουργώντας ακόμη και εξειδικευμένες ιστοσελίδες ή fora συζήτησης για αυτή.
  • Στη Δύση, οι τζιχαντιστικές οργανώσεις και ιδιαίτερα οι μοναχικοί δρώντες μπορούν να εκλάβουν τις επιθέσεις στο νοσηλευτικό και ιατρικό προσωπικό και στις εγκαταστάσεις υγείας ως ελκυστικούς στόχους.
  • Εμφανίζονται νέες και αυτοτελείς μορφές βίαιου ακτιβισμού και εξτρεμισμού οι οποίες συνδέονται με τις θεωρίες συνομωσίας, τους χειρισμούς των κυβερνήσεων και την τεχνοφοβία.

Το κείμενο υπογράφει ο Τριαντάφυλλος Καρατράντος, Ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ.

Μπορείτε να δείτε το κείμενο σε μορφή pdf εδώ.

 

Εισαγωγή

Οι βίαιες εξτρεμιστικές και τρομοκρατικές ομάδες χρησιμοποίησαν την κρίση της πανδημίας για να επικαιροποιήσουν τα διχαστικά και πολωτικά αφηγήματά τους, να ενισχύσουν τις εκστρατείες παραπληροφόρησης και να διασπείρουν θεωρίες συνομωσίας στο διαδίκτυο. Ο φόβος και το άγχος των πολιτών, σε αρκετές περιπτώσεις, οδήγησαν στην αμφισβήτηση των αποφάσεων των κυβερνήσεων να αντιμετωπίσουν την πανδημία. Η κρίση συνέβαλε στη διασπορά πάρα πολλών θεωριών συνομωσίας και γενικότερα στην εντατικοποίηση της παραπληροφόρησης. Είναι άλλωστε γνωστό πως οι θεωρίες συνομωσίας παίζουν σημαντικό ρόλο στη ριζοσπαστικοποίηση, με χαρακτηριστικά παραδείγματα, τους δράστες των επιθέσεων σε Christchurch και Hanau (δήθεν αποικισμός από μουσουλμάνους μετανάστες, αλλοίωση της ταυτότητας, σχέδιο «αόρατων» κέντρων αποφάσεων κ.ά.). Ειδικότερα, η πανδημία έδωσε την ευκαιρία στις εξτρεμιστικές ομάδες να ενδυναμώσουν τα αφηγήματα που σχετίζονται με το μίσος, την ξενοφοβία και τη στοχοποίηση θρησκευτικών, πολιτισμικών και φυλετικών ομάδων, αλλά και την αντίδραση στην παγκοσμιοποίηση, στον καπιταλισμό και στην εκλαμβανόμενη ως κρατική καταστολή. Ιδιαίτερα δημοφιλείς ήταν οι διάφορες θεωρίες συνομωσίας για την υποτιθέμενη κατασκευή του ιού σε εργαστήριο, ώστε να χρησιμοποιηθεί για την επιβολή μέτρων καταστολής και οικονομικού ελέγχου, οι οποίες διακινήθηκαν από εξτρεμιστικές ομάδες και των δύο άκρων. Επίσης, εντατικοποίησαν την κινητικότητά τους στο διαδίκτυο, με στόχο την περαιτέρω ριζοσπαστικοποίηση και στρατολόγηση, αλλά και την πρόκληση επιθέσεων. Τέλος, έχουν εμφανιστεί και νέες τάσεις ριζοσπαστικοποίησης, όπως είναι η τεχνοφοβία κ.ά.

“ Η κρίση συνέβαλε στη διασπορά πάρα πολλών θεωριών συνομωσίας και γενικότερα στην εντατικοποίηση της παραπληροφόρησης.”

Στόχος του κειμένου εργασίας είναι η σύντομη παρουσίαση της εργαλειοποίησης της πανδημίας από τις εξτρεμιστικές και τρομοκρατικές οργανώσεις, καθώς και προσαρμογή της προπαγάνδας τους στα νέα κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα που δημιουργήθηκαν, με χαρακτηριστικό παράδειγμα, την μεγαλύτερη περιήγηση στο διαδίκτυο. Επίσης, το κείμενο καταλήγει σε προτάσεις πολιτικής για την καλύτερη κατανόηση των νέων τάσεων του εξτρεμισμού, αλλά και την πρόληψη της ριζοσπαστικοποίησης.

“ … οι τρομοκρατικές και βίαιες εξτρεμιστικές ομάδες προσάρμοσαν τις τακτικές τους, ώστε να καταστούν ελκυστικές σε ομάδες που ήταν ιδιαίτερα ευάλωτες μέσα στις ειδικές συνθήκες της πανδημίας.”

Ένα νέο κοινωνικό- οικονομικό περιβάλλον

Μία από τις σημαντικότερες επιπτώσεις της πανδημίας είναι το γεγονός πως αρκετοί άνθρωποι βρέθηκαν σε μία κατάσταση πρωτόγνωρη και δύσκολη ως προς τη διαχείρισή της. Εκτέθηκαν σε θεωρίες συνομωσίας και σε παραπληροφόρηση στο διαδίκτυο και έγιναν στόχοι εξτρεμιστικής προπαγάνδας. Άλλωστε, οι τρομοκρατικές και βίαιες εξτρεμιστικές ομάδες προσάρμοσαν τις τακτικές τους, ώστε να καταστούν ελκυστικές σε ομάδες που ήταν ιδιαίτερα ευάλωτες μέσα στις ειδικές συνθήκες της πανδημίας.

Οι νέες συνθήκες αποτυπώνονται ως εξής:

  • Οικονομικές Επιπτώσεις: τα μέτρα που υιοθέτησαν οι κυβερνήσεις για να απαντήσουν στην απειλή της πανδημίας αναμένεται να έχουν σημαντικές οικονομικές επιπτώσεις (συμπεριλαμβανομένης της αύξησης της ανεργίας). Αυτή η κατάσταση μπορεί να εντείνει τον κοινωνικό διχασμό, τις διαμαρτυρίες και την πόλωση της κοινωνίας.
  • Κοινωνικές Επιπτώσεις: Τα lockdowns οδήγησαν σε αυξημένη κοινωνική αποστασιοποίηση του πληθυσμού, καθώς και στην αύξηση συμπτωμάτων άγχους και πίεσης, με αποτέλεσμα την έκθεση ευάλωτων ομάδων και προσώπων σε κινδύνους. Τα υψηλά επίπεδα άγχους και στρες αρκετές φορές οδηγούν στην ενίσχυση της συνομωσιολογικής σκέψης που στοχοποιεί εθνικές και φυλετικές ομάδες ή στην άκριτη στοχοποίηση του κράτους και των πολιτικών ή οικονομικών ελίτ.
  • Παραπληροφόρηση και έκθεση σε προπαγάνδα στο διαδίκτυο: μέσα σε αυτό το καθεστώς άγχους και στρες, αρκετοί άνθρωποι αναζητούν εξηγήσεις για την προέλευση, αλλά και την έκταση της κρίσης. Το lockdown, εκ των πραγμάτων, συνέβαλε, στην αύξηση της περιήγησης στο διαδίκτυο, κάτι που ενισχύει την έκθεση και την ευαλωτότητα στην παραπληροφόρηση και στην εξτρεμιστική προπαγάνδα. Άνθρωποι που νιώθουν απομονωμένοι ή και έφηβοι που δραστηριοποιούνται έντονα στο διαδίκτυο και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι εκτεθειμένοι στην παραπληροφόρηση και σε διάφορα εξτρεμιστικά αφηγήματα.

Η κρίση της πανδημίας διευρύνει τα παράπονα κοινωνικής και οικονομικής φύσης και εκ των πραγμάτων συμβάλλει στη δημιουργία πρόσφορου εδάφους για την ανάπτυξη ρητορικής μίσους και στοχοποίησης, αλλά και προώθησης απλοποιημένων «λύσεων». Τα αισθήματα αβεβαιότητας και προβληματισμού για το μέλλον μπορούν επίσης να καταστήσουν τα εξτρεμιστικά αφηγήματα ελκυστικά. Ένα παράδειγμα αποτελούν οι διαδηλώσεις και οι βίαιες συγκρούσεις με την αστυνομία, στο πλαίσιο της αντίδρασης στα μέτρα για τη διαχείριση της πανδημίας, που ξέσπασαν σε διάφορες χώρες της Ευρώπης και στις ΗΠΑ. Τα γεγονότα αυτά συνιστούν ένδειξη για μία έντονη κοινωνική και βίαιη κινητοποίηση, την οποία μπορούν να εκμεταλλευτούν οι εξτρεμιστές.

Η Αξιοποίηση του διαδικτύου

Έχει αυξηθεί η κοινωνική κινητοποίηση στο διαδίκτυο, όπου εξτρεμιστικές και ακραίες ομάδες έχουν αξιοποιήσει την πανδημία για να ενισχύσουν τη δικτύωση, την παρουσία τους, αλλά και την στρατολόγηση νέων μελών. Επίσης, το ζήτημα της πανδημίας λειτουργεί και ως συνδετικός κρίκος σε παγκόσμιο, αλλά και περιφερειακό επίπεδο για αυτές τις ομάδες.

Η εξτρεμιστική ρητορική στο διαδίκτυο σχετικά με την κρίση της πανδημίας βρίσκεται ήδη σε μεγάλη έξαρση. Τα ακροδεξιά αφηγήματα που στοχοποιούν και κατηγορούν για την κρίση διάφορες εθνικές, φυλετικές ή θρησκευτικές ομάδες (π.χ. Ασιάτες, Εβραίους, μετανάστες, Μουσουλμάνους, Δυτικούς, «άπιστους», κ.ά.) βρίσκουν μεγαλύτερη απήχηση, μιας και η πανδημία και η οικονομική κρίση που την ακολουθεί, ενισχύουν τα αισθήματα του φόβου, της απελπισίας και της ανασφάλειας. Οι θεωρίες συνομωσίας για την πανδημία μπορούν με ιδιαίτερη ευκολία να ενσωματώσουν και να διευρύνουν τα εξτρεμιστικά αφηγήματα.

“ Οι θεωρίες συνομωσίας για την πανδημία μπορούν με ιδιαίτερη ευκολία να ενσωματώσουν και να διευρύνουν τα εξτρεμιστικά αφηγήματα.”

Οι θεωρίες συνομωσίας που σχετίζονται με την πανδημία έτυχαν σημαντικής αξιοποίησης στις ιστοσελίδες ακροδεξιού εξτρεμιστικού περιεχομένου, στα κλειστά forum, στις εικονοσελίδες και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Οι ακροδεξιοί εξτρεμιστές χρησιμοποιούν την πανδημία για να προωθήσουν την ιδεολογία τους και να προκαλέσουν τη χρήση βίας. Επίσης, ακροδεξιές οργανώσεις, σε αρκετές περιπτώσεις, έχουν πραγματοποιήσει κυβερνοεπιθέσεις και χακαρίσματα.

Οι ακροαριστερές και αναρχικές εξτρεμιστικές οργανώσεις, οι οποίες δραστηριοποιούνται κυρίως στην Ελλάδα, στη Γαλλία και στην Ιταλία, δίνουν ιδιαίτερη σημασία στην κρίση της πανδημίας, δημιουργώντας ακόμη και εξειδικευμένες ιστοσελίδες ή fora συζήτησης για αυτή.

Η εργαλειοποίηση της πανδημίας και τα εξτρεμιστικά αφηγήματα

Ακροδεξιές Οργανώσεις 

Πανευρωπαϊκά, οι ακροδεξιές εξτρεμιστικές οργανώσεις φαίνεται πως είναι αυτές που έχουν ενσωματώσει σε μεγαλύτερο βαθμό την πανδημία στη ρητορική και στην ιδεολογία τους. Εργαλειοποιούν την κρίση για να στιγματίσουν μειονοτικές ομάδες και να εξαπολύσουν εκστρατείες παραπληροφόρησης. Είναι αξιοσημείωτο πως οι οργανώσεις αυτές από τη μία κατηγορούσαν τις κυβερνήσεις για καθυστερημένη λήψη μέτρων και από την άλλη καταδίκαζαν τις επιπτώσεις των μέτρων στις ελευθερίες, αλλά και ως μία κεκαλυμμένη προσπάθεια για εφαρμογή πολιτικών καταστολής. Συνδέουν την διασπορά του ιού με τη μεταναστευτική πολιτική της Ε.Ε., ενώ διαχέουν ακραίες θεωρίες συνομωσίας που υποδεικνύουν τις ΗΠΑ, την Κίνα ή το Ισραήλ για την κατασκευή του ιού.

“ …οι ακροδεξιές εξτρεμιστικές οργανώσεις φαίνεται πως είναι αυτές που έχουν ενσωματώσει σε μεγαλύτερο βαθμό την πανδημία στη ρητορική και στην ιδεολογία τους. ”

Η προπαγάνδα τους στοχοποιεί τους αλλοδαπούς και ειδικότερα τους παράτυπους μετανάστες ως την αιτία διάδοσης της πανδημίας, ενώ επίσης τους κατηγορεί ως ομάδες που αγνόησαν τα μέτρα των κυβερνήσεων. Οι κυριότεροι στόχοι τους είναι οι Ασιατικές κοινότητες, οι μουσουλμάνοι και οι Εβραίοι. Αυτή η στοχοποίηση υπάρχει κίνδυνος να οδηγήσει σε αύξηση του ρατσιστικού εγκλήματος. Οι πιο ακραίες ομάδες θεωρούν πως η κρίση είναι μία ευκαιρία «ξεκαθαρίσματος» μέσω ενός εκτεταμένου φυλετικού πολέμου.

Πρέπει να αναφερθεί πως οι ακροδεξιές εξτρεμιστικές ομάδες καλούν τους υποστηρικτές τους να χρησιμοποιήσουν ως όπλο τον ιό για να τον μεταδώσουν σε θεωρούμενες από αυτούς ως εχθρικές ομάδες. Σε αρκετές περιπτώσεις, κυρίως στις ΗΠΑ, η στοχοποίηση στο διαδίκτυο έχει μεταφραστεί σε βία. Σε αρκετές περιπτώσεις έχουν παρατηρηθεί βίαιες επιθέσεις και καταστροφές περιουσιών και σπιτιών μειονοτήτων με σκοπό να προκληθούν φυλετικές συγκρούσεις για να ενισχυθεί η άκρα δεξιά.

Τέλος, οι ακροδεξιοί εξτρεμιστές πρωτοστατούν σε διαδηλώσεις για την άρση των περιοριστικών μέτρων στις ΗΠΑ και στη Γερμανία. Ειδικά στη δεύτερη, έχουν προκαλέσει βίαια επεισόδια και επιθέσεις κατά δημοσιογράφων και αστυνομικών.

Ισλαμιστικές Οργανώσεις 

Στην τζιχαντιστική προπαγάνδα υπήρξαν εκτεταμένες αναφορές στην πανδημία. Ειδικότερα, οι οργανώσεις καλούσαν υποστηρικτές τους στη Δύση να εκμεταλλευτούν την κατάσταση και να πραγματοποιήσουν επιθέσεις. Επίσης, ζητούσαν από τους ριζοσπαστικοποιημένους εξτρεμιστές να προσπαθήσουν να απελευθερώσουν τρομοκράτες και εξτρεμιστές από τις φυλακές.

“ Η Al Qaida χαρακτήριζε τον ιό ως τον «αόρατο στρατιώτη του Θεού», ο οποίος στοχεύει τις Δυτικές καπιταλιστικές κοινωνίες και ζητούσε από τους άπιστους να ασπαστούν το Ισλάμ για να γλιτώσουν τις ζωές τους. ”

Η Al Qaida χαρακτήριζε τον ιό ως τον «αόρατο στρατιώτη του Θεού», ο οποίος στοχεύει τις Δυτικές καπιταλιστικές κοινωνίες και ζητούσε από τους άπιστους να ασπαστούν το Ισλάμ για να γλιτώσουν τις ζωές τους. Η κρίση στο Ιράν οδήγησε σε θεωρίες συνομωσίας για στοχοποίηση της χώρας από κατασκευασμένο χημικό όπλο, ενώ το ISIS χαρακτήριζε τους θανάτους στο Ιράν ως εκδίκηση του Θεού στους αιρετικούς Σιίτες.

Γενικότερα, η ισλαμιστική προπαγάνδα κινήθηκε σε δύο άξονες: α) η πανδημία ως εκδίκηση του θεού για τους απίστους και β) η πανδημία ως δυτική συνομωσία για την εξόντωση των μουσουλμάνων.

Σε αρκετές περιπτώσεις, οι ισλαμιστικές τρομοκρατικές οργανώσεις, προωθούν προσκλήσεις για την χρήση του ιού ως όπλου και τη μαζική μετάδοσή του κυρίως στα Σώματα Ασφαλείας.

Μία άλλη διάσταση, που συνδέεται με τις ισλαμιστικές τρομοκρατικές οργανώσεις, είναι η ενδεχόμενη διεύρυνση των στόχων των τρομοκρατικών επιθέσεων. Στη Δύση, οι τζιχαντιστικές οργανώσεις και ιδιαίτερα οι μοναχικοί δρώντες μπορούν να εκλάβουν τις επιθέσεις στο νοσηλευτικό και ιατρικό προσωπικό και στις εγκαταστάσεις υγείας ως ελκυστικούς στόχους, επειδή μπορούν με αυτό τον τρόπο να προκαλέσουν μαζικό σοκ στην κοινωνία. Επίσης, στις αναπτυσσόμενες χώρες, μπορούν να υπάρξουν επίσης  αντίστοιχες επιθέσεις, ειδικότερα εάν η ιατρική βοήθεια προς αυτές τις χώρες συνδεθεί με τη Δύση.

Ακροαριστερές- Αναρχικές Οργανώσεις

 Οι ακροαριστερές και αναρχικές εξτρεμιστικές οργανώσεις προωθούν την προπαγάνδα που υποστηρίζει ότι οι κυβερνήσεις έλαβαν τα περιοριστικά μέτρα για να εγκαθιδρύσουν καθεστώς καταστολής και να ελέγξουν τα κοινωνικά κινήματα, αλλά και να αυξήσουν την επιτήρηση από τις υπηρεσίες πληροφοριών. Κατηγορούν τις κυβερνήσεις για την κρίση, με έμφαση στην κριτική στο καπιταλιστικό σύστημα που διέλυσε το σύστημα υγείας και τις δωρεάν δημόσιες υπηρεσίες. Σε αρκετές ιστοσελίδες υπήρχαν καλέσματα υποστήριξης των επεισοδίων στις φυλακές, αλλά και σε δομές φιλοξενίας, με αφορμή τα χαρακτηριζόμενα ως ελλιπή μέτρα για την πανδημία.  Επίσης, έχουν ενσωματώσει την πανδημία και στα αφηγήματα, αλλά και γενικότερα στην προπαγάνδα τους κατά των κοινωνικών δομών, των περιβαλλοντικών πολιτικών, του καπιταλιστικού οικονομικού συστήματος και των κυβερνήσεων.

“ Οι ακροαριστερές &αναρχικές εξτρεμιστικές οργανώσεις προωθούν την προπαγάνδα που υποστηρίζει ότι οι κυβερνήσεις έλαβαν τα περιοριστικά μέτρα για να εγκαθιδρύσουν καθεστώς καταστολής &να ελέγξουν τα κοινωνικά κινήματα, αλλά και να αυξήσουν την επιτήρηση από τις υπηρεσίες πληροφοριών.”

Προωθούν την αντίσταση στα περιοριστικά μέτρα και υποστηρίζουν τις εξεγέρσεις σε φυλακές και δομές μεταναστών, αλλά και τις κλοπές και διαρρήξεις σε σούπερ- μάρκετ και αποθήκες τροφίμων.

Οι οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας, θα αξιοποιηθούν για να ενισχύσουν το δίκτυο των υποστηρικτών τους, ιδιαίτερα από ανθρώπους που δέχονται τις μεγαλύτερες οικονομικές και κοινωνικές πιέσεις. Σε αρκετές περιπτώσεις, όπως στη Γαλλία, οι ακροαριστερές οργανώσεις συνεργάζονται με τεχνοφοβικές ομάδες και πραγματοποίησαν είκοσι επτά επιθέσεις και σαμποτάζ σε επικοινωνιακές υποδομές, κυρίως 5G.

Νέες μορφές εξτρεμισμού

“…η αβεβαιότητα και η ανασφάλεια λόγω της κρίσης της πανδημίας είναι πολύ πιθανό να οδηγήσουν στην εμφάνιση νέων και αυτοτελών μορφών βίαιου ακτιβισμού και εξτρεμισμού, αλλά ακόμη και τρομοκρατίας”

Στην Ευρώπη, η αβεβαιότητα και η ανασφάλεια λόγω της κρίσης της πανδημίας είναι πολύ πιθανό να οδηγήσουν στην εμφάνιση νέων και αυτοτελών μορφών βίαιου ακτιβισμού και εξτρεμισμού, αλλά ακόμη και τρομοκρατίας, οι οποίες θα συνδέονται με τις θεωρίες συνομωσίας, τους χειρισμούς των κυβερνήσεων και την τεχνοφοβία. Ωστόσο, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως κινηματικά αυτές οι μορφές αντίδρασης ήδη υπάρχουν και σε αρκετές περιπτώσεις υποστηρίζονται και ενθαρρύνονται και από τους ακροδεξιούς, ακροαριστερούς και αναρχικούς εξτρεμιστές αντίστοιχα.

Οι περιπτώσεις εξειδικευμένου εξτρεμισμού αυτής της λογικής είναι οι ακόλουθες:

  • Στοχοποίηση των Κινέζων πολιτών, αλλά και επιχειρήσεων με κινέζικα προϊόντα, λόγω της αρχικής εμφάνισης του ιού στην Κίνα και των θεωριών συνομωσίας γύρω από την ενδεχόμενη κατασκευή σε εργαστήριο.
  • Στοχοποίηση κεραιών, δικτύων επικοινωνιών, αλλά και εταιρειών τηλεπικοινωνιών λόγω της θεωρίας συνομωσίας για την ευθύνη της τεχνολογίας 5G για την έξαρση της πανδημίας. Η συγκεκριμένη στοχοποίηση, προκάλεσε ήδη αρκετές επιθέσεις, αλλά και απόπειρες κατά στόχων σε κράτη- μέλη της Ε.Ε. (εξήντα επιθέσεις και απόπειρες επιθέσεων σε υποδομές 5G στην Ολλανδία, το Βέλγιο και το Ηνωμένο Βασίλειο)
  • Άνοδος του αντικυβερνητικού ακτιβισμού ως τάση κατά των μέτρων περιορισμού και της προσέγγισης περί περιστολής ελευθεριών και δικαιωμάτων για την αντιμετώπιση της πανδημίας.

Προτάσεις Πολιτικής 

  • Ενίσχυση της έρευνας για τις νέες τάσεις στα εξτρεμιστικά αφηγήματα. 

Είναι σημαντικό να ενισχυθεί η γνώση για τις νέες τάσεις στα εξτρεμιστικά αφηγήματα και τον τρόπο που αυτά ενσωματώνουν την πανδημία και τις επιπτώσεις της, αλλά και για τις νέες αυτόνομες μορφές εξτρεμισμού που αναδύονται ως αποτέλεσμα των θεωριών συνομωσίας για την προέλευση της πανδημίας.

  • Χρήση εργαλείων εντοπισμού και ανάλυσης του εξτρεμιστικού περιεχομένου στο διαδίκτυο. 

Κρίσιμη παράμετρο αποτελεί η αναβάθμιση της γνώσης για την ριζοσπαστικοποίηση στο διαδίκτυο, αλλά και η εποπτεία της διαδικτυακής παρουσίας των εξτρεμιστικών ομάδων και του τρόπου που αυτές προωθούν τις ιδεολογίες και την προπαγάνδα τους. Ειδικότερα, πρέπει να ενταθεί η συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα και κυρίως με τους παρόχους ίντερνετ, η ενίσχυση της έρευνας για τις τάσεις της ριζοσπαστικοποίησης στο διαδίκτυο,  και η προώθηση ενός ολοκληρωμένου ρυθμιστικού πλαισίου για την αφαίρεση εξτρεμιστικού υλικού. 

  • Αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και ενίσχυση της ανθεκτικότητας της κοινωνίας. 

Συνεργασία με τους αυτοδιοικητικούς φορείς για την προώθηση δράσεων σε τοπικό επίπεδο. Διερεύνηση της πιθανής σύνδεσης της ριζοσπαστικοποίησης με την αίσθηση κοινωνικής απομόνωσης και αποξένωσης των νέων. Ενίσχυση των δράσεων πρόληψης στα σχολεία, τις φυλακές και στις δομές φιλοξενίας.

  • Ενδυνάμωση των επαγγελματιών πρώτης γραμμής για την πρόληψη και την αντιμετώπιση του ακροδεξιού εξτρεμισμού και του ρατσιστικού εγκλήματος. 

Η εκτεταμένη στοχοποίηση μεταναστευτικών και θρησκευτικών κοινοτήτων, κυρίως από τις ακροδεξιές οργανώσεις, μπορεί να οδηγήσει σε άνοδο των επιθέσεων με ρατσιστικό κίνητρο. Είναι απαραίτητη προϋπόθεση η ενδυνάμωση των ικανοτήτων και η εκπαίδευση των επαγγελματικών πρώτης γραμμής για την πρόληψη και την αντιμετώπιση του ακροδεξιού εξτρεμισμού και του σχετιζόμενου με αυτού ρατσιστικού εγκλήματος.

  • Ενίσχυση της δι-υπηρεσιακής συνεργασίας για την υλοποίηση δράσεων πρόληψης. 

Η δι-υπηρεσιακή συνεργασία είναι κλειδί για την πρόληψη των νέων τάσεων της ριζοσπαστικοποίησης. Τόσο η στοχοποίηση των επαγγελματιών υγείας, όσο και η ριζοσπαστικοποίηση που σχετίζεται με εξειδικευμένα ζητήματα, όπως η περιβαλλοντική διάσταση, πρέπει να οδηγήσουν στη διεύρυνση των επαγγελματιών πρώτης γραμμής που συμμετέχουν στην υλοποίηση δράσεων πρόληψης.

  • Δημιουργία εναλλακτικών θετικών αφηγημάτων: ενίσχυση της αίσθησης του ανήκειν στην  κοινωνία και στην πολιτεία και αξιοποίηση εργαλείων στρατηγικής επικοινωνίας. 

Είναι σημαντική για τα κράτη η αντιμετώπιση της εξτρεμιστικής προπαγάνδας, η οποία στην περίοδο της πανδημίας συνδέθηκε και με νέες θεωρίες συνομωσίας. Προτεραιότητα πρέπει να αποτελέσει η προώθηση εναλλακτικών θετικών αφηγημάτων, που δίνουν έμφαση στην ενίσχυση της κριτικής σκέψης αλλά και της κοινωνικής ανθεκτικότητας έναντι της προπαγάνδας και της ριζοσπαστικοποίησης. Η έντονη κινητοποίηση στο διαδίκτυο αναδεικνύει την ανάγκη για τον σχεδιασμό ολοκληρωμένων δράσεων στρατηγικής επικοινωνίας.