Καθώς διανύουμε το δεύτερο lockdown για το μετριασμό της διασποράς του Covid-19, είναι σημαντικό να θυμηθούμε την εμπειρία του προηγούμενου γύρου περιοριστικών μέτρων στην αγορά εργασίας, τόσο στην Ελλάδα όσο και στις υπόλοιπες Ευρωπαϊκές χώρες.

Η εμπειρία αυτή έδειξε πως δεν θίγονται όλες οι κατηγορίες εργαζομένων εξίσου. Στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες οι εργαζόμενοι σε πλήρη εργασία αορίστου χρόνου έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να διατηρήσουν την εργασία τους, να μεταβούν σε καθεστώς τηλεργασίας, ή να εισαχθούν σε προγράμματα περιορισμένης απασχόλησης (short-time working schemes) που θα τους επιτρέψουν να διατηρήσουν ένα σημαντικό μέρος του μισθού τους και τη θέση εργασίας τους. Σε δεύτερο χρόνο, οι εργαζόμενοι αυτοί δύνανται να αποταμιεύσουν περισσότερο, καθώς τα περιοριστικά μέτρα συμπιέζουν σημαντικά την κατανάλωση.  Απεναντίας, ένα μερίδιο εργαζομένων ανήκει σε άτυπες μορφές εργασίας, ή είναι αυτοαπασχολούμενοι. Στις άτυπες μορφές εργασίας ανήκουν οι προσωρινά απασχολούμενοι, οι συμβασιούχοι, οι καλλιτέχνες, οι εποχικοί εργαζόμενοι, και άλλοι. Οι εργαζόμενοι αυτοί είναι περισσότερο εκτεθειμένοι στα περιοριστικά μέτρα, καθώς έχουν περιορισμένη πρόσβαση στο δίχτυ κοινωνικής προστασίας, πιο περίπλοκη διαδικασία υπαγωγής στην ασφάλιση κινδύνου ανεργίας, και είναι δύσκολο τεχνικά να ενταχθούν στα προγράμματα βραχυχρόνιας απασχόλησης. Επομένως η πιθανότητα συμπίεσης των εισοδημάτων τους λόγω μειωμένης εργασιακής δραστηριότητας είναι αυξημένη και το επίπεδο ευημερίας τους είναι περισσότερο ευάλωτο.

Ποιο είναι το ποσοστό των άτυπων μορφών απασχόλησης στις ευρωπαϊκές χώρες και ποια η έκταση της αυτοαπασχόλησης; Το διάγραμμα παρουσιάζει δύο σχετικούς δείκτες του ΟΟΣΑ για το 2019: το μερίδιο των αυτοαπασχολούμενων επί της συνολικής απασχόλησης (μπλε μπάρες) και το μερίδιο των συμβασιούχων για βραχύ χρονικό διάστημα επί της συνολικής εξαρτημένης απασχόλησης (κόκκινες μπάρες). Όπως φαίνεται από το διάγραμμα, το μερίδιο αυτοαπασχολούμενων στην Ελλάδα ξεπερνάει το 30% και είναι το μεγαλύτερο που παρατηρείται στην Ευρώπη. Ακολουθούν η Ιταλία (23,7%), η Πολωνία (20%) και η Πορτογαλία (17%). Σχετικά με το μερίδιο των εργαζομένων που εργάζονται σε καθεστώς προσωρινής σύμβασης, πρώτη έρχεται η Ισπανία (26%), ενώ ακολουθούν η Πολωνία (21%) και η Πορτογαλία (20,8%). Η Ελλάδα βρίσκεται στη μέση της κατάταξης καθώς μόλις το 12.5% των μισθωτών εργάζονται με προσωρινά συμβόλαια. Τα μερίδια αυτά αντανακλούν σε ένα βαθμό την ευαλωτότητα της αγοράς εργασίας στα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης σε κάθε χώρα.

Είναι σημαντικό να τονιστεί πως υπάρχουν σημαντικά μερίδια εργαζομένων που βρίσκονται μεταξύ των κατηγοριών της τυπικής και άτυπης απασχόλησης και δεν καταγράφονται απαραίτητα στους απεικονιζόμενους δείκτες, όπως απασχολούμενοι σε ηλεκτρονικές πλατφόρμες (uber, Airbnb, κ.α.), ορισμένες κατηγορίες εποχικών εργαζομένων, αλλά και εργαζόμενοι πλήρους απασχόλησης που απολύονται και επαναπροσλαμβάνονται με συστηματικό τρόπο σε συμφωνία με την επιχείρηση. Τέλος, υπάρχει ένα σημαντικό μερίδιο εργαζομένων, ιδιαίτερα στην Ελλάδα, που εργάζεται στη σκιώδη οικονομία και δεν μπορεί να υπαχθεί στα μέτρα κοινωνικής πρόνοιας που έχουν ενεργοποιηθεί για τον μετριασμό των εργασιακών επιπτώσεων της πανδημίας.