Η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη είναι ένα από τα κορυφαία ζητήματα των τελευταίων μηνών καθώς οι οικονομίες και οι κοινωνίες της Ε.Ε βιώνουν μια βαθιά και ασύμμετρη κρίση από την πανδημία του νέου κορωνοϊού. Τι είδους ευρωπαϊκή αλληλεγγύη όμως και με ποια χαρακτηριστικά; Η ιστορική συμφωνία του Ιουλίου στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο κατοχύρωσε το ταμείο ανάκαμψης των €750 δις αλλά ανέδειξε και βαθιές διαφωνίες όσον αφορά τους στόχους και το μέγεθος της ευρωπαϊκής Αλληλεγγύης. Η επιτυχία της συμφωνίας θα εξαρτηθεί εν τέλει από τις προθέσεις των ψηφοφόρων: θα στηρίξουν – και άρα θα πληρώσουν – την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη ή θα εναντιωθούν σε αυτή; Η ανάλυση που ακολουθεί βασίζεται στην έρευνα του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου της Φλωρεντίας σε συνεργασία με την πλατφόρμα δημοσκοπήσεων YouGov, που πραγματοποιήθηκε τον Απρίλιο του 2020 σε 13 χώρες της Ε.Ε. και το Η.Β.[1] Τα αποτελέσματα της δημοσκόπησης δείχνουν ότι οι στάσεις απέναντι στην ευρωπαϊκή αλληλεγγύη διαφέρουν ανάλογα με τη γεωγραφική απόσταση, το πρόβλημα καθώς και το προσδοκώμενο όφελος που πρόκειται να έχει η χώρα καταγωγής του ερωτηθέντα. Η στήριξη της αλληλεγγύης βασίζεται περισσότερο στις προσδοκίες αμοιβαίου οφέλους παρά σε συναισθήματα ηθικής υποχρέωσης ή κοινής ταυτότητας. Όσον αφορά τα εργαλεία και τη φυσιογνωμία της Ένωσης, οι Ευρωπαίοι προτιμούν μόνιμους ευρωπαϊκούς μηχανισμούς διαχείρισης κρίσεων και καταμερισμού των κινδύνων ενώ μια σχετική πλειοψηφία από τους ερωτηθέντες προτιμά μια Ε.Ε. που προστατεύει παρά μια Ευρώπη που βασίζεται αποκλειστικά στην αγορά της.
Το Policy Brief, που μπορείτε να διαβάσετε σε μορφή pdf εδώ, υπογράφει ο Οδυσσέας Κωνσταντινάκος, Διδακτορικός ερευνητής στο European University Institute. Προσαρμόστηκε από τον συγγραφέα για το ελληνικό ακροατήριο και βασίζεται στo άρθρο “EU solidarity in times of Covid-19” από τη σειρά Policy Briefs, 2020/34, του προγράμματος Ευρωπαϊκής Διακυβέρνησης και Πολιτικής που αναλύει τα αποτελέσματα της έρευνας του European University Institute της Φλωρεντίας και του YouGov. Οι συγγραφείς του άρθρου είναι οι Lorenzo Cicchi, ερευνητής στο Κέντρο Σπουδών Ρόμπερτ Σούμαν, Philipp Genschel, Καθηγητής Ευρωπαϊκής Δημόσιας Πολιτικής, Anton Hemerijck, Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης και Κοινωνιολογίας, και Mohamed Nasr, Διδακτορικός ερευνητής στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο. DOI: 10.2870/074932.
[1] Το συνολικό δείγμα ήταν 21779 ενήλικες (2151 από το Η.Β., 2014 από τη Δανία, 1005 από τη Φινλανδία, 2033 από τη Γαλλία, 2004 από τη Σουηδία, 1007 από την Ελλάδα, 1032 από την Ουγγαρία, 2021 από την Ιταλία, 1013 από τη Λιθουανία, 1136 από την Ολλανδία, 1012 από την Πολωνία, 1017 από τη Ρουμανία, 2281 από την Ισπανία. Η διαδικτυακή έρευνα πραγματοποιήθηκε από τις 17 μέχρι τις 29 Απριλίου 2020. Όλα τα γραφήματα και δεδομένα προκύπτουν από την έρευνα του YouGov.
Εισαγωγή
Η πανδημία του νέου κορωνοϊού ήταν μια κρίση άνευ προηγουμένου για τις ευρωπαϊκές κοινωνίες και οικονομίες, οι συνέπειες της οποίας δεν είναι ακόμα ξεκάθαρες. Μια υγειονομική κρίση έφερε στα πρόθυρα της κατάρρευσης συστήματα υγείας ενώ οι οικονομίες πέρασαν σε φάση βαθιάς ύφεσης λόγω των μέτρων περιορισμού της πανδημίας. Στην πρώτη φάση της πανδημίας, τα κράτη μέλη απάντησαν με μονομερείς ενέργειες και προστατευτικές πολιτικές για να διασφαλίσουν την βιωσιμότητα των συστημάτων ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Μέσα σε λίγους μήνες έγινε ξεκάθαρο ότι καμία χώρα δεν μπορούσε από μόνη της να αντιμετωπίσει αυτήν την πρωτόγνωρη απειλή. Οι εικόνες από τα νοσοκομεία της βόρειας Ιταλίας ταξίδεψαν σε όλη την Ευρώπη ξυπνώντας συναισθήματα αλληλεγγύης και συμπόνοιας για τις κοινωνίες που δοκιμάστηκαν περισσότερο από τον κορωνοϊό.
“Οι εικόνες από τα νοσοκομεία της βόρειας Ιταλίας ταξίδεψαν σε όλη την Ευρώπη ξυπνώντας συναισθήματα αλληλεγγύης & συμπόνοιας για τις κοινωνίες που δοκιμάστηκαν περισσότερο από τον κορωνοϊό.”
Η Ευρωπαϊκή Ένωση με δειλά βήματα προσπάθησε να αναλάβει πρωτοβουλίες συντονισμού και να δημιουργήσει ένα κοινό πλαίσιο αντιμετώπισης της κρίσης, αλλά οι αντανακλαστικές κινήσεις των κρατών μελών οδήγησαν στην παράλυση της κοινής αγοράς και τον περιορισμό της ελεύθερης μετακίνησης των πολιτών εντός της ζώνης Σένγκεν. Η αναιμική οικονομική ανάπτυξη των τελευταίων ετών γρήγορα μετατράπηκε σε ύφεση αναδεικνύοντας τις βαθιές οικονομικές ανισότητες μεταξύ των κρατών μελών. Κάποιες χώρες ήταν σε πολύ καλύτερη θέση να αντιμετωπίσουν την πανδημία με γενναιόδωρα αναπτυξιακά μέτρα, ενώ άλλες χώρες βρέθηκαν στο χείλος της καταστροφής με υπερκορεσμένα νοσοκομεία και περιορισμένο δημοσιονομικό χώρο. Η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη αναδείχθηκε σε ένα από τα κορυφαία ζητήματα των τελευταίων μηνών σε αντίθεση με τις προηγούμενες κρίσεις της τελευταίας δεκαετίας που η προσφορά αλληλεγγύης ήταν περιορισμένη. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ήταν ο πρώτος θεσμός που κινήθηκε γρήγορα για να συγκρατήσει τις αποκλίσεις των επιτοκίων στην Ευρωζώνη. Η πρώτη ευρωπαϊκή απάντηση έφτασε τον Απρίλιο, όταν τα κράτη μέλη της Ένωσης συμφώνησαν σε ένα πακέτο δανεισμού €540 δις ώστε να υπάρξει περιθώριο χρηματοδότησης για όσες χώρες είχαν ανάγκη από δάνεια με χαμηλό επιτόκιο. Στη συνέχεια, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ιουλίου έφτασε στην ιστορική συμφωνία για το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης με €750 δις εκ των οποίων η πλειοψηφία αποτελείται από επιχορηγήσεις προς τις οικονομίες που επλήγησαν περισσότερο στην κρίση του κορωνοϊού.
Η πλειοψηφία χαιρέτισε την συμφωνία ως ένα ακόμη βήμα στην πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης δεδομένου ότι η Ένωση για πρώτη φορά θα δανειστεί κεφάλαια. Ωστόσο, οι μακρόσυρτες διαπραγματεύσεις ανέδειξαν το ρήγμα μεταξύ των χωρών του Νότου και του Ευρωπαϊκού Βορρά. Οι κυβερνήσεις των τεσσάρων φειδωλών (“frugal four”) υπό τον φόβο (;) των εκλογικών σωμάτων που εκπροσωπούν διαπραγματεύτηκαν σκληρά για λιγότερες επιχορηγήσεις στο Ταμείο Ανάκαμψης ζητώντας εγγυήσεις και προϋποθέσεις ορθής διαχείρισης των κονδυλίων. Τι πραγματικά θέλουν όμως οι ψηφοφόροι; Πώς αντιλαμβάνονται την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη και με ποιους όρους;
Τον Απρίλιο του 2020 το Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο σε συνεργασία με την εταιρεία δημοσκοπήσεων YouGov πραγματοποίησε μια πανευρωπαϊκή έρευνα σε 13 κράτη μέλη της Ε.Ε. και το Η.Β. Η έρευνα επικεντρώνεται στις στάσεις των Ευρωπαίων πολιτών απέναντι στην αλληλεγγύη, πότε συμφωνούν, πότε διαφωνούν και γιατί. Τα αποτελέσματα της έρευνας αναδεικνύουν τους παράγοντες που προσδιορίζουν την αλληλεγγύη (αλληλεγγύη για ποιον;), τα θέματα (αλληλεγγύη για ποιόν λόγο;) και τα εργαλεία υλοποίησης της (παροχή αλληλεγγύης με ποιόν τρόπο;). Τέλος, η έρευνα περιλαμβάνει ερωτήσεις που αφορούν το είδος της Ευρώπης στην οποία επιθυμούν να ζουν οι πολίτες.
Ο πολυδιάστατος πολιτικός χώρος της Ευρωπαϊκής Αλληλεγγύης
“…το πλεονέκτημα της αλληλεγγύης γίνεται αντιληπτό […] όταν τα άτομα βρεθούν στη θέση των θυμάτων.”
Η αλληλεγγύη είναι μια μορφή εγγύησης. Η οργανωμένη και θεσμοποιημένη αλληλεγγύη παρέχει στις κοινωνίες μια εγγύηση ενάντια στην “κακή τύχη”. Με αυτόν τον τρόπο, τα άτομα μπορούν να επιδιώκουν φιλόδοξους στόχους, να καινοτομούν και να επιχειρούν δίχως τον φόβο της αποτυχίας, μπορούν ακόμη να υπερασπίζονται την συνοχή των κοινοτήτων ακόμα και υπό αντίξοες συνθήκες. Αυτό είναι το πλεονέκτημα της αλληλεγγύης αλλά γίνεται αντιληπτό μονάχα μακροπρόθεσμα και όταν τα άτομα βρεθούν στη θέση των θυμάτων. Βραχυπρόθεσμα όμως υπάρχουν προβλήματα που καθιστούν την αλληλεγγύη μια διαρκή πρόκληση.
“Η E.E […] αποτελείται από διαφορετικές κοινωνίες & οικονομίες. Αυτά καθιστούν την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη δυνητικά επωφελή για όλους αλλά και ιδιαίτερα εύθραυστη.”
Συγκεκριμένα, η αλληλεγγύη κοστίζει. Τα μέλη της κοινότητας οφείλουν να μοιραστούν φυσικούς, χρηματικούς ή και ανθρώπινους πόρους ώστε να βελτιωθούν οι συνθήκες διαβίωσης άλλων μελών. Βραχυπρόθεσμα, αυτή η συνθήκη μπορεί να γίνεται αντιληπτή ως ζημιά/κόστος παρά ως μακροπρόθεσμη συλλογική εγγύηση. Επίσης, η αλληλεγγύη είναι άνιση, καθώς περιλαμβάνει μεταφορές πόρων από αυτούς που βρίσκονται σε καλύτερη θέση σε εκείνους που βρίσκονται σε χειρότερη θέση εντός μιας οργανωμένης κοινότητας. Πρόκειται για ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος, έστω και βραχυπρόθεσμα, και αυτό δημιουργεί αισθήματα αδικίας και ανισότητας. Τέλος, η αλληλεγγύη θρέφει την καχυποψία του ηθικού κινδύνου. Η ασφάλεια της αλληλεγγύης αίρει το άγχος της επιβίωσης και της αυτο-προστασίας ενάντια σε κινδύνους. Μπορεί λοιπόν, δυνητικά να ωθήσει στην απροσεξία, στην ανευθυνότητα ή σε ανέντιμες συμπεριφορές που υπονομεύουν την αλληλεγγύη λόγω έλλειψης εμπιστοσύνης μεταξύ των μελών μιας κοινότητας. Πρόκειται για υπαρκτές προκλήσεις που έρχονται στην επιφάνεια της δημόσιας σφαίρας κάθε φορά που η αλληλεγγύη είναι αναγκαία για να αντιμετωπιστεί μια κρίση. Στο πλαίσιο της Ε.Ε αυτές οι προκλήσεις λειτουργούν ως τροχοπέδη για την θεσμοποίηση της αλληλεγγύης και την σύγκλιση των κρατών μελών σε κοινά αποδεκτές λύσεις. Η E.E συνεχίζει να είναι ένα ανομοιογενές πολιτικό εγχείρημα που αποτελείται από διαφορετικές κοινωνίες και οικονομίες διαφορετικών ταχυτήτων. Αυτά τα χαρακτηριστικά καθιστούν την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη δυνητικά επωφελή για όλους αλλά και ιδιαίτερα εύθραυστη.
Τα αποτελέσματα της έρευνας δείχνουν ότι η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη είναι υπαρκτή. Οι πολίτες απαντούν θετικά στην ερώτηση για το αν επιθυμούν να ξοδέψουν εθνικούς πόρους σε άλλες χώρες της Ε.Ε. Σε μια κλίμακα από το 0 έως το 10, όπου το 0 ορίζεται ως δαπάνες μόνο για τη χώρα καταγωγής του ερωτηθέντα και το 10 ισόποση κατανομή των εθνικών πόρων σε όλες τις χώρες της Ένωσης. Το Γράφημα 1 δείχνει ότι η πλειοψηφία των πολιτών τοποθετείται θετικά και μάλλον θετικά στην ευρωπαϊκή αλληλεγγύη. Ταυτόχρονα, παρατηρούμε την απόσταση μεταξύ Βορρά-Νότου στις στάσεις των πολιτών. Οι χώρες της Βορειοδυτικής Ευρώπης βρίσκονται κάτω από τον μέσο όρο, ενώ οι χώρες της Νότιας και Ανατολικής Ευρώπης πάνω από αυτόν.
“Η αλληλεγγύη είναι κατ’ αρχάς εθνική.”
Η αλληλεγγύη είναι κατ’ αρχάς εθνική. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η στάση των πολιτών στην ερώτηση αν προτιμούν να χρησιμοποιούνται τα έσοδα από τους φόρους για να βοηθήσουν πολίτες άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Οι ερωτηθέντες κλήθηκαν να επιλέξουν μεταξύ τριών απαντήσεων: δαπάνη δημοσίων εσόδων για τη βοήθεια ομοεθνών, δαπάνη δημοσίων εσόδων για τη βοήθεια άλλων μελών της Ε.Ε., δεν γνωρίζω. Στο Γράφημα 2 η εθνική αλληλεγγύη έρχεται πρώτη καθώς η πλειοψηφία θέτει σε προτεραιότητα τη χώρα καταγωγής. Αξίζει να σημειωθεί ότι ερωτηθέντες είναι περισσότερο πρόθυμοι να παρέχουν οικονομική αλληλεγγύη που προκύπτει γενικά από κυβερνητικούς πόρους. Αντίθετα, όταν ερωτώνται για δαπάνη εσόδων από εθνικούς φόρους η αλληλεγγύη είναι πρώτα εθνική.
Σε αυτό το γράφημα καταρρίπτεται ο κοινός τόπος περί ομοιογενούς μπλοκ στον Βορρά και στον Νότο, όπως φαίνεται οι χώρες που είναι πρόθυμες να δαπανήσουν έσοδα από φόρους είναι η Γερμανία, η Ισπανία, η Δανία και η Ελλάδα.
“Σημαντικός παράγοντας που προσδιορίζει τη στήριξη της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης μεταξύ των χωρών είναι η γεωγραφική απόσταση και κατά συνέπεια η πολιτισμική εγγύτητα.”
Σημαντικός παράγοντας που προσδιορίζει τη στήριξη της ευρωπαϊκή αλληλεγγύη μεταξύ των χωρών είναι η γεωγραφική απόσταση και κατά συνέπεια η πολιτισμική εγγύτητα. Στο Γράφημα 3 φαίνεται ότι οι Ευρωπαίοι πολίτες είναι διατεθειμένοι να προσφέρουν αλληλεγγύη εν καιρώ κρίσης σε χώρες που βρίσκονται κοντά τους. Οι πολίτες από χώρες της Σκανδιναβίας προτιμούν να βοηθήσουν άλλες χώρες της γειτονιάς τους, το ίδιο και οι χώρες της Βαλτικής, της Ανατολικής Ευρώπης και της Νότιας Ευρώπης. Οι Έλληνες για παράδειγμα όταν ερωτήθηκαν ποιες χώρες θα βοηθούσαν πρώτες κατά τη διάρκεια μιας κρίσης και προτίμησαν την Ιταλία και την Κύπρο.
Ευρωπαϊκή αλληλεγγύη και “ηθικός κίνδυνος”
“…η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη είναι ισχυρότερη για εξωγενείς κρίσεις και όχι ενδογενείς.”
Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης η στάση των ερωτηθέντων στην αλληλεγγύη ανάλογα με το είδος της κρίσης ή με το πρόβλημα. Η αντίδραση των πολιτών διαφοροποιείται ανάλογα με το πρόβλημα ή με την κρίση που καλείται να διαχειριστεί το κάθε κράτος μέλος. Το δημόσιο χρέος, η υψηλή ανεργία και οι πρόσφυγες συνιστούν “προβλήματα” για τα οποία δεν φαίνεται να υπάρχει σημαντική στήριξη. Αντιθέτως, οι φυσικές καταστροφές και οι επιδημίες συγκεντρώνουν τα μεγαλύτερα ποσοστά στήριξης της αλληλεγγύης. Συμπεραίνουμε ότι η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη είναι ισχυρότερη για εξωγενείς κρίσεις και όχι ενδογενείς. Στην πραγματικότητα, οι διαχωριστικές γραμμές μεταξύ των κρίσεων είναι θολές, ο νέος κορωνοϊός συνιστά κρίση η οποία έχει τεράστια επίδραση στα ποσοστά ανεργίας και το επίπεδο του χρέους. Όπως θα περιμέναμε οι “φειδωλοί του Βορρά” είναι πολύ λιγότερο πρόθυμοι να προσφέρουν αλληλεγγύη για προβλήματα όπως το δημόσιο χρέος και η ανεργία. Αντίθετα, οι χώρες του Νότου παρουσιάζουν υψηλά ποσοστά στήριξης της αλληλεγγύης τόσο σε κρίσεις χρέους όσο και πανδημίες. Σε κάθε περίπτωση, η ευρωπαϊκή τάση δείχνει ότι οι φυσικές καταστροφές και οι επιδημίες συγκεντρώνουν τα μεγαλύτερα ποσοστά στήριξης της αλληλεγγύης.
“το αφήγημα του “ηθικού κινδύνου” είναι ικανοποιητικός παράγοντας για να εξηγήσουμε την στήριξη της αλληλεγγύης από χώρα σε χώρα.”
Το Γράφημα 5 που ακολουθεί αποδεικνύει ότι το αφήγημα του “ηθικού κινδύνου” είναι ικανοποιητικός παράγοντας για να εξηγήσουμε την στήριξη της αλληλεγγύης από χώρα σε χώρα. Οι Ευρωπαίοι πολίτες στηρίζουν περισσότερο την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη αν θεωρούν ότι θα επωφεληθεί η χώρα τους από αυτή. Στο σενάριο ενός υποθετικού ταμείου έκτακτης ανάγκης για μια κρίση χρέους οι ερωτηθέντες από χώρες που πιστεύουν ότι δεν θα επωφεληθούν (δηλαδή losers) στηρίζουν λιγότερο την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη. Αντίθετα, οι ερωτηθέντες από με θετικές προσδοκίες (δηλαδή winners) υποστηρίζουν την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη.
Στο Γράφημα 6 η εικόνα είναι καλύτερη καθώς η στήριξη της αλληλεγγύης κινείται σε υψηλότερα ποσοστά λόγω της πανδημίας. Σε αυτό το γράφημα αλλάζει το είδος της κρίσης, το χάσμα βέβαια παραμένει ανάμεσα στις χώρες που προσδοκούν μεγαλύτερα οφέλη από την αλληλεγγύη και σε εκείνες που υποθέτουν ότι θα βγουν χαμένες από αυτήν.
Τι είδους Ευρώπη;
Οι πολίτες ερωτήθηκαν πως προτιμούν να διοχετεύεται η αλληλεγγύη κατά τη διάρκεια μιας κρίσης. Κλήθηκαν να επιλέξουν μεταξύ τριών επιλογών: α) με διμερή μέτρα από μια εθνική κυβέρνηση σε μια άλλη, β) κεντρικά, μέσα από κοινοτικούς μηχανισμούς της Ε.Ε., γ) δεν γνωρίζω. Στο Γράφημα 7 η μεγάλη πλειοψηφία των ερωτηθέντων επιθυμεί ευρωπαϊκούς, και όχι εθνικούς, μηχανισμούς παροχής αλληλεγγύης. Όπως φαίνεται στο Γράφημα 8, όλες οι χώρες εκτός του Η.Β. επιθυμούν την δημιουργία μόνιμων μηχανισμών παροχής αλληλεγγύης, σε αντίθεση με μηχανισμούς παροχής αλληλεγγύης ad hoc. Μέσα από αυτά τα δύο γραφήματα φαίνεται ότι οι πολίτες εμπιστεύονται περισσότερο την Ε.Ε και επιθυμούν μόνιμους κοινοτικούς μηχανισμούς για τον συντονισμό και την παροχή αλληλεγγύης σε περιόδους κρίσης.
“…οι πολίτες […] επιθυμούν μόνιμους κοινοτικούς μηχανισμούς για τον συντονισμό και την παροχή αλληλεγγύης σε περιόδους κρίσης.”
Τέλος, οι πολίτες των 13 χωρών της Ε.Ε και του Η.Β. ερωτήθηκαν σε τι είδους Ευρώπη θα προτιμούσαν να ζουν. Κλήθηκαν να επιλέξουν μεταξύ πέντε επιλογών: α) μια Ευρώπη που βασίζεται στην αγορά και προωθεί την οικονομική ενοποίηση, β) μια παγκόσμια Ευρώπη που πρωτοστατεί στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, του περιβάλλοντος, και στην προώθηση της ειρήνης, γ) μια Ευρώπη που προστατεύει τον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής και το κοινωνικό κράτος ενάντια σε εσωτερικές και εξωτερικές απειλές, δ) καμία, ε) δεν γνωρίζω.
“Η μεγάλη πλειοψηφία των Ελλήνων πολιτών επιθυμούν μια Ευρώπη που προστατεύει τον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής.”
Τα αποτελέσματα είναι ενδεικτικά των συναισθημάτων που κυριαρχούν στους πολίτες και αντικατοπτρίζουν τις προτεραιότητες της κάθε χώρας. Η μεγάλη πλειοψηφία των Ελλήνων πολιτών επιθυμούν μια Ευρώπη που προστατεύει τον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής. Το εντυπωσιακό αυτό ποσοστό θα μπορούσαμε να το συσχετίσουμε με την ελληνοτουρκική ένταση και το μεταναστευτικό φαινόμενο. Σε γενικές γραμμές, η “Ευρώπη που προστατεύει” έρχεται πρώτη, ενώ με μικρή διαφορά ακολουθεί η “παγκόσμια Ευρώπη”, η οποία συνιστά προτεραιότητα για την Γερμανία, τη Σουηδία, τη Δανία και το Η.Β.
Πολιτικά συμπεράσματα
“Οι κυβερνήσεις και οι ευρωπαϊκοί θεσμοί αποφασίζουν για το μέλλον της Ευρώπης, όχι οι ψηφοφόροι.”
Οι κυβερνήσεις και οι ευρωπαϊκοί θεσμοί αποφασίζουν για το μέλλον της Ευρώπης, όχι οι ψηφοφόροι. Η Ε.Ε. είναι ένα πολιτικό εγχείρημα που εξελίσσεται από τα “πάνω” και καθοδηγείται από ευρωπαϊκές ηγεσίες που πράττουν με την ανοχή ή και στήριξη των ψηφοφόρων. Συχνά, οι Ευρωπαίοι ηγέτες διαπραγματεύονται και αποφασίζουν με το βλέμμα στις πρωτεύουσες από τις οποίες προέρχονται καθώς λογοδοτούν στα εθνικά κοινοβούλια και αντλούν νομιμοποίηση από αυτά. Στις διαπραγματεύσεις για το Ταμείο ανάκαμψης, η πίεση των εθνικών ακροατηρίων έγινε ιδιαίτερα αισθητή καθώς οι αρχηγοί κρατών προσπάθησαν να ισορροπήσουν ανάμεσα στην ανοχή των λαών που εκπροσωπούν και την ανάγκη για γενναία μέτρα υπέρβασης της κρίσης. Η έρευνα του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου και του YouGov πραγματοποιήθηκε για να διερευνήσει τις στάσεις των Ευρωπαίων πολιτών και να αναδείξει τα όρια της αλληλεγγύης. Ολοκληρώνοντας, τα αποτελέσματα της έρευνας οδηγούν σε τέσσερα βασικά πολιτικά συμπεράσματα.
“Η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη απαιτεί γενναίες αποφάσεις και πειστικά αφηγήματα.”
- Η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη υπάρχει αλλά εξαρτάται από τις προσδοκίες των πολιτών. Η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη δεν στηρίζεται σε αξιακές/ηθικές βάσεις, αντιθέτως γίνεται αντιληπτή ως παίγνιο μηδενικού αθροίσματος με νικητές και χαμένους. Εκείνοι οι οποίοι προσδοκούν ότι θα βγουν κερδισμένοι από την αλληλεγγύη, τη στηρίζουν περισσότερο. Οι ερωτηθέντες που προέρχονται από τις χώρες του Ευρωπαϊκού Βορρά είναι σκεπτικοί απέναντι στην αλληλεγγύη σε αντίθεση με τους ερωτηθέντες από χώρες της νοτιοανατολικής Ευρώπης που διάκεινται θετικά.
- Η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη είναι δεύτερη στις προτεραιότητες των πολιτών και η στήριξή της διαφοροποιείται ανάλογα με το είδος της κρίσης. Η αλληλεγγύη συνεχίζει να έχει σκληρά εθνικά χαρακτηριστικά. Η διαπίστωση αυτή συνδέεται με την πρόσληψη της “ευρωπαϊκής ταυτότητας”, η οποία δεν έχει ακόμα εδραιωθεί στις συνειδήσεις της πλειοψηφίας των πολιτών που θέτουν σε προτεραιότητα τους ομοεθνείς τους. Το είδος της κρίσης προσδιορίζει και τον βαθμό στήριξης της αλληλεγγύης. Οι εξωγενείς κρίσεις, για τις οποίες δεν “ευθύνονται” οι πολίτες, νομιμοποιούν την παροχή αλληλεγγύης (π.χ. πανδημίες, φυσικές καταστροφές).
- Οι πολίτες προτιμούν την διαχείριση της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης από μόνιμους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Αυτό αποτελεί δείγμα εμπιστοσύνης των πολιτών στην ικανότητα των κοινοτικών μηχανισμών να λειτουργούν με αξιοπιστία και αποτελεσματικότητα. Οι “ευρωπαϊκές λύσεις” φαίνεται να κερδίζουν έδαφος σε σχέση με την παραδοσιακή διμερή διπλωματία.
- H ευρωπαϊκή αλληλεγγύη χρειάζεται επεξήγηση. Υπάρχει πολιτικός χώρος για θεσμική καινοτομία και νέα ευρωπαϊκά εργαλεία που θα προστατεύουν το κοινωνικό κράτος και την ποιότητα ζωής των πολιτών. Επομένως, η αδιαλλαξία αρχηγών κρατών που επικαλέστηκαν τη μήνιν των εκλογικών τους βάσεων φαίνεται υπερβολική. Η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη απαιτεί γενναίες αποφάσεις και πειστικά αφηγήματα που θα εξηγούν το βραχυπρόθεσμο κόστος (ή όφελος) και το μακροπρόθεσμο όφελος (ή κόστος).