- Η συνεχιζόμενη και ολοένα αυξανόμενη εμπλοκή εξωτερικών δρώντων οδήγησε στη διεθνοποίηση της ένοπλης σύγκρουσης και μετέτρεψε τη συριακή επικράτεια σε πεδίο στρατηγικών ανταγωνισμών μεταξύ αρκετών δυνάμεων.
- Το Κρεμλίνο έχει στηρίξει κατ’ επανάληψη διπλωματικά και στρατιωτικά το καθεστώς Άσαντ, το οποίο συνιστά έναν αναντικατάστατο σύμμαχο της Ρωσίας στη Μέση Ανατολή.
- Δεδομένων των αποσταθεροποιητικών επιπτώσεων της δωδεκαετούς συριακής κρίσης για την ασφάλεια των περιοχών της Μέσης Ανατολής και της Ανατολικής Μεσογείου, η Ελλάδα έχει ουσιαστικό συμφέρον για την επίλυση της σύγκρουσης.
- Τον Μάιο του 2020, η Ελλάδα όρισε Ειδικό Απεσταλμένο για θέματα Συρίας αποσκοπώντας στην επανενεργοποίηση της πολιτικής της για τη Συρία.
- Η βελτίωση των σχέσεων με περιφερειακούς δρώντες και η επιτυχής προσέγγιση της Ελλάδας με τις σημαντικότερες χώρες του αραβικού κόσμου δύνανται να οδηγήσουν σε έναν ισχυρότερο ρόλο για την χώρα στο συριακό ζήτημα.
- Η προσπάθεια θα μπορούσε να περιλαμβάνει την ενίσχυση της διπλωματικής συνεργασίας με την Αντιπροσωπεία της ΕΕ στη Συρία, την ανάληψη ηγετικού ρόλου στις προσπάθειες της ΕΕ για την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας μετά τον καταστροφικό σεισμό που έπληξε τη Συρία στις 6 Φεβρουαρίου του 2023 και τη διαμόρφωση μιας ρεαλιστικής και μακρόπνοης πολιτικής αναφορικά με το μέλλον του συριακού λαού, συμπεριλαμβανομένων προβλέψεων για τον εθελούσιο επαναπατρισμό προσφύγων και την προστασία των δικαιωμάτων των μειονοτήτων.
Το Κείμενο Πολιτικής υπογράφουν ο Ιωάννης Ν. Γρηγοριάδης, Αναπληρωτής Καθηγητής και κάτοχος έδρας Jean Monnet στις Ευρωπαϊκές Σπουδές στο Πανεπιστήμιο Μπίλκεντ, Κύριος Ερευνητής και Επικεφαλής του Προγράμματος Τουρκίας του ΕΛΙΑΜΕΠ και ο Λουκάς Ι. Παπαβασιλείου, Τελειόφοιτος του μεταπτυχιακού προγράμματος Διεθνούς Ασφαλείας στη Σχολή Διεθνών Υποθέσεων των Παρισίων στο Πανεπιστήμιο Sciences Po, Βοηθός Ερευνητής του Προγράμματος Τουρκίας του ΕΛΙΑΜΕΠ.
Διαβάστε το εδώ σε μορφή pdf.
photo: (c) Christiaan Triebert
Συρία: Από τον Αυταρχισμό στον Εμφύλιο
Κατά τις τελευταίες πέντε δεκαετίες, η πλειονότητα των κατοίκων της Συρίας βιώνει τη σκληρότητα ενός απολυταρχικού καθεστώτος.
Από την ανεξαρτησία της το 1946, οι σουνίτες Άραβες συνιστούν την πολυπληθέστερη ομάδα εντός της Συριακής Αραβικής Δημοκρατίας (εφεξής Συρίας), η οποία χαρακτηρίζεται από σημαντική εθνοτική και θρησκευτική ετερογένεια.[1] Πολιτικοί επιστήμονες και ιστορικοί συχνά καταδεικνύουν τον κυρίαρχο πολιτικό ρόλο της μειονότητας των Αλεβιτών.[2] Πιο συγκεκριμένα, από την εποχή που ανήλθε στην εξουσία ο Χαφέζ αλ-Άσαντ στα τέλη της δεκαετίας του 1970, οι περισσότερες ηγετικές θέσεις εντός του πολιτικού κατεστημένου και του κρατικού μηχανισμού ασφαλείας καταλαμβάνονται από Αλεβίτες.[3] Κατά τις τελευταίες πέντε δεκαετίες, η πλειονότητα των κατοίκων της Συρίας βιώνει τη σκληρότητα ενός απολυταρχικού καθεστώτος. Η σφαγή που έλαβε χώρα στην πόλη Χάμα τον Φεβρουάριο του 1982 συνιστά χαρακτηριστικό παράδειγμα των βίαιων πρακτικών του καθεστώτος καθώς και μια από τις πιο επώδυνες στιγμές της συριακής ιστορίας, στοιχίζοντας χιλιάδες ανθρώπινες ζωές.[4]
Το κύμα λαϊκών εξεγέρσεων και αντικυβερνητικών κινημάτων διαμαρτυρίας που εξαπλώθηκε στην περιοχή της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής στις αρχές του 2011 και έγινε γνωστό ως «Αραβική Άνοιξη» αποτέλεσε σημείο καμπής για πολλές χώρες, μεταξύ αυτών και της Συρίας.[5] Τα γενεσιουργά αίτια της σειράς πρωτοφανών και παρατεταμένων πολιτικών ταραχών μπορούν να αναζητηθούν σε ένα ευρύ φάσμα πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών παραγόντων: από την απουσία αξιόπιστων πολιτικών θεσμών καταμερισμού των εξουσιών και τις απολυταρχικές πρακτικές έως την διαφθορά κυβερνήσεων, την ανισότητα ευκαιριών και την οικονομική δυσχέρεια.[6]
Οι πρώτες μαζικές αναταραχές εκδηλώθηκαν στα τέλη Δεκεμβρίου 2010 στην Τυνησία. Ο πλανόδιος πωλητής φρούτων Μοχάμεντ Μπουαζίζι διαπληκτίστηκε έντονα με μια ομάδα αγορανομικών επιθεωρητών, οι οποίοι κατέσχεσαν τα εμπορεύματά του.[7] Λίγο αργότερα, κατευθύνθηκε προς το γραφείο της τοπικής διοίκησης προκειμένου να εκθέσει τα παράπονά του.[8] Η αδιαφορία των τοπικών αρχών οδήγησε στην αυτοπυρπόληση του νεαρού απεγνωσμένου άνδρα, ο οποίος κατέληξε 18 ημέρες αργότερα.[9] Ο θάνατός του οδήγησε σε σειρά συγκεντρώσεων διαμαρτυρίας ενάντια στο αυταρχικό καθεστώς του Ζιν Ελ Αμπιντίν Μπεν Άλι, ο οποίος αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα στις 14 Ιανουαρίου 2011.
Η βάναυση καταστολή από την πλευρά του καθεστώτος σηματοδότησε την έναρξη ενός φαύλου κύκλου βίας που στοιχειώνει τη Συρία έως και σήμερα.
Στις 15 Μαρτίου 2011, χιλιάδες Σύριοι πολίτες διαδήλωσαν μαζικά ενάντια στη φυλάκιση και τον βασανισμό 15 νεαρών, εξαιτίας ενός αντικαθεστωτικού συνθήματος (γκράφιτι) που είχαν σχεδιάσει στην πόλη Νταράα, στη νοτιοδυτική Συρία.[10] Τα κύρια αιτήματα των διαδηλωτών αφορούσαν σε δημοκρατικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις και στην απελευθέρωση πολιτικών κρατουμένων.[11] Η βάναυση καταστολή από την πλευρά του καθεστώτος σηματοδότησε την έναρξη ενός φαύλου κύκλου βίας που στοιχειώνει τη Συρία έως και σήμερα.[12]
Η εμφάνιση ένοπλων οργανωμένων αντιπολιτευτικών ομάδων και παραστρατιωτικών οργανώσεων μπορεί να θεωρηθεί ως το εναρκτήριο σημείο της ένοπλης φάσης της συριακής εξέγερσης.[13] Ο Ελεύθερος Συριακός Στρατός (FSA) συγκροτήθηκε στις 29 Ιουλίου 2011, με σκοπό την απομάκρυνση του Μπασάρ αλ Άσαντ από την εξουσία.[14] Καθώς η ένταση της στρατιωτικής βίας μεταξύ των αντιμαχόμενων πλευρών κλιμακώνονταν αδιάκοπα, οι, κατά κύριο λόγο, ειρηνικές αρχικές διαδηλώσεις εκφυλίστηκαν σε έναν από τους πλέον καταστροφικούς εμφυλίους πολέμους των τελευταίων δεκαετιών, σηματοδοτώντας την έναρξη μιας ανθρωπιστικής τραγωδίας δίχως προηγούμενο στην ιστορία της Συρίας.[15]
Οι Διεθνείς Προεκτάσεις του Εμφυλίου Πολέμου στη Συρία
Η συνεχιζόμενη και ολοένα αυξανόμενη εμπλοκή των εξωτερικών δρώντων οδήγησε στη διεθνοποίηση της ένοπλης σύγκρουσης και μετέτρεψε τη συριακή επικράτεια σε πεδίο στρατηγικών ανταγωνισμών μεταξύ αρκετών δυνάμεων.
Σχεδόν από τις αρχές της συριακής κρίσης, αρκετοί εξωτερικοί δρώντες έχουν παράσχει υποστήριξη στα αντιμαχόμενα μέρη, με διαφορετικούς τρόπους.[16] Η συνεχιζόμενη και ολοένα αυξανόμενη εμπλοκή των εξωτερικών δρώντων οδήγησε στη διεθνοποίηση της ένοπλης σύγκρουσης και μετέτρεψε τη συριακή επικράτεια σε πεδίο στρατηγικών ανταγωνισμών μεταξύ αρκετών δυνάμεων.[17]
Πρέπει να σημειωθεί ότι η Ταρτούς αποτελεί το μόνο λιμάνι που προσφέρει στο ρωσικό ναυτικό πρόσβαση στη Μεσόγειο.
Η μακρά σχέση συνεργασίας μεταξύ της Συρίας και της Ρωσίας ανάγεται στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου.[18] Το Κρεμλίνο έχει στηρίξει κατ’ επανάληψη διπλωματικά και στρατιωτικά το καθεστώς Άσαντ, το οποίο συνιστά έναν αναντικατάστατο σύμμαχο της Ρωσίας στη Μέση Ανατολή.[19] Στα τέλη Σεπτεμβρίου 2015, η Ρωσία προχώρησε σε άμεση στρατιωτική επέμβαση στη Συρία, προκειμένου να διατηρήσει τον Άσαντ στην εξουσία.[20] Η υποστήριξη των ρωσικών δυνάμεων αποδείχτηκε καθοριστικής σημασίας ώστε να κατορθώσει το καθεστώς Άσαντ να ανακτήσει το μεγαλύτερο μέρος της Συρίας, συμπεριλαμβανομένων πόλεων μεγάλης στρατηγικής και συμβολικής σημασίας, όπως το Χαλέπι στα τέλη του 2016. Με την παροχή στήριξης στις καθεστωτικές δυνάμεις, η Ρωσία μπόρεσε να εδραιώσει την παρουσία της στη χώρα και να αυξήσει την επιρροή της στην περιοχή.[21] Για τη Μόσχα, η στρατηγική σημασία τόσο της ναυτικής βάσης στην Ταρτούς όσο και της αεροπορικής βάσης του Χμέιμιμ κοντά στη Λαττάκεια είναι μεγάλη, κυρίως για τη δυνατότητα προβολής ισχύος στη Μέση Ανατολή.[22] Πρέπει να σημειωθεί ότι η Ταρτούς αποτελεί το μόνο λιμάνι που προσφέρει στο ρωσικό ναυτικό πρόσβαση στη Μεσόγειο.[23]
Οι Ηνωμένες Πολιτείες φάνηκαν να υιοθετούν εγκρατή στάση αναφορικά με μια ενδεχόμενη επέμβασή τους στη συριακή σύγκρουση.[24] Ήδη από τις αρχές Αυγούστου 2011, ο πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα υποστήριξε ότι ο Άσαντ οφείλει “να αποσυρθεί από την εξουσία”, ώστε να επιτραπεί η διαδικασία εκδημοκρατισμού της Συρίας.[25] Ο Αμερικανός πρόεδρος διευκρίνισε τον Αύγουστο του 2012 ότι η πιθανή χρήση χημικών όπλων θα συνιστούσε «κόκκινη γραμμή» για την κυβέρνησή του.[26] Στις 21 Αυγούστου 2013, οι συριακές καθεστωτικές δυνάμεις εξαπέλυσαν πυραυλική επίθεση χρησιμοποιώντας τον χημικό νευροτοξικό παράγοντα σαρίν στο προάστιο της Γούτα κοντά στη Δαμασκό στη νοτιοδυτική Συρία, σκοτώνοντας Σύριους αμάχους.[27] Ωστόσο, ο πρόεδρος Ομπάμα δεν κατάφερε να διασφαλίσει την έγκριση του Κογκρέσου ή ευρεία αποδοχή από την κοινή γνώμη προκειμένου να προχωρήσει με μια αποφασιστική στρατιωτική επέμβαση στη Συρία.[28]
Οι στενοί δεσμοί που διατηρεί ο Άσαντ με τη Ρωσία αλλά και το Ιράν, και η συνεχώς αυξανόμενη παρουσία τους στη χώρα προκαλούν ιδιαίτερη ανησυχία στην Ουάσιγκτον.
Επιπλέον, οι ΗΠΑ αναγνώρισαν τον κρίσιμο ρόλο που είχαν να επιτελέσουν οι Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις (SDF) στη μάχη ενάντια στην τζιχαντιστική απειλή του αυτοαποκαλούμενου «Ισλαμικού Κράτους», (γνωστό και ως ISIS/ISIL ή Daesh) και αποφάσισαν να στηρίξουν τις προσπάθειές τους, παρέχοντας οπλισμό και υποστήριξη από αέρος.[29] Οι στενοί δεσμοί που διατηρεί ο Άσαντ με τη Ρωσία αλλά και το Ιράν, και η συνεχώς αυξανόμενη παρουσία τους στη χώρα προκαλούν ιδιαίτερη ανησυχία στην Ουάσιγκτον.[30] Ως αποτέλεσμα, διαδοχικές αμερικανικές κυβερνήσεις έχουν λάβει μέτρα για να περιορίσουν την επιρροή της Μόσχας και της Τεχεράνης στη Συρία και την ευρύτερη περιοχή.[31]
Η Τουρκία αναγνωρίζει την ένοπλη σύγκρουση στη Συρία και τις συνεχιζόμενες επιπτώσεις της ως ένα ζήτημα που σχετίζεται άμεσα με την εθνική της ασφάλεια και τα συμφέροντά της στην περιοχή.[32] Η κυβέρνηση του τουρκικού κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (Adalet ve Kalkınma Partisi, AKP) έχει προσδώσει ιδιαίτερη σημασία στην αποτροπή της περαιτέρω ενίσχυσης του κουρδικού κόμματος της Δημοκρατικής Ένωσης (Partiya Yekîtiya Demokrat, PYD) και της στρατιωτικής του πτέρυγας, τις Μονάδες Προστασίας του Λαού (Yekîneyên Parastina Gel, YPG), καθώς και της επιρροής του στις επαρχίες της βόρειας Συρίας, κατά μήκος των συνόρων των δύο χωρών.[33]
Χάρτης-1: Κατά προσέγγιση περιοχές επιρροής στην Αραβική Δημοκρατία της Συρίας
Πηγή: United Nations Independent International Commission of Inquiry on the Syrian Arab Republic
Πρόσφατες Σημαντικές Εξελίξεις
Στις 21 Δεκεμβρίου 2022, ο Γκέιρ Όττο Πέντερσεν, Ειδικός Απεσταλμένος του ΟΗΕ για τη Συρία, παρείχε μια συνολική και πολύ γλαφυρή περιγραφή των δραματικών συνθηκών διαβίωσης των Σύριων στην πιο πρόσφατη αναφορά του στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, μετά την επίσκεψή του στη Δαμασκό:
«Οι ανάγκες του συριακού λαού βρίσκονται στα χειρότερα επίπεδα από την αρχή της σύγκρουσης, σε συνθήκες οικονομικής κατάρρευσης και συνεχιζόμενης βίας. Δεν έχει σημειωθεί καμία απτή πρόοδος ως προς την επίτευξη πολιτικής λύσης. Οι διεθνείς στρατηγικοί ανταγωνισμοί καθιστούν μια δύσκολη κατάσταση ακόμα πιο περίπλοκη. Πρόκειται για μια ζοφερή εικόνα».[34]
Λίγο πριν το τέλος του 2022, υπήρξε μια σημαντική εξέλιξη στις τεταμένες διμερείς σχέσεις της Συρίας με την Τουρκία. Στις 28 Δεκεμβρίου, ο Χουλουσί Ακάρ, Υπουργός Εθνικής Άμυνας της Τουρκίας, μετέβη στη Μόσχα για να συναντηθεί με τους Αλί Μαχμούντ Αμπάς και Σεργκέι Σοϊγκού, τον Σύριο και τον Ρώσο ομόλογό του, αντίστοιχα.[35] Στη συνάντηση παρευρέθηκαν επίσης οι Χακάν Φιντάν, Διευθυντής της τουρκικής Εθνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών (Millî İstihbarat Teşkilatı, MIT) και ο Αλί Μαμλούκ, Επικεφαλής των Μυστικών Υπηρεσιών της Συρίας.[36] Αυτή η συνάντηση σηματοδότησε την πρώτη φορά που έλαβαν χώρα επαφές μεταξύ Τουρκίας και Συρίας σε τόσο υψηλό επίπεδο μετά το ξέσπασμα του εμφυλίου πολέμου στη Συρία.[37] Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι η εξέλιξη της σχέσης με τη Συρία ενδέχεται να έχει βαρύνουσες συνέπειες για την τουρκική εσωτερική πολιτική και τις ελπίδες επανεκλογής του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στις επερχόμενες προεδρικές εκλογές.[38]
Το Αυξανόμενο Ενδιαφέρον της Ελλάδας για τον Εμφύλιο Πόλεμο στη Συρία
Δεδομένων των αποσταθεροποιητικών επιπτώσεων της δωδεκαετούς συριακής κρίσης για την ασφάλεια των περιοχών της Μέσης Ανατολής και της Ανατολικής Μεσογείου, η Ελλάδα έχει ουσιαστικό συμφέρον για την επίλυση της σύγκρουσης.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι, ιδίως μετά το 2019, η περιοχή της Μέσης Ανατολής έχει αποκτήσει νέο ενδιαφέρον στην ατζέντα της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Πολυμερείς διπλωματικές πρωτοβουλίες, όπως αυτή του Φόρουμ «Φιλία», αναδεικνύουν την ενισχυμένη προσήλωση της Ελλάδας να προωθήσει την ειρήνη και τη σταθερότητα στην περιοχή.[39] Δεδομένων των αποσταθεροποιητικών επιπτώσεων της δωδεκαετούς συριακής κρίσης για την ασφάλεια των περιοχών της Μέσης Ανατολής και της Ανατολικής Μεσογείου, η Ελλάδα έχει ουσιαστικό συμφέρον για την επίλυση της σύγκρουσης. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι σημαντικό μέρος της ελληνικής διπλωματικής δραστηριότητας στην περιοχή στοχεύει στην προάσπιση των δικαιωμάτων και συμφερόντων των χριστιανικών κοινοτήτων στη Συρία και την ευρύτερη περιοχή.[40]
Τον Μάιο του 2020, η Ελλάδα όρισε Ειδική Απεσταλμένη για θέματα Συρίας αποσκοπώντας στην επανενεργοποίηση της πολιτικής της για τη Συρία. Επιπλέον, στην ομιλία του στην Υπουργική Σύνοδο της 5ης Διάσκεψης των Βρυξελλών για την Υποστήριξη του Μέλλοντος της Συρίας και της Ευρύτερης Περιοχής, ο Έλληνας Υπουργός Εξωτερικών, Νίκος Δένδιας, υποστήριξε ότι «η Ελλάδα […] παραμένει σταθερά προσηλωμένη στις προσπάθειες εξεύρεσης μιας πολιτικής λύσης» και τόνισε ότι «βιώσιμη ειρήνη και σταθερότητα μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω μιας συμπεριληπτικής πολιτικής λύσης που θα προέλθει από τον ίδιο το συριακό λαό και θα απαντά στις ανησυχίες όλων των τμημάτων της συριακής κοινωνίας».[41]
Η βελτίωση των σχέσεων με περιφερειακούς δρώντες και η επιτυχής προσέγγιση της Ελλάδας με τις σημαντικότερες χώρες του αραβικού κόσμου δύνανται να οδηγήσουν σε έναν ισχυρότερο ρόλο για τη χώρα στο συριακό ζήτημα.
Έως σήμερα, διαδοχικοί γύροι διαπραγματεύσεων απέτυχαν να καταλήξουν σε ειρηνική επίλυση της ένοπλης σύγκρουσης στη Συρία. Η βελτίωση των σχέσεων με περιφερειακούς δρώντες και η επιτυχής προσέγγιση της Ελλάδας με τις σημαντικότερες χώρες του αραβικού κόσμου δύνανται να οδηγήσουν σε έναν ισχυρότερο ρόλο για τη χώρα στο συριακό ζήτημα. Η ανάληψη ενός εποικοδομητικού ρόλου για την προώθηση των συνεχιζόμενων ειρηνευτικών πρωτοβουλιών στη βάση του ψηφίσματος 2254 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ μπορεί να θεωρηθεί σημαντική συνιστώσα της εφαρμογής του δεύτερου στρατηγικού άξονα από το Στρατηγικό Σχέδιο 2022-2025 που δημοσιεύτηκε από το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών, και πιο συγκεκριμένα «την ισχυροποίηση της διεθνούς θέσης της χώρας στην ΕΕ και στον κόσμο».[42] Μολονότι ο ορισμός, τον Μάιο του 2020, Ειδικής Απεσταλμένης για θέματα Συρίας δεν έχει ως τώρα οδηγήσει σε ιδιαίτερα σημαντική αναβάθμιση του ρόλου της Ελλάδας στη συριακή σύγκρουση, η Ελλάδα θα πρέπει να συνεχίσει να ασκεί μια ενεργό πολιτική για τη Μέση Ανατολή και να αναλαμβάνει ουσιαστικές πρωτοβουλίες που μπορούν να αποφέρουν απτά αποτελέσματα.
Προτάσεις για την Ελληνική Εξωτερική Πολιτική σε Σχέση με τη Συριακή Κρίση
H Ελλάδα θα μπορούσε να επιδιώξει έναν πιο ενεργό ρόλο στον σχηματισμό των πολιτικών της ΕΕ σε σχέση με τη Συρία.
Υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις όπου η ενεργός συμμετοχή της Ελλάδας θα μπορούσε να συνεισφέρει θετικά. Εκτός από τη συνεχή υποστήριξή της στις συνεχιζόμενες προσπάθειες του Ειδικού Απεσταλμένου του ΟΗΕ για τη Συρία και τις παράλληλες προσπάθειες του Ύπατου Εκπροσώπου της Ευρωπαϊκής Ένωσης για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας, η Ελλάδα θα μπορούσε να επιδιώξει έναν πιο ενεργό ρόλο στον σχηματισμό των πολιτικών της ΕΕ σε σχέση με τη Συρία. Η προσπάθεια θα μπορούσε να περιλαμβάνει την ενίσχυση της διπλωματικής συνεργασίας με την Αντιπροσωπεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη Συρία, την ανάληψη ηγετικού ρόλου στις προσπάθειες της ΕΕ για την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας μετά τον καταστροφικό σεισμό που έπληξε τη Συρία στις 6 Φεβρουαρίου του 2023 και τη διαμόρφωση μιας ρεαλιστικής και μακρόπνοης πολιτικής αναφορικά με το μέλλον του συριακού λαού, συμπεριλαμβανομένων προβλέψεων για τον εθελούσιο επαναπατρισμό προσφύγων και την προστασία των δικαιωμάτων των μειονοτήτων. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η Ελλάδα μπορεί να συνεισφέρει στην προστασία των ελληνικών αλλά και των ευρωπαϊκών συμφερόντων στη Συρία και τη Μέση Ανατολή, ιδίως σε συνάρτηση με τις περιφερειακές πολιτικές της Ρωσίας και την απειλή της εξάπλωσης της σύγκρουσης μεταξύ της Δύσης και της Ρωσίας στη Μέση Ανατολή.
Η Ελλάδα θα μπορούσε να ηγηθεί μιας Ευρωπαϊκής εκστρατείας για την προστασία της θρησκευτικής και πολιτισμικής ποικιλομορφίας της Συρίας, η οποία δέχτηκε σημαντικό πλήγμα με τον εμφύλιο πόλεμο.
Η Ελλάδα θα μπορούσε να ηγηθεί μιας Ευρωπαϊκής εκστρατείας για την προστασία της θρησκευτικής και πολιτισμικής ποικιλομορφίας της Συρίας, η οποία δέχτηκε σημαντικό πλήγμα με τον εμφύλιο πόλεμο. Βασικός της στόχος θα πρέπει να είναι η υποστήριξη της αποκατάστασης των εθνοτικών και θρησκευτικών μειονοτήτων της Συρίας, οι οποίες εκτοπίστηκαν στη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, καθώς και η αναζήτηση τρόπων προστασίας τους από την εθνοτική και θρησκευτική βία. Επιπλέον, η Ελλάδα θα μπορούσε να υπογραμμίσει τον ρόλο της πολιτιστικής διπλωματίας και τη σημασία της προστασίας της πολιτισμικής κληρονομίας εν καιρώ πολέμου, σύμφωνα και με το ψήφισμα 2347 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ. Σε αυτό το πλαίσιο, η Ελλάδα θα μπορούσε να αξιοποιήσει πλήρως τη θητεία της (2021-2025) στην Επιτροπή Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO για να προτείνει μέτρα για την προστασία και τη διαφύλαξη των μνημείων πολιτιστικής κληρονομίας στη Συρία, την αποκατάσταση των μνημείων που υπέστησαν ζημιές κατά τον πόλεμο, αλλά και τη λήψη μέτρων κατά της παράνομης διακίνησης και εμπορίας αρχαιοτήτων στη Συρία. Υπό αυτή την έννοια, ιδιαίτερη σημασία θα πρέπει να δοθεί στην προστασία, τη διατήρηση και την αποκατάσταση της ελληνιστικής, ρωμαϊκής, βυζαντινής και χριστιανικής πολιτιστικής κληρονομιάς, που μαρτυρούν τους αρχαίους ιστορικούς δεσμούς μεταξύ των λαών της Ελλάδας και της Συρίας.
Βιβλιογραφικές Αναφορές:
Abboud, Samer N. Syria, second edition. Cambridge: Polity Press, 2018.
Ajami, Fouad. “The Arab Spring at One: A Year of Living Dangerously.” Foreign Affairs, Vol. 91, No. 2 (Μάρτιος/Απρίλιος 2012): σελ. 56-65. DOI: http://www.jstor.org/stable/232117221
Akin, Ezgi. “Turkish, Syrian Defense Chiefs Hold Landmark Meeting in Russia.” Al-Monitor, 28 Δεκεμβρίου, 2022. Διαθέσιμο στο: https://www.al-monitor.com/originals/2022/12/turkish-syrian-defense-chiefs-hold-landmark-meeting-russia (τελευταία πρόσβαση 12 Φεβρουαρίου 2023)
Allison, Roy. “Russia and Syria: Explaining the Alignment with a Regime in Crisis.” Foreign Affairs, Vol. 89, No. 4 (Μάρτιος/Απρίλιος 2013): σελ. 795-823. DOI: https://doi.org/10.1111/1468-2346.12046
Almukhtar, Sarah. “Most Chemical Attacks in Syria Get Little Attention. Here Are 34 Confirmed Cases.” The New York Times, 12 Απριλίου, 2018. Διαθέσιμο στο: https://www.nytimes.com/interactive/2018/04/13/world/middleeast/syria-chemical-attacks-maps-history.html?mtrref=undefined&gwh=53579E7153EDAD73486FA27719B09376&gwt=pay&assetType=PAYWALL (τελευταία πρόσβαση 12 Φεβρουαρίου 2023)
Baczko, Adam, Dorronsoro Gilles and Quesnay Arthur. Civil War in Syria: Mobilization and Competing Social Orders. Cambridge: Cambridge University Press, 2018.
Bayat, Asef. Revolutionary Life: The Everyday of the Arab Spring. Cambridge, MA: Harvard University Press, 2021.
Bellin, Eva. “Reconsidering the Robustness of Authoritarianism in the Middle East: Lessons from the Arab Spring.” Comparative Politics, Vol. 44, No. 2 (Ιανουάριος 2012): σελ. 127-149. DOI: https://doi.org/10.5129/001041512798838021
Berti, Benedetta and Paris Jonathan. “Beyond Sectarianism: Geopolitics, Fragmentation and the Syrian Civil War.” Strategic Assessment, Vol. 16, No. 4 (Ιανουάριος 2014): σελ. 21-34. Διαθέσιμο στο: https://www.inss.org.il/publication/beyond-sectarianism-geopolitics-fragmentation-and-the-syrian-civil-war/
Buckley, Caitlin A. “Learning from Libya, Acting in Syria.” Strategic Assessment, Vol. 5, No. 2 (Καλοκαίρι 2012): σελ. 81-104. DOI: http://dx.doi.org/10.5038/1944-0472.5.2.5
Çevik, Salim. Turkey’s Military Operations in Syria and Iraq, SWP Comment 37. Berlin: Stiftung Wissenschaft und Politik, 2022. Διαθέσιμο στο: https://www.swp-berlin.org/en/publication/turkeys-military-operations-in-syria-and-iraq
Charap, Samuel, Treyger Elina and Geist Edward. Understanding Russia’s Intervention in Syria. Santa Monica, CA: RAND Corporation, 2019. Διαθέσιμο στο: https://www.rand.org/pubs/research_reports/RR3180.html
Cook, Steven A. Major Power Rivalry in the Middle East, Discussion Paper Series on Managing Global Disorder No. 2. New York, NY: Council on Foreign Relations, 2021. Διαθέσιμο στο: https://www.cfr.org/report/major-power-rivalry-middle-east
Crosston, Matthew D. “Cold War and Ayatollah Residues: Syria as a Chessboard for Russia, Iran, and the United States.” Strategic Studies Quarterly, Vol. 8, No. 4 (Χειμώνας 2014): σελ. 94-111. Διαθέσιμο στο: https://www.airuniversity.af.edu/Portals/10/SSQ/documents/Volume-08_Issue-4/Crosston.pdf
Dalacoura, Katerina. “The 2011 Uprisings in the Arab Middle East: Political Change and Geopolitical Implications.” Foreign Affairs, Vol. 88, No. 1 (Ιανουάριος 2012): σελ. 63-79. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1468-2346.2012.01057.x
Dam, Nikolaos van. Destroying A Nation: The Civil War in Syria. London: I.B. Tauris, 2017.
Danin, Robert M. “Remembering the Hama Massacre.” Council on Foreign Relations, 2 Φεβρουαρίου, 2012. Διαθέσιμο στο: https://www.cfr.org/blog/remembering-hama-massacre (τελευταία πρόσβαση 12 Φεβρουαρίου 2023)
Fahim, Kareem and Saad Hwaida. “A faceless teenage refugee who helped ignite Syria’s war.” The New York Times, 8 Φεβρουαρίου, 2013. Διαθέσιμο στο: https://www.nytimes.com/2013/02/09/world/middleeast/a-faceless-teenage-refugee-who-helped-ignite-syrias-war.html (last accessed on 12 February 2023)
Filiu, Jean-Pierre. The Arab Revolution: Ten Lessons from the Democratic Uprising. London: Hurst, 2011.
Ford, Robert S. The Syrian Civil War: A New Stage, But Is It the Final One?, Policy Paper 8. Washington, DC: Middle East Institute, 2019. Διαθέσιμο στο: https://www.mei.edu/sites/default/files/2019-04/Ford_The_Syrian_Civil_War.pdf
Gani, Jasmine. “US Policy Towards the Syrian Conflict under Obama: Strategic Patience and Miscalculation.” In The War for Syria: Regional and International Dimensions of the Syrian Uprising, edited by Raymond Hinnebusch and Adham Saouli, σελ. 209-227. Abingdon: Routledge, 2020.
Goldberg, Jeffrey. “The Obama Doctrine: The U.S. President talks through his hardest decisions about America’s role in the World.” The Atlantic, τεύχος Απριλίου 2016. Διαθέσιμο στο: https://www.theatlantic.com/magazine/archive/2016/04/the-obama-doctrine/471525/ – 1 (τελευταία πρόσβαση 12 Φεβρουαρίου 2023)
Grigoriadis, Ioannis N. and Tsourapas Gerasimos, “Understanding Greece’s New Foreign Policy Towards the Arab World: Instrumentalization, Balancing and Emerging Opportunities.” Mediterranean Politics, Νοέμβριος 2022, σελ. 16-17. DOI: https://doi.org/10.1080/13629395.2022.2148193
Hellenic Republic – Ministry of Foreign Affairs. “Minister of Foreign Affairs Nikos Dendias Participates in the Ministerial Segment of the 5th Brussels Conference on Supporting the Future of Syria and the Region.” 30 Μαρτίου, 2021. Διαθέσιμο στο: https://www.mfa.gr/images/docs/anakoinoseis/2021/20210330_FMDendias_intervention_Syria.pdf
Hellenic Republic – Ministry of Foreign Affairs, “Strategic Plan 2022-2025,” Ιούλιος 2022. Διαθέσιμο στο: https://www.mfa.gr/images/docs/strategic_plan_2022.pdf
International Crisis Group. Popular Protest in North Africa and the Middle East (VII): The Syrian Regime’s Slow-Motion Suicide, Middle East/North Africa Report No. 109. Brussels and Damascus: ICG, 2011. Διαθέσιμο στο: https://www.crisisgroup.org/middle-east-north-africa/eastern-mediterranean/syria/popular-protest-north-africa-and-middle-east-vii-syrian-regime-s-slow-motion-suicide
Jones, Seth G. “Russian Goals and Strategy.” In Moscow’s War in Syria, edited by Seth G. Jones, σελ. 7-17. Washington, DC: Center for Strategic and International Studies, 2020. Διαθέσιμο στο: https://www.csis.org/analysis/moscows-war-syria
Lister, Charles. The Free Syrian Army: A Decentralized Insurgent Brand, Analysis Paper No. 26. Washington, DC: Brookings Institution, 2016. Διαθέσιμο στο: https://www.brookings.edu/research/the-free-syrian-army-a-decentralized-insurgent-brand/
Lynch, Marc. “Obama and the Middle East: Rightsizing the U.S. Role.” Foreign Affairs, Vol. 94, No. 5 (Σεπτέμβριος/Οκτώβριος 2015): σελ. 18-27. Διαθέσιμο στο: https://carnegieendowment.org/2015/10/09/obama-and-middle-east-rightsizing-u.s.-role-pub-61582
Lynch, Marc. The Arab Uprising: The Unfinished Revolutions of the New Middle East. New York: PublicAffairs, 2012.
Mathews, Sean. “Athens Reaches Out to Syria via Greek Orthodox Community.” Al-Monitor, 20 Οκτωβρίου, 2020. Διαθέσιμο στο: https://www.al-monitor.com/originals/2020/10/greece-renew-relations-syria-assad-christians-minority.html (τελευταία πρόσβαση 12 Φεβρουαρίου 2023)
Michaelson, Ruth. “Turkish and Syrian Defense and Security Officials Meet for First Time in a Decade.” The Guardian, 29 Δεκεμβρίου, 2022. Διαθέσιμο στο: https://www.theguardian.com/world/2022/dec/29/turkish-and-syrian-defence-and-security-officials-meet-for-first-time-in-decade (τελευταία πρόσβαση 12 Φεβρουαρίου 2023)
Office of the Special Envoy of the Secretary General for Syria. “UN Special Envoy for Syria Geir O. Pedersen Briefing to the Security Council.” 21 Δεκεμβρίου, 2022. Διαθέσιμο στο: https://specialenvoysyria.unmissions.org/security-council-briefings-text (τελευταία πρόσβαση 12 Φεβρουαρίου 2023)
Petersen, Roger. “Roles and Mechanisms of Insurgency and the Conflict in Syria.” In The Political Science of Syria’s War, σελ. 18-23. Washington, DC: Institute for Middle East Studies, 2013. Διαθέσιμο στο: https://pomeps.org/political-science-and-syrias-war
Phillips, Christopher. The Battle for Syria: International Rivalry in the New Middle East. New Haven, CT: Yale University Press, 2016.
Pierini, Marc. Russia’s Posture in the Mediterranean: Implications for NATO and Europe. Brussels: Carnegie Europe, 2021. Διαθέσιμο στο: https://carnegieendowment.org/files/2021-06-10_Pierini_RussiaMed_final.pdf
Pipes, Daniel. “The Alawi Capture of Power in Syria.” Middle Eastern Studies, Vol. 25, No. 4 (Οκτώβριος 1989): σελ. 429-450. DOI: https://doi.org/10.1080/00263208908700793
Qaddour, Jomana. “Unlocking the Alawite Conundrum in Syria.” The Washington Quarterly, Vol. 36, No. 4 (Φθινόπωρο 2013): σελ. 67-78. DOI: https://doi.org/10.1080/0163660X.2013.861714
Rabinovich, Itamar. “The Compact Minorities and the Syrian State, 1918-1945.” Journal of Contemporary History, Vol. 14, No. 4 (Οκτώβριος 1979): σελ. 693-712. DOI: https://doi.org/10.1177/002200947901400407
Rogan, Eugene. The Arabs: A History, revised and updated edition. New York: Basic Books, 2017.
Siccardi, Francesco. How Syria Changed Turkey’s Foreign Policy. Brussels: Carnegie Europe, 2021. Διαθέσιμο στο: https://carnegieendowment.org/files/Siccardi_-_Turkey_Syria-V3.pdf
Stephan, Laure and Vitkine Benoît. “Syria and Turkey Warm Relations with First Official Meeting.” Le Monde, 30 Δεκεμβρίου, 2022. Διαθέσιμο στο: https://www.lemonde.fr/en/international/article/2022/12/30/syria-and-turkey-warm-relations-with-first-official-meeting_6009760_4.html (τελευταία πρόσβαση 12 Φεβρουαρίου 2023)
Taylor, Paul. “Erdoğan Plots War, Crackdown to Save his Skin.” POLITICO, 2 Ιανουαρίου, 2023. Διαθέσιμο στο: https://www.politico.eu/article/recep-tayyip-erdogan-turkey-election-2023-plots-war-opponents-crackdown/ (τελευταία πρόσβαση 12 Φεβρουαρίου 2023)
Wilson, Scott and Warrick Joby. “Assad must go, Obama says.” The Washington Post, 18 Αυγούστου, 2011. Διαθέσιμο στο: https://www.washingtonpost.com/politics/assad-must-go-obama-says/2011/08/18/gIQAelheOJ_story.html (τελευταία πρόσβαση 12 Φεβρουαρίου 2023)
Wimmen, Heiko. Syria’s Path from Civic Uprising to Civil War. Washington, DC: Carnegie Endowment for International Peace, 2016. Διαθέσιμο στο: https://carnegieendowment.org/2016/11/22/syria-s-path-from-civic-uprising-to-civil-war-pub-66171
Wimmen, Heiko and Asseburg Muriel. Civil War in Syria: External Actors and Interests as Drivers of Conflict, SWP Comment 43. Berlin: Stiftung Wissenschaft und Politik, 2012. Διαθέσιμο στο: https://www.swp-berlin.org/publications/products/comments/2012C43_ass_wmm.pdf
[1] Samer N. Abboud, Syria, 2nd edition (Cambridge: Polity Press, 2018), σελ. 6-8; Itamar Rabinovich, “The Compact Minorities and the Syrian State, 1918-1945,” Journal of Contemporary History, Vol. 14, No. 4 (Οκτώβριος 1979): σελ. 697-698. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με την έννοια της εθνοτικής ετερογένειας και της σχέσης της με το ξεκίνημα εμφυλίων πολέμων, βλ. Nicholas Sambanis, “Do Ethnic and Nonethnic Civil Wars Have the Same Causes? A Theoretical and Empirical Inquiry (Part 1)”, The Journal of Conflict Resolution, Vol. 45, No. 3 (June 2001): σελ. 259-282.
[2] Heiko Wimmen, Syria’s Path from Civic Uprising to Civil War (Washington, DC: Carnegie Endowment for International Peace, November 2016), σελ. 6-9. Διαθέσιμο στο: https://carnegieendowment.org/files/CEIP_CP290_Wimmen_Final.pdf; Jomana Qaddour, “Unlocking the Alawite Conundrum in Syria,” The Washington Quarterly, Vol. 36, No. 4 (Φθινόπωρο 2013): σελ. 67-78.
[3] Daniel Pipes, “The Alawi Capture of Power in Syria,” Middle Eastern Studies, Vol. 25, No. 4 (October 1989): σελ. 438-442.
[4] Robert M. Danin, “Remembering the Hama Massacre,” Council on Foreign Relations, 2 Φεβρουάριου, 2012. Διαθέσιμο στο: https://www.cfr.org/blog/remembering-hama-massacre.
[5] Marc Lynch, The Arab Uprising: The Unfinished Revolutions of the New Middle East (New York: PublicAffairs, 2012), σελ. 9-10; Fouad Ajami, “The Arab Spring at One: A Year of Living Dangerously,” Foreign Affairs, Vol. 91, No. 2 (Μάρτιος/Απρίλιος 2012): σελ. 56-65.
[6] Eva Bellin, “Reconsidering the Robustness of Authoritarianism in the Middle East: Lessons from the Arab Spring,” Comparative Politics, Vol. 44, No. 2 (Ιανουάριος 2012): σελ. 135-139; Katerina Dalacoura, “The 2011 Uprisings in the Arab Middle East: Political Change and Geopolitical Implications,” International Affairs, Vol. 88, No. 1 (Ιανουάριος 2012): σελ. 63-79.
[7] Jean-Pierre Filiu, The Arab Revolution: Ten Lessons from the Democratic Uprising (London: Hurst, 2011), σελ. 15-21.
[8] Asef Bayat, Revolutionary Life: The Everyday of the Arab Spring (Cambridge, MA: Harvard University Press, 2021), σελ. 80-85.
[9] Eugene Rogan, The Arabs: A History, revised and updated edition (New York: Basic Books, 2017), σελ. 1-3.
[10] Kareem Fahim and Hwaida Saad, “A faceless teenage refugee who helped ignite Syria’s war,” The New York Times, 8 Φεβρουαρίου, 2013. Διαθέσιμο στο: https://www.nytimes.com/2013/02/09/world/middleeast/a-faceless-teenage-refugee-who-helped-ignite-syrias-war.html.
[11] International Crisis Group, Popular Protest in North Africa and the Middle East (VII): The Syrian Regime’s Slow-Motion Suicide, Middle East/North Africa Report No. 109 (Brussels and Damascus: ICG, 13 July 2011), σελ. 4-6.
[12] Nikolaos van Dam, Destroying A Nation: The Civil War in Syria (London: I.B. Tauris, 2017), σελ. 79-80.
[13] Roger Petersen, “Roles and Mechanisms of Insurgency and the Conflict in Syria,” in The Political Science of Syria’s War (Washington, DC: Institute for Middle East Studies, Δεκέμβριος 2013), σελ. 18-23. Διαθέσιμο στο: https://pomeps.org/political-science-and-syrias-war.
[14] Charles Lister, The Free Syrian Army: A Decentralized Insurgent Brand, Analysis Paper No. 26 (Washington, DC: Brookings Institution, Νοέμβριος 2016), σελ. 5-8.
[15] Adam Baczko, Gilles Dorronsoro and Arthur Quesnay, Civil War in Syria: Mobilization and Competing Social Orders (Cambridge: Cambridge University Press, 2018), σελ. 84-94.
[16] Heiko Wimmen and Muriel Asseburg, Civil War in Syria: External Actors and Interests as Drivers of Conflict, SWP Comment 43 (Berlin: Stiftung Wissenschaft und Politik, Δεκέμβριος 2012), σελ. 3-4.
[17] Benedetta Berti and Jonathan Paris, “Beyond Sectarianism: Geopolitics, Fragmentation and the Syrian Civil War,” Strategic Assessment, Vol. 16, No. 4 (Ιανουάριος 2014): σελ. 26-31. Διαθέσιμο στο: https://www.inss.org.il/publication/beyond-sectarianism-geopolitics-fragmentation-and-the-syrian-civil-war/.
[18] Samuel Charap, Elina Treyger and Edward Geist, Understanding Russia’s Intervention in Syria (Santa Monica, CA: RAND Corporation, 2019), σελ. 10-11.
[19] Caitlin A. Buckley, “Learning from Libya, Acting in Syria,” Journal of Strategic Security, Vol. 5, No. 2 (Καλοκαίρι 2012): σελ. 81-82.
[20] Steven A. Cook, Major Power Rivalry in the Middle East, Discussion Paper Series on Managing Global Disorder No. 2 (New York, NY: Council on Foreign Relations, Μάρτιος 2021), σελ. 4-9. Διαθέσιμο στο: https://www.cfr.org/report/major-power-rivalry-middle-east.
[21] Seth G. Jones, “Russian Goals and Strategy,” in Moscow’s War in Syria, ed. Seth G. Jones (Washington, DC: Center for Strategic and International Studies, Μάιος 2020), σελ. 8-14. Διαθέσιμο στο: https://www.csis.org/analysis/moscows-war-syria.
[22] Marc Pierini, Russia’s Posture in the Mediterranean: Implications for NATO and Europe (Brussels: Carnegie Europe, Ιούνιος 2021), σελ. 2-3.
[23] Roy Allison, “Russia and Syria: Explaining the Alignment with a Regime in Crisis,” International Affairs, Vol. 89, No. 4 (Ιούλιος 2013): σελ. 805-809.
[24] Marc Lynch, “Obama and the Middle East: Rightsizing the U.S. Role,” Foreign Affairs, Vol. 94, No. 5 (Σεπτέμβριος/Οκτώβριος 2015): σελ. 18-27.
[25] Scott Wilson and Joby Warrick, “Assad must go, Obama says,” The Washington Post, 18 Αυγούστου, 2011. Διαθέσιμο στο: https://www.washingtonpost.com/politics/assad-must-go-obama-says/2011/08/18/gIQAelheOJ_story.html.
[26] Jeffrey Goldberg, “The Obama Doctrine: The U.S. President talks through his hardest decisions about America’s role in the World,” The Atlantic, Τεύχος Απριλίου 2016. Διαθέσιμο στο: https://www.theatlantic.com/magazine/archive/2016/04/the-obama-doctrine/471525/ – 1.
[27] Sarah Almukhtar, “Most Chemical Attacks in Syria Get Little Attention. Here Are 34 Confirmed Cases,” The New York Times, 12 Απρίλιου, 2018. Διαθέσιμο στο: https://www.nytimes.com/interactive/2018/04/13/world/middleeast/syria-chemical-attacks-maps-history.html.
[28] Jasmine Gani, “US Policy Towards the Syrian Conflict under Obama: Strategic Patience and Miscalculation,” in The War for Syria: Regional and International Dimensions of the Syrian Uprising, ed. Raymond Hinnebusch and Adham Saouli (Abingdon: Routledge, 2020), σελ. 217-219.
[29] Christopher Phillips, The Battle for Syria: International Rivalry in the New Middle East (New Haven, CT: Yale University Press, 2016), σελ. 211-212.
[30] Matthew D. Crosston, “Cold War and Ayatollah Residues: Syria as a Chessboard for Russia, Iran, and the United States,” Strategic Studies Quarterly, Vol. 8, No. 4 (Winter 2014): σελ. 107-110.
[31] Robert S. Ford, The Syrian Civil War: A New Stage, But Is It the Final One?, Policy Paper 8 (Washington, DC: Middle East Institute, April 2019), σελ. 9-10. Διαθέσιμο στο: https://www.mei.edu/sites/default/files/2019-04/Ford_The_Syrian_Civil_War.pdf
[32] Francesco Siccardi, How Syria Changed Turkey’s Foreign Policy (Brussels: Carnegie Europe, Σεπτέμβριος 2021), σελ. 6-10. Διαθέσιμο στο: https://carnegieendowment.org/files/Siccardi_-_Turkey_Syria-V3.pdf
[33] Salim Çevik, Turkey’s Military Operations in Syria and Iraq, SWP Comment 37 (Berlin: Stiftung Wissenschaft und Politik, Μάιος 2022), σελ. 1-8.
[34] Γραφείο του Ειδικού Απεσταλμένου του ΟΗΕ για τη Συρία, “UN Special Envoy for Syria Geir O. Pedersen Briefing to the Security Council,” 21 Δεκεμβρίου, 2022. Διαθέσιμο στο: https://specialenvoysyria.unmissions.org/security-council-briefings-text.
[35] Laure Stephan and Benoît Vitkine, “Syria and Turkey Warm Relations with First Official Meeting,” Le Monde, 30 Δεκεμβρίου, 2022. Διαθέσιμο στο: https://www.lemonde.fr/en/international/article/2022/12/30/syria-and-turkey-warm-relations-with-first-official-meeting_6009760_4.html.
[36] Ruth Michaelson, “Turkish and Syrian Defense and Security Officials Meet for First Time in a Decade,” The Guardian, 29 Δεκεμβρίου, 2022. Διαθέσιμο στο: https://www.theguardian.com/world/2022/dec/29/turkish-and-syrian-defence-and-security-officials-meet-for-first-time-in-decade.
[37] Ezgi Akin, “Turkish, Syrian Defense Chiefs Hold Landmark Meeting in Russia,” Al-Monitor, 28 Δεκεμβρίου, 2022. Διαθέσιμο στο: https://www.al-monitor.com/originals/2022/12/turkish-syrian-defense-chiefs-hold-landmark-meeting-russia.
[38] Paul Taylor, “Erdoğan Plots War, Crackdown to Save his Skin,” POLITICO, 2 Ιανουαρίου, 2023. Διαθέσιμο στο: https://www.politico.eu/article/recep-tayyip-erdogan-turkey-election-2023-plots-war-opponents-crackdown/.
[39] Ioannis N. Grigoriadis and Gerasimos Tsourapas, “Understanding Greece’s New Foreign Policy Towards the Arab World: Instrumentalization, Balancing and Emerging Opportunities,” Mediterranean Politics, Νοέμβριος 2022, σελ. 16-17. Διαθέσιμο στο: https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/13629395.2022.2148193?src=.
[40] Sean Mathews, “Athens Reaches Out to Syria via Greek Orthodox Community,” Al-Monitor, 20 Οκτωβρίου, 2020. Διαθέσιμο στο: https://www.al-monitor.com/originals/2020/10/greece-renew-relations-syria-assad-christians-minority.html.
[41] Hellenic Republic – Ministry of Foreign Affairs, “Minister of Foreign Affairs Nikos Dendias Participates in the Ministerial Segment of the 5th Brussels Conference on Supporting the Future of Syria and the Region,” 30 Μαρτίου, 2021. Διαθέσιμο στο: https://www.mfa.gr/images/docs/anakoinoseis/2021/20210330_FMDendias_intervention_Syria.pdf.
[42] Hellenic Republic – Ministry of Foreign Affairs, “Strategic Plan 2022-2025,” Ιούλιος 2022. Διαθέσιμο στο: https://www.mfa.gr/images/docs/strategic_plan_2022.pdf.