sotiropoulosIIAπό τις 1.053 νομοθετικές ρυθμίσεις που διέπουν την ελεύθερη αγορά τροφίμων, λιανικού εμπορίου, φαρμάκων και τουρισμού, οι 555 περιορίζουν την ελευθερία του ανταγωνισμού («Εργαλειοθήκη» του ΟΟΣΑ, Νοέμβριος 2013). Είναι φανερό ότι στην Ελλάδα επιβιώνει μια πολύ ιδιαίτερη εκδοχή του καπιταλισμού, η οποία ειδικά στους κλάδους αυτούς δεν ερμηνεύεται με βάση το δημοφιλές σχήμα της «λαίλαπας του νεοφιλελευθερισμού». Αυτό όμως δεν συνεπάγεται ότι ήρθε η ώρα να λυθούν μονομιάς τα δεσμά του καπιταλισμού. Στο ερώτημα αν χρειάζονται μέτρα άρσης των περιορισμών στο γάλα, τα φάρμακα, τις υπηρεσίες ταξί και άλλα ρυθμιζόμενα προϊόντα υπάρχουν δύο απαντήσεις με ιδεολογικό χαρακτήρα.

Μεροληπτικός κρατισμός

Η πρώτη είναι ότι τα μέτρα απελευθέρωσης της αγοράς υιοθετούνται από την κυβέρνηση για να εξυπηρετηθούν συμφέροντα μεγάλων επιχειρήσεων, π.χ., αλυσίδων σουπερμάρκετ, σε βάρος μικρότερων, όπως τα φαρμακεία. Σύμφωνα με το σκεπτικό αυτό, δεν χρειάζεται άρση των  περιορισμών στην πρόσβαση νέων «παικτών» στην αγορά ή στα σημεία πώλησης των προϊόντων. Η απάντηση αυτή είναι ιδεολογική γιατί απηχεί τον ήδη χρεοκοπημένο κρατισμό της μεταπολεμικής περιόδου, δηλαδή μια μεροληπτική ρύθμιση της αγοράς. Με βάση αυτήν το κράτος δεν παρενέβαινε στην οικονομία προς όφελος της ανάπτυξης και των ασθενέστερων στρωμάτων, αλλά, αναπαράγοντας το πελατειακό σύστημα, επέβαλλε ένα αδιαφανές πλέγμα ρυθμίσεων προς όφελος μεμονωμένων ομάδων συμφερόντων που περιχαράκωναν τον δικό τους απροσπέλαστο χώρο της αγοράς. Παρότι υιοθετείται ακόμη και από αριστερά κόμματα, η απάντηση αυτή προδίδει μια συντηρητική και ταξική στάση. Αποσκοπεί στη διατήρηση ρυθμίσεων του παρελθόντος οι οποίες δεν ευνοούν όσους καταναλώνουν προϊόντα ορισμένων ευνοημένων και συνήθως μη εξαγωγικών κλάδων αλλά όσους τα παράγουν ή τα εμπορεύονται.

Η δεύτερη ιδεολογική απάντηση είναι ότι τα μέτρα της «εργαλειοθήκης» είναι τώρα απαραίτητα, προκειμένου να απελευθερωθούν δυνάμεις της αγοράς σε κλάδους όπου υπάρχουν περιορισμοί πρόσβασης για καινούργιους επιχειρηματίες και οι τιμές διατηρούνται τεχνητά σε υψηλά επίπεδα. Κάπως σχηματικά, εφόσον αρθούν τα νομοθετημένα εμπόδια στον ανταγωνισμό, τότε παλιοί και νέοι παραγωγοί θα γίνουν πιο αποτελεσματικοί και οι τιμές των προϊόντων θα μειωθούν με αποτέλεσμα να αυξηθεί η ζήτηση, πράγμα που θα οδηγήσει στην τόνωση της παραγωγής και κατά συνέπεια στη μεγέθυνση του εθνικού προϊόντος.

Ψευδής πανάκεια

Η απάντηση αυτή είναι ιδεολογική γιατί θεωρεί την αγορά πανάκεια και προωθεί την άμεση και καθολική απελευθέρωσή της, ανεξάρτητα από τις συγκεκριμένες κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες. Αν υιοθετηθεί αβασάνιστα, τότε ίσως λειτουργήσει ως οδοστρωτήρας σε διάφορους κλάδους της ελληνικής οικονομίας όπου πολλοί επιχειρηματίες φυτοζωούν. Σε περίοδο παρατεταμένης ύφεσης και υψηλής ανεργίας, τυχόν μαζική άρση των περιορισμών, ταυτόχρονα σε διαφορετικούς κλάδους της οικονομίας, δεν είναι απαραίτητο ότι θα οδηγήσει σε αύξηση της ζήτησης, πολλώ μάλλον σε μεγέθυνση του ΑΕΠ. Κατ” αρχάς, για να αυξηθεί η ζήτηση απαιτούνται εισοδήματα, αλλά τα εισοδήματα των περισσότερων καταναλωτών έχουν μειωθεί δραματικά. Υστερα, οι τιμές θα πέσουν μόνον εφόσον το κόστος παραγωγής στους υπό απελευθέρωση κλάδους δεν εξαρτάται από ανελαστικές, ακριβές τιμές εισροών από άλλους κλάδους της οικονομίας ή από το εξωτερικό (π.χ., πρώτες ύλες, ενέργεια). Συνοπτικά, η απελευθέρωση της αγοράς θα μειώσει στρεβλώσεις, αλλά μπορεί να έχει άλλες αρνητικές συνέπειες.

Βεβιασμένη κίνηση

Δεν υπάρχει λόγος να υπερηφανεύεται η κυβέρνηση για την υιοθέτηση των περισσότερων συστάσεων του ΟΟΣΑ, γιατί η λήψη τέτοιων μέτρων έχει μεγάλο ρίσκο. Για παράδειγμα, η παράταση της διάρκειας ζωής του γάλατος ίσως επιτρέψει στους μικρούς παραγωγούς να μεταφέρουν και αυτοί εγκαίρως τα προϊόντα τους σε απομακρυσμένες περιοχές, ανταγωνιζόμενοι το καρτέλ του γάλατος. Ταυτόχρονα όμως μπορεί να επιδεινώσει το εμπορικό ισοζύγιο, εάν με την παράταση ζωής του γάλατος αυξηθούν οι εισαγωγές του από το εξωτερικό. Τέλος, ενώ οι μεγάλες ιδιωτικές επενδύσεις και η εισροή αναπτυξιακών κονδυλίων από την Ευρωπαϊκή Ενωση, που θα έπρεπε να προηγηθούν χρονικά, καθυστερούν, με το πολυνομοσχέδιο δίνεται προτεραιότητα, μάλιστα σε περίοδο ύφεσης, στην άσκηση ταυτόχρονης πίεσης στους εγχώριους παραγωγούς διαφόρων κλάδων.

Συνεπώς η απελευθέρωση των περιορισμών του ανταγωνισμού, ενώ θα ήταν ευκταία σε βάθος χρόνου βάσει σχεδιασμού, τώρα είναι μια ακόμα βεβιασμένη κίνηση η οποία κατέστη αναγκαία, δεδομένου ότι οι υπόλοιπες λύσεις αύξησης της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας απέδωσαν λίγα. Η περαιτέρω μείωση μισθών και συντάξεων είναι αδιανόητη και οι ιδιωτικοποιήσεις απέβησαν άκαρπες. Αν σήμερα η προοπτική της απελευθέρωσης της αγοράς προσφέρεται σ” εμάς ως ελπίδα, σε άλλες συνθήκες το να λύσει κανείς αίφνης όλα τα δεσμά του καπιταλισμού θα προκαλούσε σκεπτικισμό, αν όχι φόβο.

 Πηγή: Βήμα της Κυριακής