• Η Άγκυρα επιδιώκει μια ριζική αναθεώρηση του περιφερειακού status quo, προβάλλοντας την ισχύ της σε γειτονικές περιοχές με αυξανόμενη επιθετικότητα και αδιαφορία για τη διεθνή νομιμότητα.
  • Η Τουρκία στράφηκε από μια εξωτερική πολιτική βασισμένη στην ασφάλεια σε μία εξωτερική πολιτική βασισμένη στην ισχύ και εκμεταλλεύτηκε το κενό ισχύος στην Ανατολική Μεσόγειο για να διεκδικήσει την περιφερειακή ηγεμονία, καταφεύγοντας στη χρήση «σκληρής ισχύος».
  • Οι τουρκικές Ένοπλες Δυνάμεις ανέπτυξαν αυτόνομες εκστρατευτικές ικανότητες, υποστηριζόμενες από την εθνική τους αμυντική βιομηχανία. Τα μαθήματα από τη Συρία προσέφεραν διδάγματα για την εξωτερική πολιτική που η Τουρκία ακολούθησε στη συνέχεια.
  • Η αναθεωρητική Τουρκία ενεπλάκη σε όλα τα περιφερειακά θέατρα επιχειρήσεων, υποδαυλίζοντας την αστάθεια στις περιοχές δράσης της και αποκομίζοντας σημαντικά στρατηγικά και οικονομικά οφέλη.
  • Οι επεμβάσεις αυτές διαμόρφωσαν μια ανταγωνιστική συνεργασία και έναν στρατηγικό επανακαθορισμό των ρωσο-τουρκικών σχέσεων. Από το 2016 και έπειτα, οι τελευταίες έχουν μετατραπεί σε μια ιδιότυπη συμβίωση, με τις δύο χώρες να συντονίζουν την παρουσία τους σε πολλαπλά μέτωπα.
  • Η έλξη μεταξύ των δύο χωρών έγκειται στα εξίσου απολυταρχικά μοντέλα διακυβέρνησής τους και στο γεγονός ότι η στρατηγική κουλτούρα κι οι επιχειρησιακοί κώδικές τους φέρουν ομοιότητες:
  • Και οι δύο χώρες είναι αναθεωρητικές, επιθετικές και διεκδικητικές στις περιφέρειές τους.
  • Και οι δύο χώρες ισχυρίζονται ότι είναι περικυκλωμένες, γεγονός που χρησιμοποιούν ως πρόσχημα για τις μονομερείς ενέργειές τους.
  • Και οι δύο χώρες έχουν στρατιωτικοποιήσει την εξωτερική τους πολιτική, διεξάγοντας υβριδικό πόλεμο, καταφεύγοντας σε πόλεμο δι’ αντιπροσώπων και εκβιάζοντας χώρες που αντιστέκονται.
  • Η Άγκυρα έχει αναπτύξει ένα πλέγμα αλληλεξάρτησης με τη Μόσχα, κυρίως λόγω της επιδίωξής της να αποκτήσει στρατηγική αυτονομία από τη Δύση. Όμως η αλληλεξάρτηση αυτή είναι ασύμμετρη υπέρ της Ρωσίας.
  • Η στροφή της Άγκυρας προς την Αφρική – σε αναζήτηση αγορών, φυσικών πόρων και διπλωματικής επιρροής – είναι ενδεικτική των ευρύτερων διαπεριφερειακών βλέψεών της. Αυτή η πολιτική, οικονομική, στρατιωτική και πολιτισμική διείσδυση της Τουρκίας στην Αφρική καθιστά σαφές ότι η Άγκυρα επιδιώκει να καταστεί η ηγέτιδα δύναμη του σουνιτικού Ισλάμ, προβάλλοντας παράλληλα την εικόνα ενός αντιαποικιακού παράγοντα χειραφέτησης των αφρικανικών χωρών από τη Δύση.
  • Η μεταποικιακή ρητορική του Τούρκου προέδρου εξυπηρετεί τόσο τις εσωτερικές αναθεωρητικές πολιτικές του όσο και τη διπλωματική προσέγγιση με τις πλειοψηφικά μουσουλμανικές χώρες της αφρικανικής ηπείρου.
  • Η Τουρκία έχει αξιοποιήσει εκτενώς τους θρησκευτικούς δεσμούς της με τον μουσουλμανικό κόσμο. Το σουνιτικό Ισλάμ έχει γίνει ένας αποφασιστικός πολλαπλασιαστής δύναμης και βασικό εργαλείο ήπιας ισχύος στην εξωτερική πολιτική της Άγκυρας. Σε χώρες με μουσουλμανική πλειοψηφία, τα τουρκικά θρησκευτικά ιδρύματα κατηχούν ιμάμηδες, και αποκαθιστούν ή ανοίγουν νέα τζαμιά, εκπαιδεύοντας παράλληλα την επόμενη γενιά των αφρικανικών ελίτ.
  • προκειμένου να βαθύνει περαιτέρω τους οικονομικούς δεσμούς της με την Αφρική, η Τουρκία έχει δώσει προτεραιότητα στις πωλήσεις όπλων και τη στρατιωτική εκπαίδευση. Ιδίως οι εξαγωγές μη επανδρωμένων αεροσκαφών έχουν αποδειχθεί εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο εξωτερικής πολιτικής.
  • Το όραμα της «Γαλάζιας Πατρίδας» είναι διηπειρωτικό, αν όχι παγκόσμιο. Υπόβαθρο της ιδέας αποτελεί η ανάγκη της Τουρκίας να κυριαρχήσει στη Μεσόγειο, προκειμένου να ανακτήσει την εμπορική και θαλάσσια ισχύ που κάποτε κατείχαν οι Οθωμανοί. Μέσω αυτού του δόγματος, η Άγκυρα επιδιώκει να κυριαρχήσει στην Ανατολική Μεσόγειο, το υποχρεωτικό σημείο διέλευσης των εμπορικών οδών που συνδέουν την Ευρώπη με τον Ινδικό Ωκεανό και, κατ’ επέκταση, τις αγορές της Νοτιοανατολικής Ασίας. Αποκτώντας τον έλεγχο των θαλάσσιων οδών από τη Μαύρη Θάλασσα και τη διώρυγα του Σουέζ προς την Κεντρική Μεσόγειο, η Τουρκία θα έλεγχε τις κύριες ανατολικές οδούς διαμετακόμισης προς την Ευρώπη, και θα γινόταν η αδιαμφισβήτητη διαπεριφερειακή δύναμη.
  • Προκειμένου να προσδώσει νομική χροιά στο δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας», η Τουρκία υπέγραψε μια παράνομη συμφωνία με την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας της Λιβύης τον Νοέμβριο του 2019, για τη χάραξη κοινών θαλάσσιων συνόρων. Χρησιμοποιώντας αυτή τη συμφωνία στο πλαίσιο του δόγματος της «Γαλάζιας Πατρίδας», η Τουρκία προβάλλει ισχύ όχι μόνο στο Αιγαίο ή στην Ανατολική Μεσόγειο, αλλά και στην Κεντρική Μεσόγειο.
  • Τοποθετώντας τη «Γαλάζια Πατρίδα» στο επίκεντρο της Τουρκικής αναζήτησης για στρατηγική αυτονομία, γίνεται αντιληπτό το γιατί η Άγκυρα παραμένει αδιάλλακτα επιθετική και φιλοπόλεμη στην Ανατολική Μεσόγειο.
  • Οι πολιτικοστρατιωτικές ελίτ της Τουρκίας έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι οι μεγάλες ιδεολογικές μάχες δεν πυροδοτούν πλέον τον ανταγωνισμό μεταξύ ιδεολογικά διαφορετικών μπλοκ, καθιστώντας τις διεθνείς σχέσεις ουσιαστικά συναλλακτικές.
  • Η Άγκυρα εκμεταλλεύεται ολοένα και περισσότερο το ΝΑΤΟ για μονομερή οφέλη, χωρίς να λαμβάνει υπόψη τις επιπτώσεις ή τα ευρύτερα συμφέροντα της συμμαχίας.
  • Η ασύμμετρη εξάρτηση της Τουρκίας από τη Ρωσία απαγορεύει στην Άγκυρα να ευθυγραμμιστεί με άλλα κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ, και να κόψει τους οικονομικούς δεσμούς της με τη Μόσχα, ακόμη κι αν το ήθελε.
  • Το ΝΑΤΟ είναι «μια μοναδική κοινότητα αξιών που δεσμεύεται στις αρχές της ατομικής ελευθερίας, της δημοκρατίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου» – και η Τουρκία αποτυγχάνει από κάθε άποψη να ταυτιστεί με αυτές τις αξίες. Σε έναν οργανισμό τριάντα κρατών-μελών, καθένα από τα οποία διαθέτει δικαίωμα αρνησικυρίας, η πίστη σε κοινές αξίες και αρχές είναι απόλυτη αναγκαιότητα για να λειτουργήσει σωστά η συμμαχία.
  • Η Τουρκία οραματίζεται τον εαυτό της ως την πλέον κομβική δύναμη – έναν απαραίτητο εταίρο, τον οποίο χρειάζεται η Ουάσιγκτον, η Μόσχα, ακόμα και το Πεκίνο, προκειμένου να πετύχουν αποτελεσματικές συμφωνίες στην περιοχή. Η Τουρκία θέλει να αυξήσει τη σχετική ισχύ της έναντι της «Δύσης», για να διαπραγματευτεί μαζί της επί ίσοις όροις, χωρίς να κόψει τους δεσμούς μαζί της με αποφασιστικό τρόπο.

Το Κείμενο Πολιτικής υπογράφουν ο Αλέξανδρος Διακόπουλος, Αντιναύαρχος ε.α, πρώην Σύμβουλος Eθνικής Ασφαλείας, Επίτιμος Διοικητής Σχολής Εθνικής Αμύνης, Ειδικός Σύμβουλος, ΕΛΙΑΜΕΠ, και ο Νίκος Στουρνάρας, Βοηθός Ερευνητής, ΕΛΙΑΜΕΠ.

Διαβάστε το εδώ σε μορφή pdf.

Οι μοναδικές προκλήσεις της Ανατολικής Μεσογείου

Οι κρίσιμες εξαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου από τα κράτη του Κόλπου προς τις ευρωπαϊκές αγορές αποτελούν μεγάλο μέρος αυτού του φορτίου, καθώς κάθε χρόνο περίπου το 70% των ενεργειακών αναγκών της Ευρώπης μεταφέρεται μέσω της Μεσογείου.

Στο σταυροδρόμι τριών ηπείρων, η Ανατολική Μεσόγειος είναι μια μοναδικά ποικιλόμορφη, στρατηγικά σημαντική και, κατά συνέπεια, διαφιλονικούμενη περιοχή. Καλύπτει μεγάλο μέρος της περιοχής της Βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής, περιλαμβάνοντας εννέα παράκτια κράτη και δύο κρίσιμους θαλάσσιους διαδρόμους, τα Δαρδανέλια και τη διώρυγα του Σουέζ. Οι θαλάσσιες γραμμές επικοινωνίας της παραμένουν ζωτικής σημασίας για το εμπόριο και τις μεταφορές ενέργειας σε παγκόσμιο επίπεδο, με εκτιμήσεις να αναφέρουν ότι οι εμπορικές ροές εντός της Μεσογείου αντιπροσωπεύουν το 25% του συνόλου του διεθνούς θαλάσσιου εμπορίου[1]. Καθώς η Ανατολική Μεσόγειος παρέχει τη συντομότερη θαλάσσια διαδρομή μεταξύ ασιατικών και ευρωπαϊκών αγορών, εκτιμάται ότι σχεδόν το 12% του παγκόσμιου εμπορίου και αγαθά αξίας άνω του ενός τρισεκατομμυρίου δολαρίων ΗΠΑ διέρχονται ετησίως από τη διώρυγα του Σουέζ. Οι κρίσιμες εξαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου από τα κράτη του Κόλπου προς τις ευρωπαϊκές αγορές αποτελούν μεγάλο μέρος αυτού του φορτίου, καθώς κάθε χρόνο περίπου το 70% των ενεργειακών αναγκών της Ευρώπης μεταφέρεται μέσω της Μεσογείου[2]. Αυτά τα χαρακτηριστικά έχουν καταστήσει την Ανατολική Μεσόγειο έναν κρίσιμο γεωστρατηγικό άξονα, ο έλεγχος του οποίου έχει εκτεταμένες επιπτώσεις.

Εκτός από τη σημασία της περιοχής ως διαμετακομιστικού κόμβου, οι τελευταίες δεκαετίες αποκάλυψαν επίσης ότι η Ανατολική Μεσόγειος διαθέτει σημαντικά ενεργειακά κοιτάσματα. 

Εκτός από τη σημασία της περιοχής ως διαμετακομιστικού κόμβου, οι τελευταίες δεκαετίες αποκάλυψαν επίσης ότι η Ανατολική Μεσόγειος διαθέτει σημαντικά ενεργειακά κοιτάσματα. Μελέτη της Γεωλογικής Υπηρεσίας των Ηνωμένων Πολιτειών του 2010 υπολόγισε ότι οι λεκάνες του Λεβάντε και του Δέλτα του Νείλου μπορεί να περιέχουν κατά μέσο όρο 122 και 223 τρισεκατομμύρια κυβικά πόδια αξιοποιήσιμου φυσικού αερίου αντίστοιχα, ποσότητες αρκετές για να μετατρέψουν την περιοχή σε ενεργειακό hot spot. Ωστόσο, πολυδιάστατα προβλήματα δυσχεραίνουν την εκμετάλλευση αυτών των αποθεμάτων. Πολλά από αυτά ανακαλύφθηκαν σε μεγάλα βάθη, και η εξόρυξή τους είναι δαπανηρή, ενώ οι τοπικές υποδομές και τα ελλείμματα της αγοράς επιτείνουν τις τεχνικές προκλήσεις. Η πολύπλοκη γεωπολιτική πραγματικότητα της περιοχής απειλεί επίσης την εκμετάλλευση αυτών των αποθεμάτων, μια πρόκληση που οργανισμοί όπως το East Med Gas Forum προσπαθούν να αμβλύνουν[3].

Η στροφή της Ουάσιγκτον προς την Ασία και η σχετική μείωση του ενδιαφέροντός της για την περιοχή της Βόρειας Αφρικής και Μέσης Ανατολής δημιούργησε επίσης ένα κενό ισχύος που γέννησε νέες αντιπαλότητες μεταξύ των περιφερειακών και διεθνών δρώντων.

Αυτή η διασταύρωση διαφορετικών πολιτικών κουλτουρών, σε συνδυασμό με ένα τεταμένο στρατηγικό περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από ενδοκρατικές και διακρατικές συγκρούσεις, δημιουργεί χρόνια αστάθεια. Η στροφή της Ουάσιγκτον προς την Ασία και η σχετική μείωση του ενδιαφέροντός της για την περιοχή της Βόρειας Αφρικής και της Μέσης Ανατολής δημιούργησε επίσης ένα κενό ισχύος που γέννησε νέες αντιπαλότητες μεταξύ των περιφερειακών και διεθνών δρώντων[4]. Κατ’ επέκταση, οι σχέσεις της Μέσης Ανατολής με τις διεθνείς δυνάμεις έχουν αποκτήσει πολυπολικό χαρακτήρα. Στο πλαίσιο αυτό,  μεγάλες δυνάμεις ανταγωνίζονται ενεργά για επιρροή στην περιοχή. Ο ρόλος της Ρωσίας στην περιφερειακή ασφάλεια και ο ρόλος της Κίνας στην περιφερειακή οικονομία[5] έχουν αυξηθεί, όπως και ο ρόλος που διαδραματίζουν επί του παρόντος οι περιφερειακές δυνάμεις στη διαμόρφωση των υποθέσεων της Ανατολικής Μεσογείου[6].

Από την ασφάλεια στην ισχύ: Η τουρκική εμπλοκή σε κρίσεις ολόκληρης της περιοχής

Πράγματι, η Τουρκία ενεπλάκη ανανεωμένη σε όλα τα περιφερειακά θέατρα συγκρούσεων, υποδαυλίζοντας την αστάθεια στην περιοχή, αποκομίζοντα παράλληλα ς στρατηγικά και οικονομικά οφέλη.

Με την «Αραβική Άνοιξη» να ανατρέπει τις περιφερειακές ισορροπίες, η Ανατολική Μεσόγειος μεταβλήθηκε και πάλι σε διαφιλονικούμενο χώρο. Η Άγκυρα εξέλαβε το γεγονός αυτό ως μια μοναδική ευκαιρία να διεκδικήσει την περιφερειακή ηγεμονία, καταφεύγοντας στη χρήση σκληρής ισχύος. Η χρόνια αστάθεια προώθησε περαιτέρω τη στρατιωτική ισχύ ως βασικό στοιχείο της εξωτερικής της πολιτικής, δεδομένων των δομικών επιπτώσεων των κενών ισχύος που δημιουργήθηκαν[7]. Η υποχώρηση της στρατηγικής προσοχής των ΗΠΑ από την Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή προς την Ασία υπό την κυβέρνηση Ομπάμα θεωρήθηκε από τον πρόεδρο Ερντογάν ως ευκαιρία για να καλύψει το κενό ισχύος[8]. Πράγματι, η Τουρκία ενεπλάκη ανανεωμένη σε όλα τα περιφερειακά θέατρα συγκρούσεων, υποδαυλίζοντας την αστάθεια στην περιοχή, αποκομίζοντας παράλληλα στρατηγικά και οικονομικά οφέλη. Κατά δήλωση ενός πρώην Τούρκου διπλωμάτη, «η τουρκική πολιτική θα ανταποκριθεί αναλόγως» στην «απουσία στοχευμένης και ενεργού πολιτικής της Ουάσιγκτον στη Μέση Ανατολή» και στην ανικανότητα της ΕΕ να εμπλακεί «αποτελεσματικά στις εξελίξεις πέρα από τα σύνορά της»[9].

Ο τουρκικός στρατός ανέπτυξε βιώσιμες εκστρατευτικές ικανότητες, ενισχυμένες από μια ισχυροποιημένη εθνική αμυντική βιομηχανία. Η Άγκυρα επενέβη πρώτη στη βόρεια Συρία, με απαράμιλλη φιλοδοξία. Χρησιμοποίησε ένα μείγμα παραδοσιακών προσεγγίσεων, αντιτρομοκρατικών τακτικών και προηγμένης στρατιωτικής τεχνολογίας, συμπεριλαμβανομένου του μη επανδρωμένου αεροσκάφους Bayraktar TB2, που άλλαξε δραστικά την κατάσταση επί του εδάφους.

Οι τεχνολογικές καινοτομίες, όπως η μεγάλης κλίμακας παραγωγή και ανάπτυξη μη επανδρωμένων αεροσκαφών (UAV), όχι μόνο βοήθησαν την Τουρκία να επιτύχει τους στρατηγικούς της στόχους, αλλά και επέτρεψαν εξαρχής την εμπλοκή της Άγκυρας. Η Τουρκία υιοθέτησε από νωρίς τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη, αλλά όταν οι ισραηλινές εξαγωγές μη επανδρωμένων αεροσκαφών σταμάτησαν μετά από μια διαμάχη μεταξύ των δύο κρατών το 2010, και οι ΗΠΑ αρνήθηκαν να εγκρίνουν τις εξαγωγές μη επανδρωμένων αεροσκαφών Predator στην Τουρκία, οι επιχειρησιακές απαιτήσεις της Άγκυρας για την καταπολέμηση του PKK κατέστησαν αναγκαία την ικανότητα ανάπτυξης αυτόνομων μη επανδρωμένων αεροσκαφών. Κατά συνέπεια, στα μέσα της δεκαετίας του 2000, ανατέθηκαν σε νέες τουρκικές εταιρείες συμβάσεις για τον σχεδιασμό μη επανδρωμένων αεροσκαφών[10].

Αυτές οι εμπλοκές ενίσχυσαν την τουρκική αποφασιστικότητα για άσκηση μιας πιο επιθετικής, μονομερούς εξωτερικής πολιτικής, που στόχευε στην επίτευξη «στρατηγικής αυτονομίας».

Το Bayraktar TB2, το οποίο αναπτύχθηκε για πρώτη φορά το 2016, έχει καταστεί αναντικατάστατο στις αντιτρομοκρατικές επιχειρήσεις εντός της Τουρκίας, καθώς και στο βόρειο Ιράκ και τη Συρία. Το μη επανδρωμένο αεροσκάφος έλαβε περαιτέρω αναγνώριση κατά τη διάρκεια της τουρκικής επέμβασης στη Λιβύη και του δεύτερου πολέμου στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, όπου κατάφερε να συνδυάσει την αποτελεσματικότητα στη μάχη με το χαμηλό ανθρώπινο και επιχειρησιακό κόστος, εισάγοντας ένα νέο μοντέλο στη σύγχρονη αντίληψη της αεροπορικής ισχύος[11]. Αυτές οι εμπλοκές ενίσχυσαν την τουρκική αποφασιστικότητα για άσκηση μιας πιο επιθετικής, μονομερούς εξωτερικής πολιτικής[12], που στόχευε στην επίτευξη «στρατηγικής αυτονομίας». Από τον Ιανουάριο του 2022, συνολικά 140 μη επανδρωμένα αεροσκάφη Bayraktar βρίσκονταν σε υπηρεσία στις δυνάμεις ασφάλειας της Τουρκίας, συνοδευόμενα από 28 ANKA S και τρία νέα μοντέλα Akinci[13].

Τα διδάγματα που αντλήθηκαν από τη Συρία σαφώς διαμόρφωσαν τις επιλογές της παρεμβατικής τουρκικής εξωτερικής πολιτικής που ακολούθησαν. Μέσω τέτοιων παρεμβάσεων, η Άγκυρα μπορούσε να προβάλει ισχύ και να εξασφαλίσει προνομιακή θέση στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων: Η Τουρκία, μαζί με τη Ρωσία και το Ιράν, δημιούργησε τον μηχανισμό της Αστάνα για τη Συρία[14], και η παρουσία της Τουρκίας ήταν απαραίτητη στις διασκέψεις του Βερολίνου για τη Λιβύη[15]. Συνολικά, οι στρατιωτικές επεμβάσεις της Τουρκίας είχαν ως αποτέλεσμα όλο και πιο τεταμένες σχέσεις με τη Δύση, μια στρατηγική ευθυγράμμιση με τη Ρωσία, και νέες πιέσεις έναντι της ΕΕ όσον αφορά στη διαχείριση των προσφυγικών ροών[16]. Μεταξύ των παραπάνω εξελίξεων, η στρατηγική ευθυγράμμιση της Τουρκίας με τη Ρωσία είναι δυνητικά η πιο σημαίνουσα.

Εικ. 1: Χαρτογραφώντας την πλήρη κλίμακα της τουρκικής εμπλοκής σε ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο και τις γειτονικές περιοχές

Η «ανταγωνιστική συνεργασία» με τη Μόσχα και οι παγκόσμιες βλέψεις της Τουρκίας

Η σχέση μεταξύ της Ρωσίας και της Τουρκίας είναι μία από τις σημαντικότερες διμερείς σχέσεις στην Ευρασία σήμερα. Παρά το γεγονός ότι θεωρούνται ιστορικοί εχθροί, η σχέση τους έχει γίνει πολύ πιο πολύπλοκη.[…] Ακόμη και αν συχνά εμφανίζονται να βρίσκονται σε αντίπαλες πλευρές, ο συντονισμός τους θυμίζει έντονα «pas de deux» κλασικού μπαλέτου.

Η σχέση μεταξύ της Ρωσίας και της Τουρκίας είναι μία από τις σημαντικότερες διμερείς σχέσεις στην Ευρασία σήμερα. Παρά το γεγονός ότι θεωρούνται ιστορικοί εχθροί, η σχέση τους έχει γίνει πολύ πιο πολύπλοκη. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, μολονότι σε αντίπαλες πλευρές, η Τουρκία έλαβε περισσότερη σοβιετική βοήθεια από οποιαδήποτε άλλη χώρα εκτός του Συμφώνου της Βαρσοβίας[17]. Ωστόσο, από το 2016 η σχέση τους έχει εξελιχθεί σε σχεδόν συμβιωτική, με τις δύο χώρες να συντονίζουν την παρουσία τους σε πολλαπλά μέτωπα. Οι δύο χώρες έχουν δημιουργήσει μια «στρατηγική κατανόηση», η οποία έχει χαρακτηριστεί εύστοχα ως «συγκρουσιακή συντροφικότητα»[18].  Ακόμη και αν συχνά εμφανίζονται να βρίσκονται σε αντίπαλες πλευρές, ο συντονισμός τους θυμίζει «pas de deux» κλασικού μπαλέτου[19].

Και οι δύο χώρες έχουν εκμεταλλευτεί το γεωπολιτικό κενό στην περιφέρειά τους, για να αυξήσουν την επιρροή τους και να εδραιώσουν την παρουσία τους στην ευρύτερη Μέση Ανατολή και την υποσαχάρια Αφρική. Στις περιοχές όπου οι φιλοδοξίες τους συγκρούονται, η Άγκυρα και η Μόσχα ακολουθούν όλο και περισσότερο μια προσέγγιση συγκυριαρχίας, με στόχο την ελαχιστοποίηση της επιρροής των δυτικών κρατών και θεσμών[20]. Υποστηρίζοντας αντίθετες πλευρές σε συγκρούσεις δι’ αντιπροσώπων και κατόπιν συνεργαζόμενες για τη διαπραγμάτευση της επίλυσής τους, Μόσχα και Άγκυρα έχουν αποκτήσει επιρροή σε βάρος των δυτικών δρώντων[21]. Τις δύο χώρες συνδέουν τα αυταρχικά μοντέλα διακυβέρνησής τους και το γεγονός ότι έχουν παρόμοιες στρατηγικές κουλτούρες και επιχειρησιακούς κώδικες[22]. Μοιράζονται επίσης μια πολιτική κουλτούρα που δίνει σαφώς προτεραιότητα στην εθνική ασφάλεια και κυριαρχία έναντι των φιλελεύθερων αξιών[23]. Στο ίδιο πνεύμα, και οι δύο χώρες έχουν αρνητική προδιάθεση απέναντι στη φιλελεύθερη διεθνή τάξη που διέπεται από το κράτος δικαίου, καθώς θεωρούν ότι θα λειτουργούσε περιοριστικά[24]. Η πολυπολική κοσμοθεωρία του Ερντογάν ταιριάζει με εκείνη του Πούτιν, με αμφότερους να αποστρέφονται τη νοοτροπία των δυτικών φιλελεύθερων ελίτ[25]. Κατά συνέπεια, ο Τούρκος και ο Ρώσος ηγέτης συνομιλούν τακτικά και έχουν διευρύνει τη συνεργασία τους σε διάφορα μέτωπα[26].

Μια πρόσφατη δημοσκόπηση δείχνει ότι το 54% των Ρώσων και το 82% των Τούρκων πιστεύουν ότι η χώρα τους δεν έχει το κύρος που της αξίζει σε σύγκριση με άλλες χώρες του κόσμου.

Ιστορικά, και οι δύο χώρες μαστίζονται από μετα-αυτοκρατορικές κρίσεις και μια συνακόλουθη αναζήτηση διεθνούς κύρους[27]. Αυτό είναι εμφανές ακόμη και στο επίπεδο του λαϊκού αισθήματος: Μια πρόσφατη δημοσκόπηση δείχνει ότι το 54% των Ρώσων και το 82% των Τούρκων πιστεύουν ότι η χώρα τους δεν έχει το κύρος που της αξίζει σε σύγκριση με άλλες χώρες του κόσμου[28]. Τέσσερις στους πέντε Τούρκους υποστηρίζουν ότι η Άγκυρα πρέπει να είναι πιο δραστήρια στην παγκόσμια σκηνή, με το 56% να πιστεύει ότι ο τουρκικός στρατός πρέπει να διαδραματίσει ρόλο σε αυτή την προσπάθεια[29]. Τόσο η Άγκυρα όσο και η Μόσχα επιδεικνύουν ένα «υπαρξιακό άγχος» στην τρέχουσα παγκόσμια τάξη, με τις ενέργειές τους να καθοδηγούνται από την πεποίθηση ότι το κράτος ως μεγάλη δύναμη συνδέεται με την κυριαρχία σε γεωπολιτικούς χώρους[30]. Ως αποτέλεσμα, η ρωσική εξωτερική πολιτική διεκδικεί έναν ιδιαίτερο ρόλο για τη Μόσχα στα εδάφη της πρώην Ρωσικής Αυτοκρατορίας και της ΕΣΣΔ (το «εγγύς εξωτερικό), ενώ αντίστοιχα  η Τουρκία θεωρεί πως η μακρά και μοναδική ιστορία της με τα πρώην οθωμανικά εδάφη τής δίνει λευκή επιταγή για να παρεμβαίνει, να επηρεάζει και, τελικά, να ασκεί έλεγχο στις περιοχές αυτές με τον δικό της τρόπο[31].

Τα ίχνη αυτής της ρωσοτουρκικής «ανταγωνιστικής συνεργασίας» εντοπίζονται σε όλη την περιοχή. Η Τουρκία έχει βοηθήσει τη Μόσχα να επιτύχει τους στρατηγικούς της στόχους στη Μέση Ανατολή και την Ανατολική Μεσόγειο[32]. Πετυχαίνοντας την απόσυρση των αμερικανικών δυνάμεων από τη βορειοανατολική Συρία, η Τουρκία διευκόλυνε την κατάληψη των αμερικανικών βάσεων από τη Ρωσία, τη στιγμή που η Ρωσία δημιούργησε μια μόνιμη αεροπορική βάση στο Χμεϊμίμ, κοντά στη Λαττάκεια.

Με την ανάπτυξη δυνάμεων και μέσων για την υποστήριξη της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας της Λιβύης, η Τουρκία προκάλεσε τη ρωσική στρατιωτική ανάπτυξη στα κεντρικά και τα ανατολικά της χώρας[33]. Η παρουσία των μισθοφόρων της μίας χώρας «νομιμοποίησε» την παρουσία των δυνάμεων της άλλης, διαιωνίζοντας την παρουσία ξένων μαχητών στη χώρα και διατηρώντας τη Λιβύη σε αστάθεια. Στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, η Ρωσία και η Τουρκία παραμέρισαν την Ομάδα Μινσκ του ΟΑΣΕ, ελαχιστοποιώντας κάθε δυτική επιρροή. Στο Μάλι, η πολιτική και θρησκευτική προέλαση της Τουρκίας, σε συνδυασμό με την ανάπτυξη του ρωσικού Wagner Group, συμβάλλουν στον παραγκωνισμό της γαλλικής και ευρωπαϊκής παρουσίας[34].

Οι πολλαπλοί πολιτικοοικονομικοί δεσμοί και δεσμοί ασφάλειας καθιστούν τις δύο χώρες αλληλοεξαρτώμενες, αλλά η αλληλεξάρτησή τους είναι ασύμμετρη υπέρ της Ρωσίας.

Οι πολλαπλοί πολιτικοοικονομικοί δεσμοί και δεσμοί ασφάλειας καθιστούν τις δύο χώρες αλληλεξαρτώμενες, όμως η αλληλεξάρτησή τους είναι ασύμμετρη υπέρ της  Ρωσίας. Διατηρώντας μια στενή αλλά ασύμμετρη σχέση με την Τουρκία, η Ρωσία έχει καταφέρει να παρεισφρήσει μεταξύ αυτής και των βασικών δυτικών εταίρων της, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών και του ΝΑΤΟ[35]. Πράγματι, η ενθάρρυνση των περιφερειακών φιλοδοξιών της Τουρκίας, με τρόπους που περιπλέκουν τη σχέση της με τους δυτικούς συμμάχους, αποτελεί εδώ και καιρό σημαντικό στοιχείο της ρωσικής πολιτικής. Τα ρωσικά πυραυλικά συστήματα S400, που απέκτησε η Τουρκία, είναι ένα τέτοιο παράδειγμα. Από στρατηγική άποψη, η προμήθεια ρωσικών πυραυλικών συστημάτων από την Άγκυρα έδωσε στη Μόσχα ένα σημαντικό πλεονέκτημα στη νότια πτέρυγα της και παράλληλα συνέβαλε στην αποπομπή της Τουρκίας από το πρόγραμμα F-35[36]. Ένα ακόμη παράδειγμα είναι η ρωσική υποστήριξη των προσπαθειών της Τουρκίας να κατοχυρώσει τον έλεγχο της διαμετακόμισης ενέργειας από την Ανατολή προς τη Δύση, καθιστάμενη η ίδια ενεργειακός «κόμβος». Η επιδίωξη της Ρωσίας να συνάψει διμερείς ενεργειακές συμφωνίες με την Τουρκία, κυρίως με τους αγωγούς Blue Stream και TurkStream, καθώς και το έργο του πυρηνικού σταθμού Akkuyu, ύψους 20 δισεκατομμυρίων δολαρίων, ενίσχυσαν την θέση της Τουρκίας έναντι της ΕΕ, αλλά επίσης κατέστησαν την Άγκυρα εξαρτημένη από το φυσικό αέριο, τα πυρηνικά καύσιμα και την τεχνική εμπειρογνωμοσύνη της Ρωσίας[37]. Ο πυρηνικός σταθμός Akkuyu θα ενισχύσει την εξάρτηση της Τουρκίας από τη Ρωσία για τα επόμενα εξήντα χρόνια[38], μια εξάρτηση που είναι ήδη βαθιά, καθώς η Τουρκία εισάγει επίσης το 70% των προμηθειών σιταριού από τη Ρωσία[39], ενώ βασίζεται σε αυτήν σχεδόν για το ένα πέμπτο των συνολικών τουριστικών αφίξεών της[40]. Επομένως, ενώ και οι δύο πλευρές έχουν επενδύσει στις στρατιωτικές οικονομικές και στρατηγικές πτυχές της πολύπλευρης σχέσης τους, είναι σαφές ότι η Ρωσία διατηρεί το πάνω χέρι.

Πέρα από την εμβάθυνση της αλληλεξάρτησής τους, υπάρχουν ευρύτερες ομοιότητες ανάμεσα στη λογική της Ρωσίας και αυτήν της Τουρκίας.

Πέρα από την εμβάθυνση της αλληλεξάρτησής τους, υπάρχουν ευρύτερες ομοιότητες ανάμεσα στη λογική της Ρωσίας και αυτήν της Τουρκίας. Και οι δύο χώρες είναι αναθεωρητικές, επιθετικές και διεκδικητικές στην περιφέρειά τους, ενώ ο αυταρχισμός στο εσωτερικό τους τροφοδοτεί την επιθετική διπλωματία τους. Καθώς ο σεβασμός για το κράτους δικαίου μειώνεται τόσο εντός όσο και εκτός των συνόρων τους, οι δυο χώρες γίνονται οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος: Οι ηγέτες τους δεν αντιμετωπίζουν κανένα θεσμικό εμπόδιο, έχοντας καταργήσει κάθε επίφαση κράτους δικαίου, ενώ οι πολίτες τους έχουν υποβάλει περισσότερες καταγγελίες στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων από κάθε άλλου κράτους[41]. Και οι δύο χώρες καταστέλλουν την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης[42], διώκουν και συλλαμβάνουν ακτιβιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων[43], και αγνοούν τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων κατά παράβαση των αποφάσεων του Συμβουλίου της Ευρώπης. Στα αξιοσημείωτα παραδείγματα συμπεριλαμβάνεται η φυλάκιση του γνωστού ακτιβιστή για τα ανθρώπινα δικαιώματα και φιλάνθρωπου Οσμάν Καβάλα, η κράτηση του Σελαχατίν Ντεμιρτάς και οκτώ άλλων δημοκρατικά εκλεγμένων μελών του Δημοκρατικού Κόμματος των Λαών στην Τουρκία[44], καθώς και η φυλάκιση του Αλεξέι Ναβάλνι στη Ρωσία[45].

Επιπλέον, και οι δύο χώρες έχουν στρατιωτικοποιήσει την εξωτερική τους πολιτική, διεξάγοντας υβριδικό πόλεμο, καταφεύγοντας σε πόλεμο δι’ αντιπροσώπων και ασκώντας πειθαναγκασμό στις χώρες που τους αντιστέκονται. Η μεταναστευτική κρίση του Νοεμβρίου του 2021 στα σύνορα ΕΕ-Λευκορωσίας, αυτουργός και αρωγός της οποίας ήταν η Μόσχα[46], απηχούσε τα διδάγματα από τη μεταναστευτική κρίση του Φεβρουαρίου-Μαρτίου του 2020 στα χερσαία σύνορα Ελλάδας-Τουρκίας στη Θράκη, που ομοίως προκάλεσε η Άγκυρα[47]. Όπως και η Ρωσία, η Τουρκία εκτελεί στρατιωτικές επεμβάσεις και καταλαμβάνει γειτονικά εδάφη, όταν είναι απαραίτητο. Η Μόσχα κατέχει την Κριμαία και μεγάλα τμήματα της ανατολικής και νότιας Ουκρανίας, και ουσιαστικά ελέγχει την Υπερδνειστερία, την Αμπχαζία και τη Νότια Οσετία. Η Άγκυρα κατ’ ουσίαν ελέγχει τη βόρεια Κύπρο, κυβερνάει ευθέως μεγάλα τμήματα της βόρειας Συρίας, και έχει κυρίαρχη στρατιωτική παρουσία στο βόρειο Ιράκ και τη δυτική Λιβύη.

Η συμμετρία στο αφήγημά τους για την ασφάλεια είναι εντυπωσιακή, καθώς και οι δύο χώρες ισχυρίζονται ότι είναι περικυκλωμένες, γεγονός που χρησιμοποιούν ως πρόσχημα για τις μονομερείς ενέργειτιςους.

Η συμμετρία στο αφήγημά τους για την ασφάλεια είναι εντυπωσιακή, καθώς και οι δύο χώρες ισχυρίζονται ότι είναι περικυκλωμένες, γεγονός που χρησιμοποιούν ως πρόσχημα για τις μονομερείς ενέργειές τους. Ενώ η Ρωσία ισχυρίζεται ότι φοβάται την περικύκλωση από το ΝΑΤΟ, η Άγκυρα καταγγέλλει διάφορες πρωτοβουλίες περιφερειακής συνεργασίας, όπως το East Med Gas Forum[48], το «Philia Forum» και τις πρωτοβουλίες των 3+1, ως στοιχεία ενός σχεδίου αποκλεισμού και περικύκλωσης της Τουρκίας. Η Ρωσία απαιτεί την απόσυρση των δυνάμεων του ΝΑΤΟ από την πρώην σοβιετική σφαίρα επιρροής της, ενώ η Τουρκία απαιτεί την αποστρατιωτικοποίηση των ελληνικών νησιών. Η Ρωσία απειλεί (και τελικά διεξάγει) πόλεμο σε χώρες που φλερτάρουν με τη συνεργασία με το ΝΑΤΟ, ενώ η Τουρκία απειλεί με πόλεμο αν η Ελλάδα επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 ναυτικά μίλια. Το σκεπτικό της Ρωσίας για την εισβολή και κατοχή της Κριμαίας είναι πανομοιότυπο με το σκεπτικό της Τουρκίας για την εισβολή και κατοχή του βόρειου τμήματος της Κύπρου: Είναι η «προστασία» των εθνικών μειονοτήτων που αποκόπηκαν από τη μητέρα πατρίδα μετά την πτώση των αυτοκρατοριών τους. Συμπερασματικά, υπάρχει μια εντυπωσιακή ομοιότητα μεταξύ της ρητορικής και της επιθετικότητας της Ρωσίας προς την Ουκρανία και των κινήσεων της Τουρκίας κατά της Ελλάδας και της Κύπρου, από τις στρατιωτικές τους πτυχές μέχρι και τις συχνές αναφορές τους στην αυτοκρατορική ιστορία.

Η Άγκυρα έχει αναπτύξει ένα πολύπλοκο πλέγμα αλληλεξάρτησης με τη Μόσχα, κυρίως επειδή θέλει να αποκτήσει στρατηγική αυτονομία από τη Δύση[49], αλλά το τίμημα για την Τουρκία είναι η ασύμμετρη φύση αυτής της αλληλεξάρτησης. Ωστόσο, η Τουρκία φαίνεται να αποδέχεται αυτή την ασυμμετρία ως αναγκαίο κακό, καθώς επιδιώκει την αυτονομία από τη Δύση προκειμένου να καταστεί διαπεριφερειακή δύναμη.

Η αντιαποικιακή στροφή της Τουρκίας προς την Αφρική

Η στροφή της Άγκυρας προς την Αφρική, σε αναζήτηση αγορών, πόρων και διπλωματικής επιρροής, είναι ενδεικτική των μακροχρόνιων διαπεριφερειακών βλέψεών της.

Οι αυξανόμενες φιλοδοξίες της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας δεν περιορίζονται στην άμεση γειτονιά της. Η στροφή της Άγκυρας προς την Αφρική, σε αναζήτηση αγορών, πόρων και διπλωματικής επιρροής, είναι ενδεικτική των μακροχρόνιων διαπεριφερειακών βλέψεών της.

Από το 2009 έως το 2021, ο αριθμός των τουρκικών πρεσβειών στην Αφρική αυξήθηκε από 12 σε 43. Το εμπόριο με την ήπειρο έχει επεκταθεί σημαντικά, φθάνοντας τα 29 δισεκατομμύρια δολάρια πέρυσι, εκ των οποίων τα 11 δισεκατομμύρια δολάρια αφορούσαν την υποσαχάρια Αφρική – πρόκειται για οκταπλασιασμό από το 2003. Σύμφωνα με Τούρκους αξιωματούχους, η Άγκυρα έχει επενδύσει περίπου 78 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ σε κατασκευαστικά έργα στην Αφρική, συμπεριλαμβανομένων αεροδρομίων, σταδίων και τζαμιών. Στον τομέα των μεταφορών, η Turkish Airlines έχει επεκτείνει τις πτήσεις της σε περισσότερες από 40 αφρικανικές πόλεις σήμερα, από μόλις τέσσερις το 2004[50].

Αυτή η χωρίς προηγούμενο οικονομική, πολιτική και πολιτιστική προέλαση εδράζεται στο γεγονός ότι η Τουρκία αντιλαμβάνεται τον εαυτό της ως «χειραφετητικό παράγοντα» με διαπεριφερειακό ρόλο. Το δόγμα του «στρατηγικού βάθους», που επισημοποιήθηκε υπό τον υπουργό Εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου (2009-2014), υποδηλώνει ότι η Τουρκία έχει το μοναδικό πλεονέκτημα να μπορεί να κάνει ανοίγματα προς κάθε κατεύθυνση, λόγω της θέσης της στο σταυροδρόμι μεταξύ Ασίας, Αφρικής και Ευρώπης. Στο πλαίσιο αυτό, ο Νταβούτογλου έκανε λόγο για μια εξωστρεφή και ενεργητική προσέγγιση ως προς την περιφερειακή εμπλοκή της χώρας, ιδίως στον μουσουλμανικό κόσμο, μια προσέγγιση που διατηρήθηκε και μετά το πέρας της θητείας του στο Υπουργείο Εξωτερικών[51].

Στο πνεύμα αυτού του δόγματος, η Τουρκία έχει αξιοποιήσει εκτενώς τους θρησκευτικούς δεσμούς της με τον μουσουλμανικό κόσμο.

Στο πνεύμα αυτού του δόγματος, η Τουρκία έχει αξιοποιήσει εκτενώς τους θρησκευτικούς δεσμούς της με τον μουσουλμανικό κόσμο. Ειδικά μετά τη ρήξη του Ερντογάν με το Κίνημα Γκιουλέν το 2016 και τη συνακόλουθη συμμαχία με εθνικιστικά και ευρασιατικά στοιχεία, το σουνιτικό Ισλάμ έχει καταστεί αποφασιστικός πολλαπλασιαστής δύναμης και βασικό εργαλείο ήπιας ισχύος για την εξωτερική πολιτική της Άγκυρας. Παρά το γεγονός ότι είναι ένα συνταγματικά κοσμικό κράτος, η Διεύθυνση Θρησκευτικών Υποθέσεων της Τουρκίας (Diyanet) έχει προϋπολογισμό μεγαλύτερο από τα περισσότερα πανεπιστήμια της χώρας, με το Τουρκικό Ινστιτούτο Στατιστικής (TUIK) να υπολογίζει ότι υπερβαίνει το 1,87 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ[52]. Η μεγάλη αυτή επένδυση είναι ανάλογη των θρησκευτικών ανοιγμάτων της Άγκυρας παγκοσμίως. Η κυβέρνηση του ΑΚΡ έχει δαπανήσει σχεδόν μισό δισεκατομμύριο δολάρια για την οικοδόμηση πάνω από 100 τζαμιών στο εξωτερικό, με το Diyanet να επιβλέπει περισσότερα από 2.000 τζαμιά εκτός Τουρκίας[53]. Οι εκπρόσωποι του Diyanet δραστηριοποιούνται στα Βαλκάνια, τη Βόρεια Αφρική και την Κεντρική Ασία, καθώς και σε χώρες της Δυτικής Ευρώπης με μεγάλους πληθυσμούς Τούρκων μεταναστών.

Μέσω αυτής της ιδεολογικής εργαλειοποίησης του Ισλάμ, η Τουρκία επιδιώκει να τοποθετηθεί ως τρίτη δύναμη στον παγκόσμιο αγώνα για επιρροή στον ισλαμικό κόσμο.

Ο πρόεδρος Ερντογάν έχει παρουσιάσει τον εαυτό του ως ηγέτη της παγκόσμιας Ούμα – κίνηση που ταιριάζει με τις αναφορές του στο οθωμανικό παρελθόν στα Βαλκάνια, τη Μέση Ανατολή και στο εσωτερικό. Ο Τούρκος πρόεδρος διατηρεί μια στάση που τονίζει την υποτιθέμενη θρησκευτική, πολιτιστική και ηθική ανωτερότητα του Ισλάμ έναντι της Δύσης, με τους προπαγανδιστές του Ερντογάν να χαρακτηρίζουν τη Δύση με εχθρικούς όρους και χρησιμοποιώντας σαφή αντισημιτική ρητορική[54]. Μέσω αυτής της ιδεολογικής εργαλειοποίησης του Ισλάμ, η Τουρκία επιδιώκει να τοποθετηθεί ως τρίτη δύναμη στον παγκόσμιο αγώνα για επιρροή στον ισλαμικό κόσμο. Συνυφαίνοντας την ισλαμική κληρονομιά της Τουρκίας με έναν μαχητικό αντιαποικιακό πολιτικό λόγο, ο Ερντογάν επιδιώκει να αμφισβητήσει τόσο τις προσπάθειες του Ιράν να εξαγάγει την επανάστασή του όσο και τις προσπάθειες της Σαουδικής Αραβίας να μονοπωλήσει τη θρησκευτική της επιρροή στους μουσουλμάνους όλου του κόσμου[55]. Αυτό είναι εμφανέστερο από οπουδήποτε αλλού στην ένθερμη υποστήριξη της Τουρκίας στην «Αραβική Άνοιξη» στη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή[56].

Η Τουρκία έχει εστιάσει ειδικά στο Σαχέλ και στο Κέρας της Αφρικής, δίνοντας έμφαση στους κοινούς θρησκευτικούς δεσμούς, οι οποίοι αποτελούν το βασικό στοιχείο διαφοροποίησής της από τη Γαλλία και τις άλλες δυτικές δυνάμεις.

Σε ολόκληρη την ήπειρο, η Άγκυρα πρωτοστατεί στην καλλιέργεια αντιαποικιακών και αντιδυτικών αισθημάτων, αποκτώντας σημαντική επιρροή μέσω της χρήσης μεθόδων ήπιας ισχύος, που κυμαίνονται από την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας έως τη χορήγηση υποτροφιών και μαθημάτων τουρκικών[57]. Η πολιτική της βασίζεται στην αμφισβήτηση της πρωτοκαθεδρίας των ευρωπαϊκών κρατών και στην παρέμβαση στη σφαίρα επιρροής τους, κυρίως με την οικονομική και διπλωματική υποστήριξη τοπικών στοιχείων που υποστηρίζουν την Άγκυρα[58]. Στις χώρες με μουσουλμανική πλειοψηφία, τα τουρκικά θρησκευτικά ιδρύματα κατηχούν ιμάμηδες και αποκαθιστούν ή ανοίγουν νέα τζαμιά, εκπαιδεύωντας την επόμενη γενιά των αφρικανικών ελίτ: Το κρατικά ελεγχόμενο Ίδρυμα Maarif λειτουργεί σήμερα 175 σχολεία σε 25 χώρες, εκπαιδεύοντας σχεδόν 18.000 μαθητές. Η Τουρκία έχει εστιάσει ειδικά στο Σαχέλ και στο Κέρας της Αφρικής, δίνοντας έμφαση στους κοινούς θρησκευτικούς δεσμούς, οι οποίοι αποτελούν το βασικό στοιχείο διαφοροποίησής της από τη Γαλλία και τις άλλες δυτικές δυνάμεις. Ο πρωταρχικός στόχος του αντιαποικιακού λόγου της Τουρκίας είναι η Γαλλία, όπως αποκαλύπτεται από τις τουρκικές προσπάθειες να περιοριστεί η γαλλική επιρροή στο Σαχέλ και τη Δυτική και Βόρεια Αφρική. Η Άγκυρα έχει εκμεταλλευτεί την αποικιακή ιστορία της Γαλλίας, για να παρουσιαστεί ως μια «αντιαποικιακή» εναλλακτική λύση, προωθώντας την εικόνα ενός ισότιμου εταίρου που συνάπτει αμοιβαία επωφελείς συμφωνίες[59].

Εικ. 2 Visualizing Turkey’s Activism in Africa (Πηγή: https://www.cats-network.eu/topics/visualizing-turkeys-activism-in-africa)

Συνηθισμένος στο να υποδαυλίζει το αντιδυτικό πατριωτικό συναίσθημα στο εσωτερικό, ο Ερντογάν χρησιμοποιεί την ίδια ρητορική για να παρουσιάσει τον εαυτό του ως φορέα χειραφέτησης, που εκπροσωπεί τον αναπτυσσόμενο κόσμο και τους μουσουλμάνους σε όλο τον κόσμο.

Ο μετα-αποικιακός λόγος του Τούρκου προέδρου έχει εξυπηρετήσει τόσο τις εσωτερικές αναθεωρητικές πολιτικές όσο και τη διπλωματική του προσέγγιση προς τις μουσουλμανικές χώρες της αφρικανικής ηπείρου. Ο πρόεδρος Ερντογάν τον έχει επικαλεστεί επίσης για να δικαιολογήσει τη δημοκρατική οπισθοδρόμηση της Τουρκίας, αλλά και για να αποκρούσει τη δυτική κριτική στην τουρκική εξωτερική πολιτική. Χρησιμοποιώντας συμβολισμούς εμπνευσμένους από το Ισλάμ και την Οθωμανική Αυτοκρατορία, εδραιώνει την εγχώρια υποστήριξη και παρουσιάζει τη Δύση ως αντίπαλο[60]. Σε μια συνάντηση με Αφρικανούς φοιτητές, ο πρόεδρος Ερντογάν δήλωσε: «Έρχονται από τις ευρωπαϊκές χώρες και παίρνουν όλους τους φυσικούς πόρους σας, όπως χρυσό και πολύτιμους λίθους. Τους παίρνουν στη χώρα τους και δεν αφήνουν τίποτα σε εσάς»[61]. Σε ένα ταξίδι του στη Ζάμπια, ο Τούρκος πρόεδρος τόνισε ότι η Τουρκία «δεν πηγαίνει στην Αφρική για να πάρει τον χρυσό και τους φυσικούς πόρους της, όπως έκαναν οι Δυτικοί στο παρελθόν[62]». Σε μια άλλη περίσταση, την 1η Σεπτεμβρίου του 2020, δήλωσε: «Η εποχή εκείνων, που επί αιώνες δεν άφησαν καμία περιοχή ανεκμετάλλευτη, από την Αφρική μέχρι τη Νότια Αμερική, που δεν άφησαν καμία κοινότητα που να μη σφάγιασαν και κανέναν άνθρωπο που να μην καταπίεσαν, φτάνει στο τέλος της». Συνηθισμένος στο να υποδαυλίζει το αντιδυτικό πατριωτικό συναίσθημα στο εσωτερικό, ο Ερντογάν χρησιμοποιεί την ίδια ρητορική για να παρουσιάσει τον εαυτό του ως φορέα χειραφέτησης, που εκπροσωπεί τον αναπτυσσόμενο κόσμο και τους μουσουλμάνους σε όλο τον κόσμο[63].

Σε αντίθεση με αυτές τις συχνές επικρίσεις κατά της Δύσης, η Άγκυρα έχει ασκήσει οριακά χλιαρή κριτική στη συστηματική καταπίεση των Ουιγούρων[64] (ενός τουρκογενούς και μουσουλμανικού πληθυσμού[65]) από την Κίνα. Αυτή η επιλεκτική κριτική είναι ενδεικτική του τρόπου με τον οποίο η Άγκυρα χρησιμοποιεί τη θρησκεία ως εργαλείο κατά της Δύσης.

Προκειμένου να βαθύνει περαιτέρω τους οικονομικούς δεσμούς της με την Αφρική, η Τουρκία έχει δώσει προτεραιότητα στις πωλήσεις όπλων και στη στρατιωτική εκπαίδευση. Οι τουρκικές στρατιωτικές βάσεις στη Λιβύη και τη Σομαλία συμπληρώνονται από συμφωνίες στρατιωτικής συνεργασίας με 28 αφρικανικές χώρες, με πιο πρόσφατες τη Νιγηρία, τη Σενεγάλη, τον Νίγηρα, το Τσαντ και το Τόγκο. Επιπλέον με 18 από αυτές τις χώρες η Τουρκία έχει συνάψει συμφωνίες συνεργασίας στον τομέα της αμυντικής βιομηχανίας. Αυτή η ενίσχυση των στρατιωτικών δεσμών αναδεικνύεται περαιτέρω από το αυξανόμενο ποσοστό των εν ενεργεία ή εν αποστρατεία  Αφρικανών στρατηγών, που έχουν διοριστεί πρεσβευτές στην Τουρκία[66].

Οι εξαγωγές μη επανδρωμένων αεροσκαφών έχουν επίσης αποδειχθεί εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο εξωτερικής πολιτικής. Το Bayraktar TB-2 πρωτοστάτησε στις τουρκικές αμυντικές εξαγωγές, οι οποίες αυξήθηκαν από 248 εκατομμύρια δολάρια το 2002 σε τρία δισεκατομμύρια δολάρια το 2019[67].  Το 2021, οι πωλήσεις όπλων της Τουρκίας στην υποσαχάρια Αφρική επταπλασιάστηκαν σε 328 εκατομμύρια δολάρια, ενώ τους δύο πρώτους μήνες του 2022 προσέγγισαν τα 140 εκατομμύρια δολάρια. Το Μαρόκο, η Τυνησία, ο Νίγηρας και η Αιθιοπία έχουν αποκτήσει αεροσκάφη TB2, ενώ πολλές άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Αγκόλας, της Νιγηρίας και της Ρουάντας, εξετάζουν την αγορά τους[68]. Η αγορά του μη επανδρωμένου αεροσκάφους συνδέει τις χώρες με τον προμηθευτή, καθιστώντας τους νέους χειριστές εξαρτημένους από την Τουρκία για εκπαίδευση, ανταλλακτικά και τακτικές αναβαθμίσεις. Εκμεταλλευόμενη αυτή την εξάρτηση, η Άγκυρα απέκτησε πρόσβαση στα ορυκτά και το υγροποιημένο φυσικό αέριο της Νιγηρίας, ενώ η Αιθιοπία εξαναγκάστηκε να κλείσει τα σχολεία των γκιουλενιστών προκειμένου να λάβει τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη[69].

Σε αντίθεση με τις ΗΠΑ, οι οποίες διακόπτουν τις πωλήσεις όπλων σε αφρικανικές χώρες που τα χρησιμοποιούν για τη διάπραξη εγκλημάτων πολέμου, η Τουρκία δεν φαίνεται να ενδιαφέρεται για το πώς χρησιμοποιούνται τα όπλα της. Τα TB-2, που ανέτρεψαν την κατάσταση στον εμφύλιο πόλεμο της Αιθιοπίας, φέρεται να σκότωσαν δεκάδες αμάχους. Η σιωπή της Τουρκίας στο θέμα αυτό την έχει καταστήσει έναν από τους πιο έμπιστους συμμάχους της Αιθιοπίας. Ο πρώην πρόεδρος της Σομαλίας, Μοχάμεντ Αμπντουλάχι Μοχάμεντ, χρησιμοποίησε εκπαιδευμένους από την Τουρκία στρατιώτες για να περιορίσει τους αντιπάλους του. Για την Τουρκία, η μη ανάμειξη είναι σημαντικό εμπορικό πλεονέκτημα[70].

Αυτή η στρατιωτική  επέκταση και η διασπορά όπλων, σε συνδυασμό με την εισροή μισθοφόρων από τη Λιβύη, δύναται να αποσταθεροποιήσει περαιτέρω αφρικανικές περιοχές που είναι κομβικές για τα ευρωπαϊκά συμφέροντα, ιδίως αν ληφθεί υπόψη ο αντιδυτικός και αντιαποικιακός λόγος που διαδίδει η Άγκυρα, μαζί με την επιβεβαιωμένη ικανότητά της να χρησιμοποιεί τζιχαντιστικά κινήματα για δικούς της σκοπούς.

Αυτή η στρατιωτική  επέκταση και η διασπορά όπλων, σε συνδυασμό με την εισροή μισθοφόρων από τη Λιβύη, δύναται να αποσταθεροποιήσει περαιτέρω αφρικανικές περιοχές που είναι κομβικές για τα ευρωπαϊκά συμφέροντα, ιδίως αν ληφθεί υπόψη ο αντιδυτικός και αντιαποικιακός λόγος που διαδίδει η Άγκυρα, μαζί με την επιβεβαιωμένη ικανότητά της να χρησιμοποιεί τζιχαντιστικά κινήματα για δικούς της σκοπούς (π.χ. Hayat Tahrir al-Sham στη Συρία)[71]. Αυτός ο συνδυασμός εμπρηστικής αντιδυτικής ρητορικής, αυξανόμενων πωλήσεων όπλων, και δυτικής απόσυρσης δύναται να επιδεινώσει τις περιφερειακές διαχωριστικές γραμμές, και να έχει μακροπρόθεσμες επιπτώσεις σε άλλους τομείς, συμπεριλαμβανομένου του πολέμου κατά της τρομοκρατίας. Ωστόσο, η μακροπρόθεσμη επιτυχία της Τουρκίας σε αυτή τη διαπεριφερειακή στρατηγική εξαρτάται τελικά από τον έλεγχο της περιοχής που γεφυρώνει όλα τα διαφορετικά θέατρα δραστηριότητάς της, την Ανατολική Μεσόγειο.

Το δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας» ως επίκεντρο της υψηλής στρατηγικής της Τουρκίας

Κατά τη διάρκεια μιας επίσκεψης στο Πανεπιστήμιο Εθνικής Άμυνας της Κωνσταντινούπολης το 2019, ο Ερντογάν φωτογραφήθηκε μπροστά από έναν χάρτη της Τουρκίας με τίτλο «Mavi Vatan» ή «Γαλάζια Πατρίδα», ο οποίος απεικονίζει τα θαλάσσια σύνορα της Τουρκίας να περιλαμβάνουν τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, οριοθετώντας μια περιοχή 462.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων γύρω από τη Μικρά Ασία[72] – οι μαξιμαλιστικές αξιώσεις της Άγκυρας, που καταπατούν τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας και της Κύπρου.

Το δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας» είναι πνευματικό παιδί δύο ριζοσπαστών ναυάρχων, του ευρασιατιστή Τζεμ Γκιουρντενίζ, ο οποίος το συνέλαβε, και του Τζιχάτ Γιαγτζί, ο οποίος βοήθησε στην προώθησή του. Η ιδέα της «Γαλάζιας Πατρίδας» είναι δημοφιλής σε διάφορα ιδεολογικά κινήματα, αποσπώντας υποστηρικτές από όλο το πολιτικό φάσμα – τόσο το κόμμα AKP του προέδρου Ερντογάν όσο και η κεμαλική αντιπολίτευση (CHP) την υποστηρίζουν ένθερμα. Φαίνεται όμως να έχει τη μεγαλύτερη απήχηση στους υπερεθνικιστές , δηλαδή το Κόμμα Εθνικιστικού Κινήματος (MHP) και το μικρό αλλά επιδραστικό κίνημα των ευρασιατιστών[73].

Καθώς η τουρκική κυβέρνηση χρησιμοποιεί τον ευρασιατισμό για να περιορίσει τον πλουραλισμό και να προωθήσει τον υπερεθνικισμό στο εσωτερικό της (κυρίως μετά το 2016), οι ιδεολόγοι του ευρασιατισμού διεκδικούν όλο και μεγαλύτερη επιρροή στην εξωτερική πολιτική, παρά τον εσωτερικό φραξιονισμό και την περιορισμένη πολιτική βάση τους. Αν και λιγότερο ανεπτυγμένος σε σχέση με τον αντίστοιχο ρωσικό, ο τουρκικός ευρασιατισμός έχει αναπτυχθεί ώστε να παράγει σημαντικές προτάσεις πολιτικής για την εθνικιστική, μιλιταριστική και αναθεωρητική διπλωματική ατζέντα της Τουρκίας, παγιώνοντας εντός των τουρκικών ελίτ την αντίληψη ότι ένας μεταδυτικός κόσμος είναι προ των πυλών[74]. Παρότι επικεντρώνονται σε δύο διαφορετικές γεωπολιτικές περιοχές, η «Γαλάζια Πατρίδα» και ο ευρασιατισμός αλληλοσυμπληρώνονται, καλλιεργώντας μια κοινή αίσθηση δυσπιστίας απέναντι στις δυτικές δυνάμεις, και υποστηρίζοντας την ανάγκη για εναλλακτικές συνεργασίες[75]. Κάτι το οποίο επίσης συνδέει τους υπερεθνικιστές και τους ευρασιατιστές είναι μια κοινή περιφρόνηση για τις Ηνωμένες Πολιτείες και για αυτό που συχνά αποκαλούν «ατλαντικό πλαίσιο»[76].

Υπόβαθρο της ιδέας είναι η ανάγκη της Τουρκίας να κυριαρχήσει στη Μεσόγειο, προκειμένου να ανακτήσει την εμπορική και θαλάσσια ισχύ που κάποτε κατείχαν οι Οθωμανοί.

Αν και αρχικά θεωρήθηκε από εξωτερικούς παρατηρητές ότι αποτελεί έκφραση των τουρκικών διεκδικήσεων επί των ενεργειακών αποθεμάτων στην Ανατολική Μεσόγειο, το όραμα της «Γαλάζιας Πατρίδας» είναι διηπειρωτικό, αν όχι παγκόσμιο[77]. Η ιστορική θεμελίωση του δόγματος είναι η θέση ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία κατέρρευσε ως αποτέλεσμα της απώλειας της ναυτικής της ισχύος, και ότι για να ανακτήσει η Τουρκία τη θέση που της αξίζει πρέπει να αποκτήσει τις δυνατότητες που προσφέρει το ναυτικό ανοικτής θαλάσσης[78]. Η εκμετάλλευση των φυσικών πόρων είναι μόνο ένα μέρος του σχεδίου, του οποίου απώτερος στόχος είναι ο έλεγχος των ανατολικών θαλάσσιων οδών διαμετακόμισης προς την Ευρώπη[79]. Υπόβαθρο της ιδέας αποτελεί η ανάγκη της Τουρκίας να κυριαρχήσει στην ανατολική Μεσόγειο, προκειμένου να ανακτήσει την εμπορική και θαλάσσια ισχύ που κάποτε κατείχαν οι Οθωμανοί[80].

Σε αυτό το πλαίσιο, το στρατηγικό όραμα της «Γαλάζιας Πατρίδας» βασίζεται σε μια εγγενώς μιλιταριστική λογική, που καθιστά αναγκαία τη χρήση ή την απειλή χρήσης βίας. Αυτή η στρατιωτικοποίηση είναι εμφανής στη διπλωματική κατηγοριοποίηση των παράκτιων κρατών σε τρεις ομάδες: Σύμμαχοι, δομικοί αντίπαλοι και περιστασιακοί αντίπαλοι[81]. Η Ελλάδα και η Κυπριακή Δημοκρατία προσδιορίζονται ως δομικοί αντίπαλοι, οι οποίοι στραγγαλίζουν τη «Γαλάζια Πατρίδα» μέσω των χωρικών τους υδάτων και των ΑΟΖ τους. Για να εξομαλυνθούν οι σχέσεις, η Ελλάδα θα έπρεπε να παραιτηθεί από τις θαλάσσιες διεκδικήσεις της και να επικυρώσει τις τουρκικές θέσεις για το καθεστώς του Αιγαίου, να αποστρατιωτικοποιήσει τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, και να αναγνωρίσει τα τουρκολιβυκά θαλάσσια σύνορα[82]. Εάν η Τουρκία πετύχει αυτό το μαξιμαλιστικό σχέδιο, τότε θα μπορεί να ελέγχει τις θαλάσσιες οδούς από τη Μαύρη Θάλασσα και το Σουέζ μέχρι την Κεντρική Μεσόγειο, εκπληρώνοντας τη φιλοδοξία της να γίνει ένας ανυπέρβλητος γεωστρατηγικός και γεωοικονομικός κόμβος, που θα συνδέει την Ασία, την Ευρώπη και την Αφρική[83].

Εικ. 3: Η «Γαλάζια Πατρίδα» της Τουρκίας[84]

Η φράση «τίποτα δεν μπορεί να γίνει στην Ανατολική Μεσόγειο χωρίς τη συγκατάθεσή μας» είναι ένα σύνθημα που επαναλαμβάνεται στις δηλώσεις Τούρκων αξιωματούχων.

Ο πρώην υπουργός Εξωτερικών Νταβούτογλου έβλεπε την Ανατολία ως κόμβο μεταξύ Ευρώπης, Αφρικής και Ασίας. Η Ανατολική Μεσόγειος διαδραματίζει παρόμοιο ρόλο στο δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας», καθώς εκτείνεται μεταξύ της λεκάνης της Μεσογείου, της Μέσης Ανατολής και του χώρου του Ινδο-Ειρηνικού[85]. Αξίζει να σημειωθεί ότι, σε μια ομιλία για τον εορτασμό της παράδοσης της πρώτης εγχώριας κορβέτας της Τουρκίας το 2011, ο Ερντογάν δήλωσε ρητά ότι τα «εθνικά συμφέροντα της Τουρκίας εκτείνονται από τη διώρυγα του Σουέζ και τις κοντινές θάλασσες μέχρι τον Ινδικό Ωκεανό[86]». Ομοίως, η φράση «τίποτα δεν μπορεί να γίνει στην Ανατολική Μεσόγειο χωρίς τη συγκατάθεσή μας» είναι ένα σύνθημα που επαναλαμβάνεται στις δηλώσεις Τούρκων αξιωματούχων. «Στην Ανατολική Μεσόγειο, υψώσαμε τη σημαία μας με το Oruc Reis, το Barbaros και το Yavuz, και δείξαμε ότι, στην περιοχή, δεν μπορεί να συμβεί τίποτα χωρίς την συμμετοχή μας», δήλωσε ο Μεβλούτ Τσαβούσογλου σε συνάντηση αξιολόγησης της εξωτερικής πολιτικής για το 2020 στην Άγκυρα[87] Αντιστοίχως, ο πρόεδρος Ερντογάν έχει επανειλημμένα επισημάνει ότι ο μόνος τρόπος το φυσικό αέριο της περιοχής να μεταφερθεί στην Ευρώπη είναι μέσω της χώρας του: «Αυτό το εγχείρημα δεν μπορεί να γίνει χωρίς την Τουρκία. Θα γίνει μόνο μέσω της Τουρκίας[88]».

Χρησιμοποιώντας αυτή τη συμφωνία στο πλαίσιο του δόγματος της «Γαλάζιας Πατρίδας», η Τουρκία προβαίνει σε προβολή ισχύος, όχι μόνο στο Αιγαίο ή στην Ανατολική Μεσόγειο, αλλά και σε ολόκληρη την Κεντρική Μεσόγειο.

Για να προσδώσει μια νομική χροιά σε αυτό το δόγμα, η Τουρκία υπέγραψε μια παράνομη συμφωνία με την Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας της Λιβύης, τον Νοέμβριο του 2019, για τη δημιουργία κοινών θαλάσσιων συνόρων. Σε κατάφωρη παραβίαση του Δικαίου της Θάλασσας, η συμφωνία προβλέπει ότι, ανεξαρτήτως μεγέθους, τα νησιά δεν δικαιούνται υφαλοκρηπίδα, πράγμα που σημαίνει ότι τα ελληνικά νησιά ανατολικά του 25ου μεσημβρινού υπάγονται στη θαλάσσια δικαιοδοσία της Τουρκίας. Σύμφωνα με την έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Τουρκία το 2021, η συμφωνία αυτή «αγνόησε τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας στην εν λόγω περιοχή, παραβίασε τα κυριαρχικά δικαιώματα τρίτων κρατών, δεν συμμορφώνεται με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, και δεν μπορεί να επιφέρει καμία νομική συνέπεια για τα τρίτα κράτη[89]». Χρησιμοποιώντας αυτή τη συμφωνία στο πλαίσιο του δόγματος της «Γαλάζιας Πατρίδας», η Τουρκία προβαίνει σε προβολή ισχύος, όχι μόνο στο Αιγαίο ή στην Ανατολική Μεσόγειο, αλλά και σε ολόκληρη την Κεντρική Μεσόγειο. Με την ενίσχυση της τουρκολιβυκής στρατιωτικής συνεργασίας και την καταπάτηση της διεκδικούμενης από την Ελλάδα Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ), η Τουρκία έδειξε ότι δεν φοβάται την αντιπαράθεση με όσους θα περιόριζαν τις θαλάσσιες φιλοδοξίες της[90]. Ταυτόχρονα, η μόνιμη παρουσία της Τουρκίας στη Λιβύη έχει επίσης δώσει στην Άγκυρα απρόσκοπτη πρόσβαση στο Σαχέλ, ακόμη μία κρίσιμη διαφιλονικούμενη περιοχή.

Αυτή η σύγχρονη «διπλωματία των κανονιοφόρων» πολλαπλασιάζεται, καθώς η Άγκυρα επιβάλλει τον έλεγχό της μέσω της δύναμής της να διαταράσσει, η οποία συνιστά βασικό στοιχείο μιας (σιωπηρής) ιδιοκτησίας.

Για την προώθηση των διεκδικήσεών της Άγκυρας, το τουρκικό πολεμικό ναυτικό χρησιμοποιεί τακτικές άρνησης περιοχής (area denial), για να νομιμοποιήσει τον έλεγχό του στην περιοχή της «Γαλάζιας Πατρίδας». Η Άγκυρα έχει χρησιμοποιήσει πολεμικά πλοία, συχνά ενόσω παίρνουν μέρος στην αποστολή «Ασπίδα της Μεσογείου», για να παρενοχλεί επιστημονικά ερευνητικά σκάφη και να διαταράσσει το έργο τους. Αυτή η σύγχρονη «διπλωματία των κανονιοφόρων» πολλαπλασιάζεται, καθώς η Άγκυρα επιβάλλει τον έλεγχό της μέσω της δύναμής της να διαταράσσει, η οποία συνιστά βασικό στοιχείο μιας (σιωπηρής) ιδιοκτησίας[91]. Τον Νοέμβριο του 2008, σκάφη του τουρκικού Πολεμικού Ναυτικού παρενόχλησαν πλοία που είχαν συμβληθεί από την Κύπρο για τη διεξαγωγή ερευνών υδρογονανθράκων, ακριβώς στα νότια του νησιού. Μετά από πολλαπλές εξορμήσεις τουρκικών ερευνητικών σκαφών στην κυπριακή ΑΟΖ, τον Φεβρουάριο του 2018 τουρκικά πολεμικά πλοία απείλησαν να βυθίσουν ερευνητικό σκάφος που είχε συμβληθεί από την ιταλική πετρελαϊκή εταιρεία Eni εντός της κυπριακής ΑΟΖ, με το σκάφος να αναγκάζεται να κάνει ελιγμούς αποφυγής την τελευταία στιγμή για να αποφύγει τη σύγκρουση[92]. Τον Ιανουάριο του 2019, , το τουρκικό ερευνητικό πλοίο Barbaros, συνοδευόμενο από φρεγάτα, εισήλθε και πάλι στην κυπριακή ΑΟΖ. Έναν μήνα αργότερα, η Τουρκία ξεκίνησε τη μεγαλύτερη ναυτική της άσκηση μέχρι σήμερα: Πάνω από 100 πλοία έλαβαν μέρος στην άσκηση «Γαλάζια Πατρίδα», η οποία κάλυψε το σύνολο των διεκδικούμενων από την Τουρκία θαλάσσιων ζωνών από τη Μαύρη Θάλασσα έως την Ανατολική Μεσόγειο[93]. Το 2020, τα τουρκικά ερευνητικά πλοία Oruc Reis και Barbaros παραβίασαν δύο φορές την κυπριακή ΑΟΖ και τη διεκδικούμενη ΑΟΖ της Ελλάδας στην Ανατολική Μεσόγειο, θέτοντας το ελληνικό και το τουρκικό ναυτικό σε κατάσταση συναγερμού, μετά από σύγκρουση τουρκικής και ελληνικής φρεγάτας τον Αύγουστο[94]. Τον Οκτώβριο του 2021, ένα ερευνητικό σκάφος υπό μαλτέζικη σημαία, το Nautical Geo, παρενοχλήθηκε και απειλήθηκε άμεσα από το τουρκικό Πολεμικό Ναυτικό, ενώ πραγματοποιούσε έρευνες εντός της κυπριακής ΑΟΖ[95].

Στο πλαίσιο αυτής της εκστρατείας, το τουρκικό Πολεμικό Ναυτικό δεν διστάζει ποτέ να προκαλέσει στρατιωτική κλιμάκωση για να διαταράξει το σημερινό status quo. Τον Ιούνιο του 2020, τα ραντάρ ελέγχου πυρός (φωτισμού στόχων)  ενός τουρκικού πολεμικού πλοίου στόχευσαν τρεις φορές τη γαλλική φρεγάτα Courbet στα ανοικτά των ακτών της Λιβύης[96]. Το γαλλικό σκάφος συμμετείχε σε αποστολή του ΝΑΤΟ για την επιβολή του εμπάργκο όπλων του ΟΗΕ, και επιχειρούσε να ερευνήσει ένα φορτηγό πλοίο που διαχειριζόταν τουρκική εταιρεία. Το περιστατικό με την Courbet ήταν μόλις το πιο πρόσφατο μιας σειράς περιστατικών μεταξύ του γαλλικού και του τουρκικού ναυτικού στην Ανατολική Μεσόγειο. Το 2016, ένα τουρκικό πολεμικό σκάφος εκτόξευσε πύραυλο προς γαλλικό πολεμικό πλοίο στα ανοικτά του Λιβάνου[97]. Ένα δεύτερο περιστατικό έλαβε χώρα το 2018, όταν ένα τουρκικό πολεμικό πλοίο πραγματοποίησε φωτισμό στόχου εναντίον γαλλικής φρεγάτας νότια της Κύπρου[98].

Το πρόγραμμα εκσυγχρονισμού της Τουρκίας υποστηρίζεται από την εγχώρια αμυντική βιομηχανία της, και προφανώς στοχεύει στη μετατροπή του στόλου σε ένα πλήρως εξοπλισμένο ναυτικό ανοικτής θαλάσσης, ικανό να προβάλει ισχύ μακριά από την επικράτειά του.

Σε αυτό το πλαίσιο, το τουρκικό πολεμικό ναυτικό επεκτείνεται και εκσυγχρονίζεται με ταχείς ρυθμούς. Το ισπανικής σχεδίασης αμφίβιο αποβατικό πλοίο TCG Anadolu της Άγκυρας, το οποίο επί του παρόντος υποβάλεται σε θαλάσσιες δοκιμές, πρόκειται να είναι το πρώτο του είδους του που θα φιλοξενεί μη επανδρωμένα αεροσκάφη – των ειδικά διαμορφωμένων  Bayraktar για να επιχειρούν από πλοία[99]. Επιπλέον, έξι νέα υποβρύχια κλάσης Reis (μια έκδοση του γερμανικού Type 214) πρόκειται να ενταχθούν στον στόλο μέχρι το 2027. Η αναερόβια προώθησή τους (AIP) τούς εξασφαλίζει εβδομάδες βύθισης, μια συνθήκη ιδανική για τα επίμαχα σημεία της Ανατολικής Μεσογείου[100]. Το πρόγραμμα εκσυγχρονισμού της Τουρκίας υποστηρίζεται από την εγχώρια αμυντική βιομηχανία της, και προφανώς στοχεύει στη μετατροπή του στόλου σε ένα πλήρως εξοπλισμένο ναυτικό ανοικτής θαλάσσης, ικανό να προβάλει ισχύ μακριά από την επικράτειά του[101].

Επιπλέον, η Άγκυρα καταχράται τακτικά τη νατοϊκή ιδιότητα των τουρκικών πολεμικών πλοίων, ανάλογα με τις επιχειρησιακές ανάγκες της. Με τα λόγια ενός αξιωματικού του γαλλικού ναυτικού, «Εάν ένα γαλλικό πολεμικό πλοίο βρίσκεται σε εθνική αποστολή, δεν θα δηλώσει ξαφνικά ότι είναι πλοίο του ΝΑΤΟ για να δικαιολογήσει μια ενέργεια, που δεν έχει καμία σχέση με το ΝΑΤΟ ή που στρέφεται εναντίον ενός άλλου συμμάχου. Οι Τούρκοι δεν παίζουν δίκαια σε αυτό το θέμα». Με τακτικές, όπως η κατάχρηση της δέσμευσης υποθαλάσσιων ζωνών και υπηρεσιών, σαν τη NAVTEX, η Τουρκία εφαρμόζει ένα καθεστώς σιωπηρής ιδιοκτησίας σε μεγάλες θαλάσσιες ζώνες. Αυτή η de facto άρνηση περιοχής και ο περιορισμός της πρόσβασης μοιάζει ολοένα και περισσότερο με «τις ενέργειες της Κίνας στη Νότια Σινική Θάλασσα», σύμφωνα με έναν Γάλλο στρατηγό[102].

Η εργαλειοποίηση της ιδιότητας του μέλους του ΝΑΤΟ από την Τουρκία σε επιχειρησιακό επίπεδο, μέσω της προώθησης της επιχείρησης «Ασπίδα της Μεσογείου»[103] και της κατάχρησης της νατοϊκής ιδιότητας, αντικατοπτρίζεται στη συνεπή, θεσμική συναλλακτικότητα της χώρας σε όλα τα φόρουμ της συμμαχίας. Οι πολιτικές προτεραιότητες της Άγκυρας συχνά παρεμποδίζουν τη θεσμική συνεργασία εντός της συμμαχίας και τη συνεργασία με τους εταίρους του ΝΑΤΟ στην Ευρώπη και στην περιοχή της  Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής.

Η Τουρκία στο ΝΑΤΟ: Η μειοψηφία του ενός

Οι πολιτικοστρατιωτικές ελίτ της Τουρκίας κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι μεγάλες ιδεολογικές μάχες δεν πυροδοτούν πλέον τον ανταγωνισμό μεταξύ ιδεολογικά διαφορετικών μπλοκ, καθιστώντας τις διεθνείς σχέσεις ουσιαστικά συναλλακτικές.

Καθώς η ΕΣΣΔ επέκτεινε επιθετικά τη σφαίρα επιρροής της μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Τουρκία αναζητούσε την ασφάλεια με την ένταξή της στο ΝΑΤΟ. Η επιλογή αυτή όχι μόνο ενίσχυσε την ασφάλεια της Άγκυρας έναντι της ΕΣΣΔ, αλλά επέτρεψε επίσης τον εκσυγχρονισμό των ενόπλων δυνάμεών της, ενώ αύξησε σημαντικά τη γεωπολιτική της επιρροή. Από την άλλη πλευρά, η Τουρκία έγινε ένας στρατηγικά κρίσιμος σύμμαχος του ΝΑΤΟ και συνεισέφερε σημαντικά στις αποστολές του. Για την Άγκυρα, η ένταξη στο ΝΑΤΟ ήταν τόσο εγγύηση ασφάλειας όσο και τρόπος ενίσχυσης της δυτικής ταυτότητάς της [104]. Ωστόσο, μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, το περιβάλλον ασφαλείας της Τουρκίας άλλαξε ριζικά. Η συρρίκνωση της απειλής που προερχόταν από την πρώην ΕΣΣΔ επέτρεψε στην Άγκυρα να αποδυναμώσει τους δεσμούς της με τη Δύση, και να επιδιώξει στρατηγική αυτονομία. Τα τελευταία είκοσι χρόνια, και ιδιαίτερα μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016, η Τουρκία απομακρύνθηκε από τη Δύση, αποβάλλοντας τη δυτική ταυτότητά της έναντι μιας πιο εθνικιστικής, νεοοθωμανικής και ισλαμικής τοποθέτησης. Οι πολιτικοστρατιωτικές ελίτ της Τουρκίας κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι μεγάλες ιδεολογικές μάχες δεν πυροδοτούν πλέον τον ανταγωνισμό μεταξύ ιδεολογικά διαφορετικών μπλοκ, καθιστώντας τις διεθνείς σχέσεις ουσιαστικά συναλλακτικές. Η συναλλακτική νοοτροπία της Άγκυρας αντανακλάται στην ολοένα και πιο ιδιοτελή και διεκδικητική στάση της στο πλαίσιο της συμμαχίας. Αυτή η αλλαγή της στάσης της Τουρκίας συνοψίστηκε από τον Ντάνιελ Πάιπς, πρόεδρο του Middle East Forum, ο οποίος επεσήμανε ότι «η Τουρκία ήταν από το 1952 έως το 2002 ένας πολύ καλός σύμμαχος για το ΝΑΤΟ, αλλά τα τελευταία είκοσι χρόνια είναι ένας πολύ κακός σύμμαχος. Ούτε καν σύμμαχος… Ακολουθεί πολιτικές εχθρικές προς το ΝΑΤΟ, είναι επιθετική προς τα μέλη του ΝΑΤΟ, μέλη όπως η Ελλάδα, συμμετέχει στην εισβολή στη Συρία, απειλεί την Ευρώπη με Σύρους μετανάστες. Η τουρκική κυβέρνηση βλέπει την Ευρώπη ως μια συναλλακτική σχέση[105]».

Η Άγκυρα εκμεταλλεύεται όλο και συχνότερα το ΝΑΤΟ για να ξεκαθαρίζει λογαριασμούς ή να λύνει τις διαφορές της κατά το δοκούν, αδιαφορώντας για τις επιπτώσεις ή τα ευρύτερα συμφέροντα της συμμαχίας.

Η Άγκυρα εκμεταλλεύεται όλο και συχνότερα το ΝΑΤΟ, για να ξεκαθαρίζει λογαριασμούς ή να λύνει τις διαφορές της κατά το δοκούν, αδιαφορώντας για τις επιπτώσεις ή τα ευρύτερα συμφέροντα της συμμαχίας. Ένα αξιοσημείωτο παράδειγμα είναι το μακροχρόνιο τιμωρητικό βέτο της Τουρκίας στις  δραστηριότητες εταιρικής σχέσης του ΝΑΤΟ με την Αίγυπτο, στο πλαίσιο του Μεσογειακού Διαλόγου της συμμαχίας, το οποίο ήρθη μόνο στο πλαίσιο της τουρκικής επιδίωξης για την αποκατάσταση των διμερών σχέσεων το 2020[106]. Ένα άλλο παράδειγμα ήταν το σταθερό βέτο της Τουρκίας σε ένα αναθεωρημένο αμυντικό σχέδιο για την Πολωνία και τη Βαλτική (γνωστό ως «Eagle Defender»), που συντάχθηκε μετά την κατάληψη της Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014. Η Άγκυρα ήλπιζε να εξαναγκάσει τα μέλη του ΝΑΤΟ να χαρακτηρίσουν την κουρδική πολιτοφυλακή YPG ως τρομοκρατική οργάνωση, αλλά τελικά υποχώρησε τον Ιούλιο του 2020, για να μη βρεθεί απομονωμένη όταν κατηγορήθηκε από την Γαλλία για επιθετική συμπεριφορά  στην κρίση του Courbet[107], .  Τον Μάρτιο του 2017, η Τουρκία είχε μπλοκάρει τη συνεργασία του ΝΑΤΟ με την Αυστρία, μια κίνηση που σταμάτησε τις δραστηριότητες εταιρικής σχέσης της συμμαχίας με 22 χώρες. Το βέτο ήταν αποτέλεσμα της οργής του προέδρου Ερντογάν προς τις κυβερνήσεις της Γερμανίας, της Αυστρίας και της Ολλανδίας, οι οποίες είχαν εμποδίσει τις προσπάθειές του να κάνει εκστρατεία στις κοινότητες της τουρκικής διασποράς στις χώρες αυτές, ενόψει ενός δημοψηφίσματος που έδινε στην τουρκική προεδρία νέες εξουσίες[108]. Η Άγκυρα ασκεί επίσης σταθερά βέτο στις δραστηριότητες εταιρικής σχέσης ΕΕ-ΝΑΤΟ, εν αναμονή μιας αποδεκτής από την Άγκυρα επίλυσης του κυπριακού προβλήματος[109]. Επιπλέον, η Άγκυρα διευκόλυνε τη Ρωσία, αποδυναμώνοντας την αντίδραση του ΝΑΤΟ στην αναγκαστική εκτροπή ενός αεροσκάφους της ΕΕ πάνω από τη Λευκορωσία τον Μάιο του 2021[110]. Στη Δύση, αυτή η πολιτική γίνεται αντιληπτή ολοένα και περισσότερο ως επιλεκτική (à la carte) συμμετοχή στο ΝΑΤΟ, που εξαρτάται από τα άμεσα συμφέροντα της Άγκυρας, σύμφωνα με τον Μαρκ Πιερίνι, πρώην πρέσβη της ΕΕ και επικεφαλής της αντιπροσωπείας στην Τουρκία[111].

Φαίνεται ότι η Τουρκία δεν καταμερίζει τα διμερή πολιτικά ζητήματα και τη συνεχιζόμενη επιχειρησιακή συνεργασία με το ΝΑΤΟ.

Επιπλέον, η στρατιωτική παρουσία της Τουρκίας στο πλαίσιο των επιχειρήσεων του ΝΑΤΟ στο Κοσσυφοπέδιο και τη Βοσνία αποτέλεσε βασικό μέρος της οικονομικής και πολιτιστικής διείσδυσης της Άγκυρας στα Δυτικά Βαλκάνια, λειτουργώντας ως βάση για πιο μόνιμες (και αποκλειστικά διμερείς) μορφές συνεργασίας στον τομέα της άμυνας και της ασφάλειας[112]. Φαίνεται ότι η Τουρκία δεν καταμερίζει τα διμερή πολιτικά ζητήματα και τη συνεχιζόμενη επιχειρησιακή συνεργασία με το ΝΑΤΟ. Για παράδειγμα, ανεπίσημα στοιχεία δείχνουν ότι οι Τούρκοι αξιωματικοί που συμμετείχαν στην υπό την ηγεσία του ΝΑΤΟ Δύναμη Σταθεροποίησης (SFOR), οι οποίοι έπρεπε να τηρούν αυστηρή αμεροληψία μεταξύ των τοπικών κοινοτήτων (Σέρβων, Κροατών, Βοσνίων), ευνοούσαν απροκάλυπτα τους Βόσνιους[113]. Δεδομένων των βαθιών σχέσεων μεταξύ της Τουρκίας και των μουσουλμάνων Βοσνίων, η επιχείρηση στη Βοσνία αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα προώθησης εκ μέρους της Τουρκίας μιας καθαρά εθνικής ατζέντας στο πλαίσιο μιας αποστολής του ΝΑΤΟ και εις βάρος των κοινών στόχων[114].

Όπως δήλωσε στο Fox News Digital ο Μάρσαλ Μπίλινγκσλι, ανώτερος συνεργάτης του Ινστιτούτου Hudson και πρώην βοηθός Γενικού Γραμματέα του ΝΑΤΟ, «Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι η Τουρκία παίζει σήμερα το ίδιο παιχνίδι που έπαιζε πάντα στην περιοχή, σε σχέση με το ότι η Τουρκία παίρνει θέσεις που ωφελούν τα δικά της συμφέροντα και έρχονται σε αντίθεση με αυτά του ΝΑΤΟ […]. Η Άγκυρα λειτουργεί  σαν ένας «ανεξάρτητος παράγοντας και τηρεί στάσεις που ωφελούν τους Ρώσους», συνέχισε ο Μπίλινγκσλι, αναφέροντας ότι η Τουρκία απέκλεισε την πρόσβαση στη Μαύρη Θάλασσα κατά τη διάρκεια της ρωσικής εισβολής στη Γεωργία το 2008, εμποδίζοντας τα αμερικανικά πλοία να βοηθήσουν την Τιφλίδα[115].

Η ωφελιμιστική προσέγγιση της Άγκυρας απέναντι στο ΝΑΤΟ, τόσο επιχειρησιακά όσο και θεσμικά, έχει γίνει τελευταία εμφανής στην επισφαλή άσκηση ισορροπίας κατά τη διάρκεια του πολέμου στην Ουκρανία. Η ασύμμετρη αλληλεξάρτηση της Τουρκίας με τη Ρωσία απαγορεύει στην Άγκυρα να ευθυγραμμιστεί με άλλα κράτη μέλη του ΝΑΤΟ και να διακόψει τους οικονομικούς δεσμούς της με τη Μόσχα, ακόμη και αν το ήθελε. Η αμφίσημη στάση της αποδυνάμωσε για άλλη μια φορά το κοινό μέτωπο του ΝΑΤΟ, καθώς ο πρόεδρος Ερντογάν έδωσε προτεραιότητα στον ρόλο του ως διαμεσολαβητή στη σύγκρουση. Η Άγκυρα αρνήθηκε να ενταχθεί στις δυτικές κυρώσεις κατά της Ρωσίας, συνεχίζοντας να εισάγει ρωσικό πετρέλαιο, και διατήρησε ανοικτή την πρόσβαση για τους Ρώσους τουρίστες, με την ελπίδα να ενθαρρύνει τους υπό κυρώσεις Ρώσους ολιγάρχες να αποταμιεύσουν τον πλούτο τους στην παρακμάζουσα τουρκική οικονομία. Υψηλόβαθμοι Τούρκοι αξιωματούχοι κατηγόρησαν ακόμη και «ορισμένες χώρες του ΝΑΤΟ» ότι δεν θέλουν να τελειώσει ο πόλεμος, προκειμένου να βλάψουν τη Ρωσία[116]. Το καθυστερημένο κλείσιμο των Στενών από την Τουρκία είχε μικρό επιχειρησιακό αποτέλεσμα, καθώς η Ρωσία κατάφερε να μετακινήσει σημαντικές δυνάμεις στη Μαύρη Θάλασσα πριν η Τουρκία επικαλεστεί τη Σύμβαση του Μοντρέ. Εν τέλει, ο τουρκικός εναέριος χώρος έκλεισε για τις ρωσικές μεταφορές στρατευμάτων μόνο όταν ο τουρκικός στρατός πήρε το «πράσινο φως» για νέες επιθέσεις κατά των κουρδικών θέσεων στο βόρειο Ιράκ. Εκμεταλλευόμενη την κατάσταση, η Άγκυρα σκοπεύει να επεκτείνει τις επιχειρήσεις της, με νέα εισβολή στη βόρεια Συρία[117]. Τέλος, καθώς η Φινλανδία και η Σουηδία υποβάλλουν αίτηση για ένταξη στο ΝΑΤΟ στον απόηχο της κρίσης, οι αντιρρήσεις της Τουρκίας καθυστερούν (και μπορεί να εκτροχιάσουν) τη διαδικασία, παρέχοντας διπλωματικά περιθώρια και πολύτιμο χρόνο στη Ρωσία. Η οριστικοποίηση της σκανδιναβικής επέκτασης του ΝΑΤΟ θα δώσει στη Δύση ένα μοναδικό πλεονέκτημα στον Αρκτικό Κύκλο και τη Βαλτική Θάλασσα, αποτρέποντας την περαιτέρω ρωσική επιθετικότητα σε ένα κρίσιμο σημείο καμπής. Στο πλαίσιο αυτό, η Άγκυρα αποτελεί και πάλι μειοψηφία του ενός στους κόλπους της συμμαχίας.

Δεδομένου ενός τέτοιου ιστορικού, οι αντιρρήσεις της Τουρκίας για την ένταξη της Σουηδίας και της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ αντιμετωπίστηκαν από τους εταίρους με κυνισμό.

Για ακόμα μια φορά, ο Τούρκος πρόεδρος χρησιμοποιεί την επιρροή του σε μια στιγμή κρίσης για να αποσπάσει περαιτέρω παραχωρήσεις από τη Δύση[118]. Η Ασλί Αϊντιντασμπάς, ανώτερη συνεργάτιδα στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων, τόνισε ότι «Δεν φαίνεται πιθανό να έχει ο Ερντογάν έναν συγκεκριμένο πολιτικό στόχο στο μυαλό του, αλλά αναμφίβολα θα περιμένει να τον καλοπιάσουν, να τον πείσουν και, τελικά, να τον ανταμείψουν για τη συνεργασία του, όπως και στο παρελθόν[119]». Εξάλλου, δεν είναι η πρώτη φορά που η Τουρκία μπλοκάρει μια σημαντική απόφαση του ΝΑΤΟ για να αποσπάσει προνόμια. Το 2009, η Άγκυρα άσκησε βέτο στον διορισμό του Άντερς Φογκ Ράσμουσεν ως γενικού γραμματέα του ΝΑΤΟ, αίροντας το βέτο μόνο αφού της υποσχέθηκαν την ένταξη στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Άμυνας, αυξάνοντας έτσι την επιρροή της στις αμυντικές υποθέσεις της ΕΕ[120], και εξασφαλίζοντας τον διορισμό ενός Τούρκου ως βοηθού γενικού γραμματέα[121]. Δεδομένου ενός τέτοιου ιστορικού, οι αντιρρήσεις της Τουρκίας για την ένταξη της Σουηδίας και της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ αντιμετωπίστηκαν από τους εταίρους με κυνισμό. Ενδεικτικά, ο υπουργός Εξωτερικών του Λουξεμβούργου Ζαν Ασελμπόρν δήλωσε ότι ο Ερντογάν απλώς «ανεβάζει την τιμή» για την επέκταση του ΝΑΤΟ, υπονοώντας την αποπομπή της Τουρκίας από το πρόγραμμα F-35, και τις προσπάθειες της Άγκυρας να εκβιάσει την αποκατάστασή της[122].

Η επιθετικά συναλλακτική συμπεριφορά της Τουρκίας είναι ενδεικτική βαθύτερων και ενδεχομένως μη αναστρέψιμων τάσεων στην τουρκική πολιτοκοστρατιωτική συγκρότηση. Ο Μπουράκ Μπεκντίλ, συνεργάτης του Middle East Forum, επισήμανε ότι «υπάρχει ένας συναλλακτικός Ερντογάν, που είναι προγραμματισμένος να χρησιμοποιεί τη Δύση και τους θεσμούς της, συμπεριλαμβανομένου του ΝΑΤΟ, όποτε αυτό τον εξυπηρετεί, και να έρχεται αντιμέτωπος μαζί τους, όταν του είναι χρήσιμο. Παρά τη συναλλακτικότητα, ο ίδιος ο Ερντογάν, είναι και για ιδεολογικούς λόγους, ο άνθρωπος του Πούτιν και στο ΝΑΤΟ: Ο λόγος της ιδεολογικής του ύπαρξής εδράζεται σε μια άκαμπτη αντιδυτική σκέψη[123]. «Σε ανάλογο πνεύμα, ο ταξίαρχος ε.α. Μεχμέτ Γιαλινάλπ, ο οποίος απολύθηκε από τον στρατό μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016 ενώ υπηρετούσε ως επικεφαλής της στρατηγικής αεροπορικής διοίκησης του ΝΑΤΟ στη Γερμανία, επισήμανε την αλλαγή προσέγγισης ως προς το ΝΑΤΟ: «Καθώς η ιστορικών διαστάσεων εκκαθάριση χιλιάδων στρατιωτικών λαμβάνει ταχύτερους ρυθμούς, εγώ και οι Τούρκοι συνάδελφοί μου παρατηρούμε μια σημαντική άνοδο των υπερεθνικιστικών, αντιδυτικών αισθημάτων εντός του στρατεύματος και σε όλες τις κρατικές μας υπηρεσίες». Ο Γιαλινάλπ πρόσθεσε ότι το νέο τουρκικό στρατιωτικό προσωπικό στο ΝΑΤΟ «έχει ριζοσπαστική νοοτροπία, με ορισμένους να αμφισβητούν τις αξίες του ΝΑΤΟ, ακόμη και να απεχθάνονται τους δυτικούς οργανισμούς, τρέφοντας φιλορωσικά, φιλοκινεζικά και φιλοϊρανικά αισθήματα[124]».

Σε έναν οργανισμό τριάντα κρατών μελών, όπου το καθένα από αυτά διαθέτει δικαίωμα βέτο, η προσήλωση σε κοινές αξίες και αρχές είναι απολύτως αναγκαία, προκειμένου η συμμαχία να λειτουργήσει σωστά. 

Η συναλλακτική νοοτροπία με την οποία η Άγκυρα διαχειρίστηκε την τρέχουσα κρίση είναι ενδεικτική του πόσο εκτεθειμένη είναι η Τουρκία στον ρωσικό εξαναγκασμό, αλλά αποκαλύπτει επίσης τον βαθμό στον οποίο τα μέλη του ΝΑΤΟ είναι πρόθυμα να ικανοποιήσουν έναν ιδιότροπο αλλά θεωρούμενο ως απαραίτητο εταίρο[125]. Ωστόσο, ικανοποιώντας συνεχώς τις απαιτήσεις της Τουρκίας, οι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ επιβραβεύουν αυτή τη συναλλακτική συμπεριφορά. Αυτό ενδέχεται να προκαλέσει τη μίμηση αυτής της συμπεριφοράς από άλλα κράτη μέλη που τη θεωρούν επιτυχημένη, καθιστώντας τη συμμαχία εντελώς δυσλειτουργική[126]. Το ΝΑΤΟ υποτίθεται ότι είναι «μια μοναδική κοινότητα αξιών, προσηλωμένη στις αρχές της ατομικής ελευθερίας, της δημοκρατίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου[127]» – και η Τουρκία  αποτυγχάνει σε όλους τους τομείς[128]. Αυτές οι διακηρυγμένες αρχές της συμμαχίας δεν είναι μια απλή μεγαλοστομία, αλλά εξυπηρετούν έναν πολύ πρακτικό σκοπό: Σε έναν οργανισμό τριάντα κρατών μελών, όπου το καθένα από αυτά διαθέτει δικαίωμα βέτο, η προσήλωση σε κοινές αξίες και αρχές είναι απολύτως αναγκαία, προκειμένου η συμμαχία να λειτουργήσει σωστά. Η τουρκική στάση ώθησε τον Τζο Λίμπερμαν (πρώην γερουσιαστή και υποψήφιο αντιπρόεδρο των ΗΠΑ) και τον Μαρκ Ντ. Γουάλας να γράψουν ότι «η μεγαλύτερη στρατηγική αποτυχία του ΝΑΤΟ τις τελευταίες δύο δεκαετίες ήταν το γεγονός ότι δεν αξιολόγησε όπως έπρεπε τις κακόβουλες προθέσεις του Πούτιν, υποτιμώντας παράλληλα την ικανότητα των ίδιων των μελών του για συλλογική αποφασιστικότητα. Η συμμαχία κινδυνεύει να επαναλάβει το ίδιο λάθος με τον Ερντογάν[129]».

Συμπεράσματα

Η Άγκυρα επιδιώκει μια ριζική αναθεώρηση του περιφερειακού status quo, προβάλλοντας την ισχύ της σε γειτονικές περιοχές με αυξανόμενη επιθετικότητα και αδιαφορία για τη διεθνή νομιμότητα.

Με το παρόν κείμενο, προσπαθήσαμε να καταδείξουμε ότι η Τουρκία έχει εξελιχθεί σε μια αναθεωρητική δύναμη με παγκόσμιες βλέψεις και μια σαφή στρατηγική για την επίτευξη στρατηγικής αυτονομίας. Η Άγκυρα επιδιώκει μια ριζική αναθεώρηση του περιφερειακού status quo, προβάλλοντας την ισχύ της σε γειτονικές περιοχές με αυξανόμενη επιθετικότητα και αδιαφορία για τη διεθνή νομιμότητα. Η φιλόδοξη στρατηγική στάση της Τουρκίας στηρίζεται σε τρεις πυλώνες: τον μετασχηματισμό της σε μια ναυτική δύναμη ανοικτής θαλάσσης, την ανάπτυξη δυνατοτήτων προβολής ισχύος (σε 3 ηπείρους) με την ικανότητα διεξαγωγής πολέμου δι’ αντιπροσώπων και, τέλος, τη δημιουργία στρατιωτικών βάσεων  σε όλη την επεκτεινόμενη σφαίρα επιρροής της Τουρκίας (Σομαλία, Λιβύη, Κατάρ). Χρησιμοποιώντας αυτή την εργαλειοθήκη και αξιοποιώντας τα διδάγματα που αντλεί, υιοθετεί μια εξωτερική πολιτική που γίνεται ολοένα και πιο επιθετική κι αναθεωρητική[130]. Για την Τουρκία, αυτό συνιστά απόδειξη της αναβάθμισης της χώρας σε «μεγάλη δύναμη»[131] .

Η τουρκική κυβέρνηση ονειρεύεται μια ανανεωμένη σφαίρα τουρκικής επιρροής, που θα προβάλλει ισχύ σε τρεις ηπείρους[132]. Ο σκοπός είναι να γίνει μια διαπεριφερειακή δύναμη, που θα συμμαχεί κατά περίπτωση με όποιον μπορεί να της προσφέρει τα περισσότερα. Στόχος της είναι να διεκδικήσει τον ιστορικό της ρόλο ως ρυθμιστικού παράγοντα, ούτως ώστε, με την αύξηση της δύναμής της, να αυξάνεται και η διαπραγματευτική ισχύς της και το επίπεδο αυτονομίας της. Σε ένα μετα-ιδεολογικό και «συναλλακτικό» διεθνές σύστημα, όσο υψηλότερη είναι η αξία της συνεργασίας της Άγκυρας τόσο υψηλότερο θα είναι το τίμημα που θα πρέπει να πληρώσει για αυτήν η Δύση.  Η Τουρκία επιθυμεί να διαπραγματεύεται με τις μεγάλες δυνάμεις ως ισότιμη, όπως έκανε στην εποχή της ακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας[133].

Η Τουρκία δεν υπήρξε ποτέ αληθινό κομμάτι της Δύσης, ούτε πολιτικά ούτε πολιτιστικά (και με εξαίρεση τον Ψυχρό Πόλεμο) ούτε γεωπολιτικά.

Οι ιδρυτές της σύγχρονης Τουρκίας επιδίωξαν να οικοδομήσουν μια δημοκρατία που θα ακολουθούσε το πρότυπο της δυτικής νεωτερικότητας. Η σημερινή κυβέρνηση, η οποία έχει τις ρίζες της στους ακροδεξιούς αντιφρονούντες που απέρριψαν αυτή την παράδοση, επιδιώκει το αντίθετο: Η Δύση είναι πλέον αντιπρότυπο, είναι ένας αντίπαλος που η χώρα πρέπει να φτάσει και, εν τέλει, να υπερκεράσει.[134]. Εξάλλου, η Τουρκία δεν υπήρξε ποτέ αληθινό κομμάτι της Δύσης, ούτε πολιτικά ούτε πολιτιστικά (και με εξαίρεση τον Ψυχρό Πόλεμο) ούτε γεωπολιτικά. Οι πολλές ταυτότητές της, πραγματικές και φανταστικές, συνυπάρχουν και εργαλειοποιούνται ανάλογα με τις ανάγκες. Στη Δύση, η Τουρκία παρουσιάζεται ως ανάχωμα της Ρωσίας. Για τη Ρωσία, αποτελεί μέρος της Ευρασίας. Στη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή, επικεντρώνεται στον ισλαμικό της ρόλο. Στην Κεντρική Ασία, προβάλλει τη σημασία της κοινής τουρκικής κληρονομιάς. Στα Βαλκάνια, έχει ως προμετωπίδα το οθωμανικό παρελθόν. Στην Αφρική, ο τόνος της είναι ισλαμικός και αντιαποικιακός. Φθάνει ακόμη και στο σημείο  να υιοθετεί έντονη αντιδυτική ρητορική, προβάλλοντας τον εαυτό της ως προστάτη των αδύναμων και των περιθωριοποιημένων του παγκόσμιου νότου και της περιφέρειας. Όλα αυτά κατά περίπτωση, και όλα ταυτόχρονα. Ανεξάρτητα από αυτές τις αντιφάσεις, με την εργαλειοποίηση αυτών των διαφορετικών ταυτοτήτων, η Τουρκία επιδιώκει να αυξήσει την επιρροή της σε διαπεριφερειακή, ακόμη και παγκόσμια κλίμακα.

Αντίστοιχα με τις διαφορετικές ταυτότητες της Τουρκίας, στο εσωτερικό της συνυπάρχουν επίσης αδρά διατυπωμένες και ασαφώς καθορισμένες ιδεολογίες (π.χ. κεμαλισμός, ευρασιατισμός, νεοοθωμανισμός, πανισλαμισμός, παντουρκισμός κ.λπ.). Ωστόσο, ο εθνικισμός και η αναζήτηση στρατηγικής αυτονομίας διαπερνούν αυτές τις ιδεολογικές διαχωριστικές γραμμές, όσο περιθωριακές ή κυρίαρχες κι αν είναι. Ενδεικτική είναι η δήλωση του υπουργού Εξωτερικών της Τουρκίας, Μεβλούτ Τσαβούσογλου, πως η χώρα του δεν μπορεί να εγκλωβιστεί στα σύνορά της, γιατί «υπάρχει μια μεγαλύτερη Τουρκία». Ο εθνικισμός είναι βαθιά ριζωμένος στην τουρκική κοινωνία, και διαποτίζει τα πολιτικά κόμματα και όλα τα επίπεδα της γραφειοκρατίας. Ένα σημαντικό μέρος της τουρκικής κοινής γνώμης εμφανίζεται δεκτικό στην αλυτρωτική ρητορική, με το 56% των Τούρκων να συμφωνεί ότι ορισμένα εδάφη εκτός των τουρκικών συνόρων στην πραγματικότητα θα έπρεπε να ανήκουν στην Τουρκία[135]. Η κυβέρνηση και τα ελεγχόμενα από τον πρόεδρο Ερντογάν μέσα ενημέρωσης, τα τελευταία είκοσι χρόνια έχουν αφιερωθεί στη διάδοση αντιδυτικών θεωριών συνωμοσίας, παρουσιάζοντας τους δυτικούς συμμάχους ως κακόβουλες δυνάμεις, που προσπαθούν να σπείρουν τη διχόνοια για να διατηρήσουν την οικονομική τους ηγεμονία[136]. Η Τουρκία διαθέτει από καιρό συντρέχουσες αντιδυτικές, αντιιμπεριαλιστικές και αντιαμερικανικές τάσεις[137], αλλά η ρητορική της σημερινής κυβέρνησης έχει εντείνει το αντιδυτικό και αντιαμερικανικό αίσθημα του τουρκικού λαού σε πρωτοφανή βαθμό, με έρευνες να δείχνουν ότι οι περισσότεροι άνθρωποι στην Τουρκία προσδιορίζονται ως «αντιαμερικανοί[138]». Δεν αποτελεί έκπληξη, λοιπόν, που σε μια έρευνα της γνωστής τουρκικής εταιρείας δημοσκοπήσεων Metropoll, όταν ρωτήθηκαν ποιον θεωρούν υπεύθυνο για τον πόλεμο, σχεδόν οι μισοί από τους ερωτηθέντες κατηγόρησαν τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ, και μόλις το 33,75% κατηγόρησε τη Μόσχα[139].

Η αντιδυτική ρητορική της πολιτικής ηγεσίας και το αντιδυτικό αίσθημα της κοινής γνώμης αλληλοτροφοδοτούνται, καθώς η εσωτερική και η εξωτερική πολιτική είναι άρρηκτα συνδεδεμένες. Επομένως, μια ουσιαστική αλλαγή πορείας είναι μάλλον απίθανη υπό αυτές τις συνθήκες, ακόμη και αν άλλαζε η τουρκική κυβέρνηση, καθώς οι παράγοντες που στηρίζουν την επιθετική πολιτική της Τουρκίας θα θα εξακολουθούν να υφίστανται στο ορατό μέλλον[140]. Επιπλέον, οι παράμετροι, εντός των οποίων αναμένεται να κινηθεί η τουρκική εξωτερική πολιτική οριοθετούνται από το γεγονός ότι η τουρκική γραφειοκρατία είναι προσανατολισμένη στην πολιτική ισχύος, σε συνδυασμό με ένα περιβάλλον περιφερειακών κρίσεων, αστάθειας και κενών εξουσίας, συν τον δεκτικό σε στρατιωτικές επεμβάσεις πληθυσμό της χώρας, . Ως εκ τούτου, οι ένοπλες επεμβάσεις θα συνεχίσουν να αποτελούν ελκυστική επιλογή για μια γραφειοκρατική ελίτ με όλο και περισσότερη αυτοπεποίθηση[141].

Η Τουρκία οραματίζεται τον εαυτό της ως την πλέον κομβική δύναμη – έναν απαραίτητο εταίρο, τον οποίο χρειάζεται η Ουάσιγκτον, η Μόσχα, ακόμα και το Πεκίνο, προκειμένου να πετύχουν αποτελεσματικές συμφωνίες στην περιοχή.

Η πολιτικογραφειοκρατική τάξη της Άγκυρας αντιλαμβάνεται τις διεθνείς σχέσεις με εντελώς συναλλακτικό τρόπο[142]. Μια από τις κεντρικές παραδοχές των ηγετικών ελίτ της Τουρκίας για το διεθνές σύστημα είναι ότι αυτό δεν είναι πλέον δυτικοκεντρικό, αλλά μεταδυτικό. Σύμφωνα με αυτή την ανάγνωση, η παγκόσμια τάξη προορίζεται να είναι πολυπολική, γεγονός που με τη σειρά του παρέχει στις περιφερειακές δυνάμεις μεγαλύτερο περιθώριο ελιγμών. Από αυτή την άποψη, τα τουρκικά συμφέροντα θα εξυπηρετηθούν καλύτερα μέσω μιας γεωπολιτικής άσκησης ισορροπίας μεταξύ διαφορετικών κέντρων εξουσίας[143]. Η Τουρκία οραματίζεται τον εαυτό της ως την πλέον κομβική δύναμη στην περιοχή – έναν απαραίτητο εταίρο, τον οποίο χρειάζεται η Ουάσιγκτον, η Μόσχα, ακόμα και το Πεκίνο, προκειμένου να πετύχουν αποτελεσματικές συμφωνίες.

Η Άγκυρα επιδιώκει τελικά να επαναπροσδιορίσει τη θέση της στο ραγδαία μεταβαλλόμενο διεθνές σύστημα. Εφόσον θεωρεί ότι η παγκόσμια τάξη βρίσκεται σε μια μεταβατική, μεταδυτική φάση, και καθόσον η ίδια είναι αρνητικά διακείμενη απέναντι σε μια φιλελεύθερη τάξη πραγμάτων, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η σημερινή πολιτική της Τουρκίας θυμίζει την «ενεργητική ουδετερότητά»[144]της στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, κατά την οποία η Άγκυρα έκανε ανοίγματα τόσο στους Συμμάχους όσο και στον Άξονα, για να τοποθετηθεί εν τέλει στην πλευρά των νικητών[145]. Σε έναν όλο και πιο πολυπολικό κόσμο, η τουρκική κυβέρνηση έχει βελτιώσει τις σχέσεις της με τη Ρωσία, το Ιράν και την Κίνα[146]. Παραμένοντας αμφιταλαντευόμενη, όποτε προκύπτουν ζητήματα με τη Ρωσία, βασίζεται στην προστασία του ΝΑΤΟ. Όποτε η Δύση της προκαλεί ανησυχία, απειλεί να ενισχύσει τους δεσμούς της με τη Ρωσία. Και όταν τα συμφέροντά της αποκλίνουν από εκείνα της ΕΕ και των συμμάχων της στο ΝΑΤΟ, η Τουρκία αναλαμβάνειμονομερείς διπλωματικές και στρατιωτικές πρωτοβουλίες[147].

Η Τουρκία θέλει να αυξήσει τη σχετική ισχύ της έναντι της «Δύσης», προκειμένου να διαπραγματεύεται μαζί της επί ίσοις όροις, χωρίς όμως να διακόψει αποφασιστικά τους δεσμούς της με αυτήν. Το ΝΑΤΟ αποτελούσε και, σε έναν βαθμό, εξακολουθεί να αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της τουρκικής ασφάλειας, αλλά η Άγκυρα χρησιμοποιεί όλο και περισσότερο τη συμμαχία με κυνικό και ιδιοτελή τρόπο. Έχει χρησιμοποιήσει την ιδιότητά της ως μέλους της συμμαχίας για να μεγιστοποιεί τη γεωπολιτική επιρροή της, και για να ξεκαθαρίζει διμερείς λογαριασμούς της, εις βάρος της Συνεργατικής Ασφάλειας[148]. Η εγγύηση συλλογικής ασφάλειας την διασφαλίζει από την ρωσική επιθετικότητα και η συμμετοχή της στην Συμμαχία περιορίζει τις δυτικές αντιδράσεις στις μονομερείς της πρωτοβουλίες [149]. Στην ουσία, η Τουρκία έχει την πολυτέλεια να ασκεί πολιτική «επιτήδειας ουδετερότητας»  ακριβώς λόγω της συμμετοχής της στο ΝΑΤΟ.

Η αποστολή του ΝΑΤΟ, ωστόσο, είναι να διαφυλάξει τη φιλελεύθερη παγκόσμια τάξη. Ο Χένρι Κίσινγκερ συνόψισε αυτό το όραμα ως «μια αδυσώπητα επεκτεινόμενη συνεργατική τάξη κρατών, που τηρούν κοινούς κανόνες και πρότυπα, υιοθετούν φιλελεύθερα οικονομικά συστήματα, παραιτούνται από εδαφικές κατακτήσεις, σέβονται την εθνική κυριαρχία, και υιοθετούν συμμετοχικά και δημοκρατικά συστήματα διακυβέρνησης»[150]. Η Τουρκία δεν φαίνεται να προσυπογράφει αυτό το όραμα, και η επιδίωξή της για στρατηγική αυτονομία, σε συνδυασμό με τη συναλλακτική νοοτροπία της, στην πραγματικότητα το υπονομεύει.

Εκμεταλλευόμενο αυτό το στρατηγικό κενό ισχύος, το δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας» αποτελεί τον πυρήνα της διαπεριφερειακής προσπάθειας της Τουρκίας για στρατηγική αυτονομία. Μέσω αυτού του δόγματος, η Άγκυρα επιδιώκει να κυριαρχήσει στην Ανατολική Μεσόγειο, το υποχρεωτικό σημείο διέλευσης των εμπορικών οδών που συνδέουν την Ευρώπη με τον Ινδικό Ωκεανό και, κατ’ επέκταση, με τις αγορές της Νοτιοανατολικής Ασίας[151]. Ελέγχοντας τις θαλάσσιες οδούς από τη Μαύρη Θάλασσα και τη Διώρυγα του Σουέζ προς την Κεντρική Μεσόγειο, η Τουρκία θα ελέγχει τις κύριες ανατολικές οδούς διαμετακόμισης προς την Ευρώπη, και θα καταστεί η αδιαμφισβήτητη διαπεριφερειακή δύναμη.

Τοποθετώντας τη «Γαλάζια Πατρίδα» στο επίκεντρο της Τουρκικής αναζήτησης για στρατηγική αυτονομία, γίνεται αντιληπτό το γιατί η Άγκυρα παραμένει αδιάλλακτα προκλητική και φιλοπόλεμη στην Ανατολική Μεσόγειο, ενώ επιδεικνύει ευελιξία σε άλλα διπλωματικά μέτωπα.

Τοποθετώντας τη «Γαλάζια Πατρίδα» στο επίκεντρο της Τουρκικής αναζήτησης για στρατηγική αυτονομία, γίνεται αντιληπτό το γιατί η Άγκυρα παραμένει αδιάλλακτα προκλητική και επιθετική στην Ανατολική Μεσόγειο, ενώ επιδεικνύει ευελιξία σε άλλα διπλωματικά μέτωπα. Κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους, η Τουρκία σύναψε σχέσεις με την Αρμενία, ενώ έκανε ανοίγματα σε πρώην αντιπάλους σε όλη τη Μέση Ανατολή, με αξιοσημείωτα παραδείγματα τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, τη Σαουδική Αραβία, την Αίγυπτο και το Ισραήλ[152], χώρες που, σε μικρό ή μεγάλο βαθμό, θεωρούσε «περιστασιακούς αντιπάλους»[153]. Την ίδια στιγμή, οι προκλήσεις κατά της Ελλάδας και της Κύπρου, τις οποίες θεωρεί «δομικούς αντιπάλους», συνεχίζουν να αυξάνονται[154] στη σκιά του πολέμου στην Ουκρανία. Με τα λόγια του Ράιαν Γκινγκέρας, ειδικού σε θέματα Τουρκίας στο Τμήμα Υποθέσεων Εθνικής Ασφάλειας της Σχολής Μεταπτυχιακών Σπουδών του πολεμικού Ναυτικού, «οι αναθεωρητικές τάσεις του Ερντογάν καταδεικνύονται καλύτερα από την υποστήριξή του στη δημιουργία μιας μεγάλης “Γαλάζιας Πατρίδας” στην Ανατολική Μεσόγειο. Αν γινόταν το δικό του, η ελληνική κυριαρχία επί των νησιών και των  θαλάσσιων διαμετακομιστικών οδών της περιοχής, σχεδόν θα εκμηδενιστεί [155]».

Εικ.4: Ανακοίνωση του Υπουργείου Εξωτερικών για τον τουρκικό αναθεωρητισμό την περίοδο 1973-2022 – Απεικόνιση σε 16 χάρτες (Πηγή: Υπουργείο Εξωτερικών )

Δεδομένης της συναλλακτικής νοοτροπίας της Άγκυρας, η υλοποίηση αυτού του σχεδίου θα συνεπαγόταν μεγάλους κινδύνους για τη Δύση. Πρώτον, όλες οι οδοί διαμετακόμισης ενέργειας προς την Ευρώπη θα τελούσαν υπό ρωσικό και τουρκικό έλεγχο. Λαμβάνοντας υπόψη την τελευταία γεωπολιτική επιτυχία της Τουρκίας, με τη νίκη του Αζερμπαϊτζάν στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, μια εναλλακτική διαδρομή μεταφοράς προς δυσμάς για τις ενεργειακές εξαγωγές της Κεντρικής Ασίας (και για την πρωτοβουλία μίας ζώνης και ενός δρόμου της Κίνας) θα παρέκαμπτε τόσο τη Ρωσία όσο και το Ιράν, αυξάνοντας περαιτέρω το πλεονέκτημα της Τουρκίας σε μια περίοδο που οι σχέσεις Ρωσίας-Δύσης βρίσκονται σε ιστορικά χαμηλό επίπεδο[156]. Ταυτόχρονα, η αυξημένη επιρροή της Τουρκίας στην Κασπία και την Κεντρική Ασία φέρνει την Άγκυρα πιο κοντά στο Πεκίνο, αυξάνοντας περαιτέρω το πλεονέκτημα της Τουρκίας έναντι της Δύσης. Δεύτερον, επιδιώκοντας τον έλεγχο του Ανατολικού Αιγαίου (και απαιτώντας την αποστρατιωτικοποίηση των ελληνικών νησιών), η Τουρκία θα είναι σε θέση να ελέγχει μόνη της τις κινήσεις του ρωσικού στόλου από τη Μαύρη Θάλασσα προς την Ανατολική Μεσόγειο και αντίστροφα. Αυτό θα αύξανε το πλεονέκτημα της Τουρκίας τόσο έναντι της Δύσης όσο και έναντι της Ρωσίας. Τέλος, η Τουρκία θα είχε τον πλήρη έλεγχο των μεταναστευτικών ροών προς την Ευρώπη από την Ανατολική και Κεντρική Μεσόγειο, ασκώντας υβριδική πίεση κατά βούληση.

Σε έναν παγκοσμιοποιημένο και διασυνδεδεμένο κόσμο, οι ενέργειες της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο θα μπορούσαν να «νομιμοποιήσουν» τις αντίστοιχες ενέργειες της της Κίνας στον Ειρηνικό, υπονομεύοντας περαιτέρω τη διεθνή έννομη τάξη. 

Το επικίνδυνο προηγούμενο που δημιουργεί η «Γαλάζια Πατρίδα» της Τουρκίας θα μπορούσε επίσης να βρει μιμητές σε ολόκληρο τον κόσμο, υποδαυλίζοντας την αστάθεια σε άλλες επίμαχες θαλάσσιες περιοχές. Το σχέδιο της Άγκυρας θυμίζει όλο και περισσότερο τη «γραμμή των εννέα σημείων» της Κίνας, που περιλαμβάνει σχεδόν ολόκληρη τη Νότια Σινική Θάλασσα, τόσο ως προς τις μαξιμαλιστικές διεκδικήσεις της όσο και ως προς την περιφρόνηση της Σύμβασης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLoS). Σε έναν παγκοσμιοποιημένο και διασυνδεδεμένο κόσμο, οι ενέργειες της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο θα μπορούσαν να «νομιμοποιήσουν» τις αντίστοιχες ενέργειες της Κίνας στον Ειρηνικό, υπονομεύοντας περαιτέρω τη διεθνή έννομη τάξη.

Ενώ η περιφερειακή συνεργασία δεν θα πρέπει να προχωρήσει αποκλείοντας την Τουρκία, είναι επίσης σαφές ότι η συνεργασία αυτή μπορεί να προχωρήσει μόνο στη βάση κοινών διεθνών κανόνων και προτύπων. Όπως κάθε άλλο παράκτιο κράτος στην Ανατολική Μεσόγειο, η Τουρκία έχει έννομα συμφέροντα που καθορίζονται από το διεθνές δίκαιο. Η συμμόρφωση της Τουρκίας με την UNCLOS μπορεί να ανοίξει τον δρόμο για την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών στην Ανατολική Μεσόγειο, η οποία θα μπορούσε να δημιουργήσει ισχυρότερη και αποτελεσματικότερη περιφερειακή συνεργασία, προς όφελος κάθε παράκτιου κράτους και των δυτικών συμμάχων. Επί του παρόντος, οι επικρατούσα νοοτροπία στην πολιτική τάξη και τις γραφειοκρατικές ελίτ της Τουρκίας απαγορεύουν μια τέτοιο έκβαση. Μόνο ισχυρή αντίδραση από την Ελλάδα και συντονισμένη πολιτική πίεση από την ΕΕ και τις ΗΠΑ μπορεί να προκαλέσει τη συμμόρφωση της Τουρκίας. Για να συμβεί αυτό, απαραίτητη προϋπόθεση παραμένει η νόμιμη και αμοιβαία αποδεκτή λύση του Κυπριακού προβλήματος.

«Η Ευρώπη δεν έχει την πολυτέλεια να είναι θεατής σε μια παγκόσμια τάξη που διαμορφώνεται κυρίως από άλλους», αναφέρει η περίληψη του προσχεδίου της Στρατηγικής Πυξίδας της Ε.Ε.[157] . Αν η Τουρκία καταφέρει να επιβάλει το νομικό και γεωπολιτικό δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας», αυτό ακριβώς το μέλλον θα έχουμε να αντιμετωπίσουμε.

[1] Manoli, P. (2021, January 27). Economic linkages across the Mediterranean: Trends on trade, investments and Energy. Hellenic Foundation for European and Foreign Policy (ELIAMEP). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.eliamep.gr/wp-content/uploads/2021/01/Policy-paper-52-Manoli-final.pdf

[2] Gürcan, E. C. (2020). A neo-mahanian reading of Turkey and China’s changing maritime geopolitics. Belt & Road Initiative Quarterly (BRIQ). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://briqjournal.com/en/neo-mahanian-reading-turkey-and-chinas-changing-maritime-geopolitics

[3] Sukkarieh, M. (2021, March 1). The East Mediterranean Gas Forum: Regional Cooperation amid conflicting interests. Natural Resource Governance Institute. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://resourcegovernance.org/analysis-tools/publications/east-mediterranean-gas-forum-regional-cooperation-amid-conflicting

[4] Novo, A. R. (2021, March 29). The eastern Mediterranean – time for the U.S. to get serious. Center for European Policy Analysis. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://cepa.org/the-eastern-mediterranean-time-for-the-u-s-to-get-serious/

[5] Chaziza, M. (2021, December 22). Cyprus: The next stop of China’s belt and road initiative. The Diplomat. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://thediplomat.com/2021/12/cyprus-the-next-stop-of-chinas-belt-and-road-initiative/

[6] Dalay, G. (2021, August 4) Turkish-Russian Relations in Light of Recent Conflicts. German Institute for International and Security Affairs. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.swp-berlin.org/en/publication/turkish-russian-relations-in-light-of-recent-conflicts#hd-d17741e177

[7] Kardaş, Ş. (2020, August 13). Understanding Turkey’s coercive diplomacy. German Marshall Fund of the United States (GMF). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.gmfus.org/news/understanding-turkeys-coercive-diplomacy

[8] Tsakonas, P. (2021, April 5). Turkey: A problem partner? Hellenic Foundation for European and Foreign Policy (ELIAMEP). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.eliamep.gr/en/publication/turkey-a-problem-partner/

[9] Tekines, M. H. (2021, December 8). What would a post-Erdoğan Turkish foreign policy look like? War on the Rocks. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://warontherocks.com/2021/12/what-would-a-post-Erdoğan-turkish-foreign-policy-look-like/

[10] Kamaras, A. (2021, March 5). Turkish drones, Greek challenges. Hellenic Foundation for European and Foreign Policy (ELIAMEP). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.eliamep.gr/en/publication/drones-

[11] Hofman, L. (2020, December 10). How Turkey became a drone power (and what that tells us about the future of warfare). The Correspondent. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://thecorrespondent.com/832/how-turkey-became-a-drone-power-and-what-that-tells-us-about-the-future-of-warfare/110071049088-d67e839e

[12] Siccardi, F. (2021, September 14). How Syria changed Turkey’s foreign policy. Carnegie Europe. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://carnegieeurope.eu/2021/09/14/how-syria-changed-turkey-s-foreign-policy-pub-85301

[13] Nedos, V. (2022, January 27). The Rafale and the balance of power in the Aegean (Τα Rafale και η ισορροπία δυνάμεων στο Αιγαίο). Kathimerini. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.kathimerini.gr/politics/foreign-policy/561681280/ta-rafale-kai-i-isorropia-dynameon-sto-aigaio/

[14] Kabalan, M. (2019, February 16). Can the Astana process survive the US withdrawal from Syria? Al Jazeera. Retrieved February 28, 2022, from https://www.aljazeera.com/opinions/2019/2/16/can-the-astana-process-survive-the-us-withdrawal-from-syria

[15] Duran, B. (2021, June 25). What does the second Berlin Conference mean for Libya? Daily Sabah. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.dailysabah.com/opinion/columns/what-does-the-second-berlin-conference-mean-for-libya

[16] Siccardi, F. (2021, September 14). How Syria changed Turkey’s foreign policy. Carnegie Europe. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://carnegieeurope.eu/2021/09/14/how-syria-changed-turkey-s-foreign-policy-pub-85301

[17]Hamilton, R. E., & Mikulska, A. (2021, June 22). Cooperation, competition, and compartmentalization: Russian-Turkish relations and their implications for the West. Foreign Policy Research Institute. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.fpri.org/article/2021/04/cooperation-competition-and-compartmentalization-russian-turkish-relations-and-their-implications-for-the-west/

[18] Grigoriadis, I., & Gheorghe E. (2022, May 20). The Akkuyu NPP and Russian-Turkish Nuclear Cooperation: Asymmetries and risks. Hellenic Foundation for European and Foreign Policy (ELIAMEP). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.eliamep.gr/wp-content/uploads/2022/05/Policy-paper-100-Grigoriadis-and-Gheorghe-.pdf

[19] Mankoff, J. (2022, January 13). Turkey could lose big in the Russia-Ukraine standoff. Foreign Policy. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://foreignpolicy.com/2022/01/13/turkey-russia-ukraine-conflict-military-nato/

[20] Mankoff, J. (2022, January 20). Regional competition and the future of Russia-Turkey relations: A World Safe for Empire? Center for Strategic and International Studies. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.csis.org/analysis/regional-competition-and-future-russia-turkey-relations

[21] Danforth, N. (2020, December 11). Perspectives: What did Turkey gain from the Armenia-Azerbaijan War? Eurasianet. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://eurasianet.org/perspectives-what-did-turkey-gain-from-the-armenia-azerbaijan-war

[22] Bechev, D., Saari, S., & Secrieru, S. (2021, June 24). Fire and Ice. European Union Institute for Security Studies. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.iss.europa.eu/content/fire-and-ice

[23] Ό.α.

[24] Diakopoulos, A. (2022, February 8). Ukraine and Russia’s complex relationship with Turkey. eKathimerini.com. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.ekathimerini.com/opinion/1177080/ukraine-and-russias-complex-relationship-with- turkey/

[25] Koru, S. (2022, February 25). What Russia’s new reality means for Turkey. War on the Rocks. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://warontherocks.com/2022/02/what-russias-new-reality-means-for-turkey/

[26] Turkey Report 2021. European Commission – European Neighborhood Policy and Enlargement Negotiations. (2021, October 19). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/turkey-report-2021_en

[27] Kınıklıoğlu, S. (2022, March 22). Eurasianism in Turkey. Stiftung Wissenschaft und Politik (SWP). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.swp-berlin.org/en/publication/eurasianism-in-turkey

[28] Security radar 2022: Navigating the disarray of European security. Friedrich-Ebert-Stiftung (FES) Regional Office for Cooperation and Peace in Europe. (2022, April). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://peace.fes.de/security-radar-2022

[29] Meinardus, R. (2022, April 19). Η εικόνα αλυτρωτισμού της Τουρκίας προκαλεί ανησυχία (Turkish irredentism causes concern). Kathimerini. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.kathimerini.gr/world/561819223/i-eikona-alytrotismoy-tis-toyrkias-prokalei-anisychia/

[30] Kınıklıoğlu, S. (2022, March 22). Eurasianism in Turkey. Stiftung Wissenschaft und Politik (SWP). Retrieved April 4, 2022, from https://www.swp-berlin.org/en/publication/eurasianism-in-turkey

Koru, S. (2022, February 25). What Russia’s new reality means for Turkey. War on the Rocks. Retrieved March 3, 2022, from https://warontherocks.com/2022/02/what-russias-new-reality-means-for-turkey/

[31] Pierini, M. (2020, September 11). Turkey’s labyrinthine relationship with the west: Seeking a way forward. Hellenic Foundation for European and Foreign Policy (ELIAMEP). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.eliamep.gr/wp-content/uploads/2020/09/Policy-Paper-38-FINAL-11.09-1.pdf

[32] Pierini, M. (2020, September 11). Turkey’s labyrinthine relationship with the west: Seeking a way forward. Hellenic Foundation for European and Foreign Policy (ELIAMEP). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.eliamep.gr/wp-content/uploads/2020/09/Policy-Paper-38-FINAL-11.09-1.pdf

[33] Ό.α.

[34] Diakopoulos, A. (2022, February 8). Ukraine and Russia’s complex relationship with Turkey. eKathimerini.com. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.ekathimerini.com/opinion/1177080/ukraine-and-russias-complex-relationship-with- turkey/

[35] Grigoriadis, I., & Gheorghe E. (2022, May 20). The Akkuyu NPP and Russian-Turkish Nuclear Cooperation: Asymmetries and risks. Hellenic Foundation for European and Foreign Policy (ELIAMEP). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.eliamep.gr/wp-content/uploads/2022/05/Policy-paper-100-Grigoriadis-and-Gheorghe-.pdf

[36] Siccardi, F., & Pierini, M. (2021, December 9). Understanding Turkey’s direction: Three scenarios. Carnegie Europe. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://carnegieeurope.eu/2021/12/09/understanding-turkey-s-direction-three-scenarios-pub-85936

[37] Ό.α.

[38] Grigoriadis, I., & Gheorghe E. (2022, May 20). The Akkuyu NPP and Russian-Turkish Nuclear Cooperation: Asymmetries and risks. Hellenic Foundation for European and Foreign Policy (ELIAMEP). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.eliamep.gr/wp-content/uploads/2022/05/Policy-paper-100-Grigoriadis-and-Gheorghe-.pdf

[39] Πρόκειται για μια εισαγωγή ιδιαίτερα υψηλής προτεραιότητας, καθώς η άνοδος των τιμών του ψωμιού αποτελεί σημαντική πηγή δυσαρέσκειας στην Τουρκία. Η Τουρκία δεν πρόκειται να υποστεί έλλειψη σιτηρών: Υπουργείο. Hürriyet Daily News. (2022, February 26). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.hurriyetdailynews.com/turkey-not-to-suffer-shortage-in-grains-171811

[40] Bilen, S. (2022, April 28). Cashing in: No payment problems for Russian tourists in Turkey. DW. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.dw.com/en/cashing-in-no-payment-problems-for-russian-tourists-in-turkey/a-61622480

[41] Council of Europe. (2022). Annual Report 2021 of the European Court of Human Rights. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.echr.coe.int/Documents/Annual_report_2021_ENG.pdf

[42] Turkey: Crackdown on independent TV channels. Human Rights Watch. (2020, December 15). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.hrw.org/news/2020/12/15/turkey-crackdown-independent-tv-channels

[43] Turkey: Human rights defender on trial. Human Rights Watch. (2022, February 21). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.hrw.org/news/2022/02/21/turkey-human-rights-defender-trial

[44] Επιπλέον, πενήντα εννέα από τους εξήντα πέντε φιλοκουρδικούς δημάρχους έχουν απομακρυνθεί από τον Μάρτιο του 2019 και έχουν αντικατασταθεί από διορισμένους από το κράτος αξιωματούχους, παραβιάζοντας τα δικαιώματα των ψηφοφόρων. Βλ. Turkey: Opposition politicians detained for four years. Human Rights Watch. (2020, November 19). Retrieved March 9, 2022, from https://www.hrw.org/news/2020/11/19/turkey-opposition-politicians-detained-four-years and Turkey: Kurdish mayors’ removal violates voters’ rights. Human Rights Watch. (2020, February 7). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.hrw.org/news/2020/02/07/turkey-kurdish-mayors-removal-violates-voters-rights

[45] Russia: Aleksei Navalny facing up to 15 years behind bars in new ‘sham’ prison trial. Amnesty International. (2022, February 14). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.amnesty.org/en/latest/news/2022/02/russia-aleksei-navalny-facing-up-to-15-years-behind-bars-in-new-sham-prison-trial/

[46] Goncharenko, O. (2021, November 14). Belarus border crisis marks dangerous escalation in Putin’s hybrid war. Atlantic Council. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.atlanticcouncil.org/blogs/belarusalert/belarus-border-crisis-marks-dangerous-escalation-in-putins-hybrid-war/

[47] Stevis-Gridneff, M. & Gall, C. (2020, February 29). Erdoğan Says, ‘We Opened the Doors,’ and Clashes Erupt as Migrants Head for Europe. New York Times. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.nytimes.com/2020/02/29/world/europe/turkey-migrants-eu.html

[48] Fasanotti, F. S. (2020, August 28). The new, great, dangerous game in the Eastern Mediterranean. Brookings. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.brookings.edu/blog/order-from-chaos/2020/08/28/the-new-great-dangerous-game-in-the-eastern-mediterranean/

[49] Kınıklıoğlu, S. (2022, April 7). Necessary friends: Turkey’s improving relationship with the West. European Council on Foreign Relations. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://ecfr.eu/article/necessary-friends-turkeys-improving-relationship-with-the-west/

[50] Turkey is making a big diplomatic and corporate push into Africa. The Economist. (2022, April 23). Retrieved May 15, 2022, from https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2022/04/23/turkey-is-making-a-big-diplomatic-and-corporate-push-into-africa

[51] Gingeras, R. (2020, June 2). Blue homeland: The heated politics behind Turkey’s new maritime strategy. War on the Rocks. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://warontherocks.com/2020/06/blue-homeland-the-heated-politics-behind-turkeys-new-maritime-strategy/

[52] Stott, P. (2021, October 19). Turkey’s Ministry of Religious Affairs: An increasingly important player at home and abroad. Policy Exchange. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://policyexchange.org.uk/turkeys-ministry-of-religious-affairs-an-increasingly-important-player-at-home-and-abroad/

[53] Lepeska, D. (2019, November 19). The trouble with Turkey’s global mosque-building project. Ahval News. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://ahvalnews.com/turkish-islamists/trouble-turkeys-global-mosque-building-project

[54] Erdemir, A., & Kessler, O. (2017, May 15). Opinion | A Turkish TV blockbuster reveals Erdoğan’s conspiratorial, anti-Semitic worldview. The Washington Post. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.washingtonpost.com/news/democracy-post/wp/2017/05/15/a-turkish-tv-blockbuster-reveals-Erdoğans-conspiratorial-anti-semitic-worldview/

[55] Öztürk, A. E. (2021, March 11). Turkey’s post-2016 foreign policy drivers: Militarisation, Islam, Civilisation and Power. Hellenic Foundation for European and Foreign Policy (ELIAMEP). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.eliamep.gr/wp-content/uploads/2021/03/Policy-paper-58-Erdi-Ozturk_final.pdf

[56] Baskan, B. (2019, May 27). Turkey’s Pan-Islamist Foreign Policy. The Cairo Review of Global Affairs. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.thecairoreview.com/essays/turkeys-pan-islamist-foreign-policy/

[57] Tavsan, S. (2021, December 19). Turkey’s scramble for Africa is reinforced by soft power. Nikkei Asia. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://asia.nikkei.com/Politics/International-relations/Turkey-s-scramble-for-Africa-is-reinforced-by- soft-power

[58] Grigoriadis, I., & Fusiek, D. (2022, January 21). Turkey’s “anti-colonial” pivot to Mali: French-Turkish competition and the role of the European Union in the Sahel. Hellenic Foundation for European and Foreign Policy (ELIAMEP). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.eliamep.gr/wp-content/uploads/2022/01/Policy-paper-91-final.pdf

[59] Ό.α.

[60] Ό.α.

[61] Tavsan, S. (2021, December 19). Turkey’s scramble for Africa is reinforced by soft power. Nikkei Asia. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://asia.nikkei.com/Politics/International-relations/Turkey-s-scramble-for-Africa-is-reinforced-by- soft-power

[62] Akca, A. (2019, April 8). Neo-Ottomanism: Turkey’s foreign policy approach to Africa. Center for Strategic and International Studies (CSIS). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.csis.org/neo-ottomanism-turkeys-foreign-policy-approach-africa

[63] Turkey’s strongman, Recep Tayyip Erdoğan, takes to the World Stage. The Economist. (2020, September 8). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.economist.com/europe/2020/09/08/turkeys-strongman-recep-tayyip-Erdoğan-takes-to-the-world-stage

[64] Altay, K. (2021, March 2). Why Erdoğan has abandoned the Uyghurs. Foreign Policy. Retrieved May 15, 2022, from https://foreignpolicy.com/2021/03/02/why-Erdoğan-has-abandoned-the-uyghurs/

[65] Η Τουρκία έχει εξισορροπήσει το εθνικιστικό πάθος με τον πραγματισμό στην κριτική που ασκεί στην Κίνα για τους Ουιγούρους, καθώς η Άγκυρα και το Πεκίνο έχουν υπογράψει συνθήκη έκδοσης, η επικύρωση της οποίας από την Τουρκία εκκρεμεί, θέτοντας σε κίνδυνο τους χιλιάδες Ουιγούρους που διαμένουν στη χώρα. Βλ. Turkey and China keep relations on track despite Uighur dispute. Middle East Eye. (2022, February 5). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.middleeasteye.net/news/turkey-china-uighur-relations-track-despite-dispute

[66] Turkey is making a big diplomatic and corporate push into Africa. The Economist. (2022, April 23). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2022/04/23/turkey-is-making-a-big-diplomatic-and-corporate-push-into-africa

[67] Siccardi, F. (2021, September 14). How Syria changed Turkey’s foreign policy. Carnegie Europe. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://carnegieeurope.eu/2021/09/14/how-syria-changed-turkey-s-foreign-policy-pub-85301

[68] Turkey is making a big diplomatic and corporate push into Africa. The Economist. (2022, April 23). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2022/04/23/turkey-is-making-a-big-diplomatic-and-corporate-push-into-africa

[69] Witt, S. (2022, May 5). The Turkish drone that changed the nature of Warfare. The New Yorker. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.newyorker.com/magazine/2022/05/16/the-turkish-drone-that-changed-the-nature-of-warfare

[70] Ό.α.

[71] Tastekin, F. (2020, June 26). Is Hayat Tahrir al-Sham doing Turkey’s job in Idlib? Al Monitor. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.al-monitor.com/originals/2020/06/turkey-russia-syria-idlib-is-hts-doing-job-of-ankara.html

[72] Erdoğan takes photograph in front of ‘blue homeland’ map. eKathimerini.com. (2019, September 2). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.ekathimerini.com/news/244125/Erdoğan-takes-photograph-in-front-of-blue-homeland-map

[73] Denizeau, A. (2021, April). Mavi Vatan, the “blue homeland”: The origins, influences and limits of an ambitious doctrine for Turkey. Institut français des relations internationales (Ifri). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.ifri.org/en/publications/etudes-de-lifri/mavi-vatan-blue-homeland-origins-influences-and-limits-ambitious

[74] Kınıklıoğlu, S. (2022, March 22). Eurasianism in Turkey. Stiftung Wissenschaft und Politik (SWP). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.swp-berlin.org/en/publication/eurasianism-in-turkey

[75] Denizeau, A. (2021, April). Mavi Vatan, the “blue homeland”: The origins, influences and limits of an ambitious doctrine for Turkey. Institut français des relations internationales (Ifri). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.ifri.org/en/publications/etudes-de-lifri/mavi-vatan-blue-homeland-origins-influences-and-limits-ambitious

[76] Gingeras, R. (2020, June 2). Blue homeland: The heated politics behind Turkey’s new maritime strategy. War on the Rocks. Retrieved February 28, 2022, from https://warontherocks.com/2020/06/blue-homeland-the-heated-politics-behind-turkeys-new-maritime-strategy/

[77] Ό.α.

[78] Diakopoulos, A. (2020, December 9). Turkey’s disproportionate ambitions. eKathimerini.com. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.ekathimerini.com/opinion/260041/turkey-s-disproportionate-ambitions/

[79] Ό.α.

[80] Colibasanu, A. (2021, July 30). Blue Homeland: Turkey’s Strategy in the Eastern Mediterranean. Euractiv. Retrieved March 3, 2022, from https://www.euractiv.com/section/global-europe/opinion/blue-homeland-turkeys-strategy-in-the-eastern-mediterranean/

[81] Denizeau, A. (2021, April). Mavi Vatan, the “blue homeland”: The origins, influences and limits of an ambitious doctrine for Turkey. Institut français des relations internationales (Ifri). Retrieved February 28, 2022, from https://www.ifri.org/en/publications/etudes-de-lifri/mavi-vatan-blue-homeland-origins-influences-and-limits-ambitious

[82] Ό.α.

[83] Diakopoulos, A. (2020, December 9). Turkey’s disproportionate ambitions. eKathimerini.com. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.ekathimerini.com/opinion/260041/turkey-s-disproportionate-ambitions/

[84] Doç. dr. Ci̇hat Yayci’nin çi̇zdi̇ği̇ Mavi̇ Vatan Hari̇tasi (Blue Homeland Map drawn by Associate Professor Ci̇hat Yayci). Savunma Sanayi. (2020, August 12). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.savunmasanayi.org/doc-dr-cihat-yaycinin-cizdigi-mavi-vatan-haritasi/

[85] Denizeau, A. (2021, April). Mavi Vatan, the “blue homeland”: The origins, influences and limits of an ambitious doctrine for Turkey. Études de l’Ifri. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.ifri.org/en/publications/etudes-de-lifri/mavi-vatan-blue-homeland-origins-influences-and-limits-ambitious

[86] Diakopoulos, A. (2020, December 9). Turkey’s disproportionate ambitions. eKathimerini.com. Retrieved February 28, 2022, from https://www.ekathimerini.com/opinion/260041/turkey-s-disproportionate-ambitions/

[87] Cavusoglu: 2020 showed Turkey’s determination to protect own interests. eKathimerini.com. (2020, December 30). Retrieved March 3, 2022, from https://www.ekathimerini.com/news/260746/cavusoglu-2020-showed-turkey-s-determination-to-protect-own-interests/

[88] Eastern Mediterranean gas feasible only through Turkey: Erdoğan. Hürriyet Daily News. (2022, January 18). Retrieved March 3, 2022, from https://www.hurriyetdailynews.com/east-med-gas-feasible-only-through-turkey-Erdoğan-170861

[89] Turkey Report 2021. European Commission – European Neighborhood Policy and Enlargement Negotiations. (2021, October 19). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/turkey-report-2021_en

[90] Denizeau, A. (2021, April). Mavi Vatan, the “blue homeland”: The origins, influences and limits of an ambitious doctrine for Turkey. Études de l’Ifri. Retrieved February 28, 2022, from https://www.ifri.org/en/publications/etudes-de-lifri/mavi-vatan-blue-homeland-origins-influences-and-limits-ambitious

[91] Gorvett, J. (2020, August 22). Game plan disruption: Turkey and the Eastern Mediterranean. Cyprus Mail. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://cyprus-mail.com/2020/08/22/game-plan-disruption-turkey-and-the-east-med/

[92] Turkish ships threaten to sink Eni’s drill vessel. eKathimerini.com. (2018, February 23). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.ekathimerini.com/news/226092/turkish-ships-threaten-to-sink-enis-drill-vessel/

[93] Hazou, E. (2019, April 3). Drilling for Cyprus gas, a timeline. Cyprus Mail. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://cyprus-mail.com/2016/06/27/special-report-drilling-cyprus-gas-timeline/

[94] Trofimov, Y., & Gauthier-Villars, D. (2020, August 14). Turkish, Greek frigates collide in the Mediterranean Sea. The Wall Street Journal. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.wsj.com/articles/turkish-greek-frigates-collide-in-the-mediterranean-sea-11597414995

[95] Turkey says it sent Cypriot vessel away from its continental shelf. eKathimerini.com. (2021, October 4). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.ekathimerini.com/news/1169086/turkey-says-sent-cypriot-vessel-away-from-its-continental-shelf/

[96] France blasts ‘extremely aggressive’ Turkish intervention against NATO mission targeting Libyan Arms. France 24. (2020, June 17). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.france24.com/en/20200617-france-blasts-extremely-aggressive-turkish-intervention-against-nato-mission-targeting-libyan-arms

[97] Marghelis, A. (2021, November). The French military’s perception of the Turkish military and Turkey’s expansion in the Eastern Mediterranean. Institut français des relations internationales (Ifri). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.ifri.org/en/publications/etudes-de-lifri/french-militarys-perception-turkish-military-and-turkeys-expansion

[98] Marghelis, A. (2021, November). The French military’s perception of the Turkish military and Turkey’s expansion in the Eastern Mediterranean. Institut français des relations internationales (Ifri). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.ifri.org/en/publications/etudes-de-lifri/french-militarys-perception-turkish-military-and-turkeys-expansion

[99] Daily Sabah. (2022, March 2). Turkey’s Amphibious Assault Ship anadolu begins sea tests. Daily Sabah. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.dailysabah.com/business/defense/turkeys-amphibious-assault-ship-anadolu-begins-sea-tests

[100] The Economist Newspaper. (2021, July 3). German submarines are giving Turkey an edge over Greece. The Economist. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.economist.com/europe/2021/07/03/german-submarines-are-giving-turkey-an-edge-over-greece

[101] Ozberk, T. (2021, February 15). Analysis: The future of the Turkish navy. Naval News. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.navalnews.com/naval-news/2021/02/analysis-the-future-of-the-turkish-navy/

[102] Ozberk, T. (2021, February 15). Analysis: The future of the Turkish navy. Naval News. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.navalnews.com/naval-news/2021/02/analysis-the-future-of-the-turkish-navy/

[103] Από το 2002 έως το 2016, τουλάχιστον 14 πλοία υπό πολλές σημαίες παρενοχλήθηκαν από πλοία του τουρκικού ναυτικού γύρω από τη Ρόδο, την Κρήτη και την Κύπρο κατά τη διάρκεια της επιχείρησης «Ασπίδα της Μεσογείου», που δήθεν ξεκίνησε για να εγγυηθεί την ενεργειακή ασφάλεια στην Ανατολική Μεσόγειο. Προειδοποιήσεις εκδόθηκαν σε έξι ερευνητικά σκάφη που επιχειρούσαν να συλλέξουν σεισμογραφικά δεδομένα σε περιοχές που η Άγκυρα ισχυρίζεται ότι υπάγονται στη δικαιοδοσία της. Στην περίπτωση του Nautical Geo, μια τουρκική φρεγάτα απείλησε το σκάφος (ένα εμπορικό ερευνητικό πλοίο) δηλώνοντας ότι «αν πλησιάσετε περισσότερο από 300 μέτρα, θα αμυνθώ». Η Τουρκία ισχυρίζεται ότι το 70% των πληροφοριών που διαβιβάζονται στο ΝΑΤΟ σχετικά με τη ναυσιπλοΐα στην Κεντρική και Ανατολική Μεσόγειο προέρχεται από το τουρκικό ναυτικό μέσω της επιχείρησης. Η αποστολή εργαλειοποιήθηκε από την Τουρκία, για να επιδείξει επίσημα τις μαξιμαλιστικές περιφερειακές διεκδικήσεις της, υπό το πρόσχημα της δημιουργίας αξίας για τη συμμαχία. Βλ. Yaycı, C. (2020). Libya, türkiye’nin Denizden Komşusudur (“Libya is Turkey’s neighbor at sea”). Kırmızı Kedi Yayınevi.

[104] Turkey and NATO. NATO. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.nato.int/cps/en/natohq/declassified_191048.htm?selectedLocale=en

[105] Weinthal, B. (2022, May 20). Is Turkey Russia’s secret weapon inside NATO? Fox News. Retrieved May 25, 2022, from https://www.foxnews.com/politics/turkey-russias-secret-weapon-inside-nato

[106] Soylu, R. (2021, April 30). Revealed: Turkey lifted NATO veto over Egypt to woo Cairo. Middle East Eye. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.middleeasteye.net/news/turkey-egypt-nato-reconciliation-veto

[107] NATO puts defence plan for Poland, Baltics into action, officials say. Reuters. (2020, July 2). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.reuters.com/article/us-nato-baltics-turkey-idUSKBN24320B

[108] Körkemeier, T., & Nasralla, S. (2017, March 15). Turkey blocks some cooperation with NATO Partners as EU row escalates. Reuters. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.reuters.com/article/us-turkey-referendum-nato-idUSKBN16M2OR

[109] Dursun-Özkanca, O. (2019). The Turkish Veto over the EU–NATO Security Exchange. In Turkey–West Relations: The Politics of Intra-alliance Opposition (pp. 63–82), Cambridge University Press

[110] Turkey Report 2021. European Commission – European Neighborhood Policy and Enlargement Negotiations. (2021, October 19). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/turkey-report-2021_en

[111] Pierini, M. (2020, September 11). Turkey’s labyrinthine relationship with the west: Seeking a way forward. Hellenic Foundation for European and Foreign Policy (ELIAMEP). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.eliamep.gr/wp-content/uploads/2020/09/Policy-Paper-38-FINAL-11.09-1.pdf

[112] Vračić, A. (2016, December). Turkey’s Role in the Western Balkans. Stiftung Wissenschaft und Politik (SWP). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.swp-berlin.org/publications/products/research_papers/2016RP11_vcc.pdf

[113] Marghelis, A. (2021, November). The French military’s perception of the Turkish military and Turkey’s expansion in the Eastern Mediterranean. Institut français des relations internationales (Ifri). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.ifri.org/en/publications/etudes-de-lifri/french-militarys-perception-turkish-military-and-turkeys-expansion

[114] Ό.α.

[115] Weinthal, B. (2022, May 20). Is Turkey Russia’s secret weapon inside NATO? Fox News. Retrieved May 25, 2022, from https://www.foxnews.com/politics/turkey-russias-secret-weapon-inside-nato

[116] Tharoor, I. (2022, May 20). Analysis | Turkey’s awkward role in the Russia-ukraine war. The Washington Post. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.washingtonpost.com/world/2022/05/20/turkey-ukraine-Erdoğan-russia-nato/

[117] Pitel, L. (2022, April 23). Turkey blocks Russian armed forces’ air route to Syria. Financial Times. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.ft.com/content/559a6d83-feae-4d3f-9b31-28c36d308edd

[118] Tharoor, I. (2022, May 20). Analysis | Turkey’s awkward role in the Russia-ukraine war. The Washington Post. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.washingtonpost.com/world/2022/05/20/turkey-ukraine-Erdoğan-russia-nato/

[119] Aydıntaşbaş, A. (2022, May 16). Turkey, NATO, and the Ukraine War: Why Erdoğan’s grievances are about more than Sweden and Finland. European Council on Foreign Relations. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://ecfr.eu/article/turkey-nato-and-the-ukraine-war-why-Erdoğans-grievances-are-about-more-than-sweden-and-finland/

[120]  Traynor, I. (2009, April 4). Bitter Turkey finally lifts veto on Danish PM Anders Fogh Rasmussen as NATO secretary-general. The Guardian. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.theguardian.com/world/2009/apr/05/nato-eu-denmark-turkey

[121] Robert, V. (2022, May 18). Otan: La Turquie s’oppose à l’adhésion de la finlande et de la suède. Les Echos. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.lesechos.fr/monde/europe/otan-la-turquie-soppose-a-ladhesion-de-la-finlande-et-de-la-suede-1407982

[122] Luxembourg: Turkey likely to let Finland, Sweden join NATO. eKathimerini.com. (2022, May 17). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.ekathimerini.com/news/1184563/luxembourg-turkey-likely-to-let-finland-sweden-join-nato/

[123] Weinthal, B. (2022, May 20). Is Turkey Russia’s secret weapon inside NATO? Fox News. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.foxnews.com/politics/turkey-russias-secret-weapon-inside-nato

[124] Ό.α.

[125] Colla, M. (2022, April 7). Turkey plays the dance of the go-betweens in Ukraine war. Lowy Institute. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.lowyinstitute.org/the-interpreter/turkey-plays-dance-go-betweens-ukraine-war

[126] Αντιγράφοντας τον πρόεδρο Ερντογάν, ο πρόεδρος της Κροατίας Ζόραν Μιλάνοβιτς δήλωσε ότι η κροατική έγκριση της ένταξης της Σουηδίας και της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ πρέπει να συνδεθεί με αλλαγές στον εκλογικό νόμο της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, που θα ευνοήσουν τους Κροάτες της χώρας. Βλ. Croatian president threatens veto on NATO enlargement. TVP World. (2022, May 19). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://tvpworld.com/60260377/croatian-president-threatens-veto-on-nato-enlargement

[127] Strategic concepts. NATO. (2021, November 29). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_56626.htm

[128] Σύμφωνα με τον παγκόσμιο Δείκτη Αντίληψης της Διαφθοράς για το 2021, η Τουρκία κατατάσσεται στην 96η θέση (από την 77η θέση το 2003). Ο παγκόσμιος Δείκτης Δημοκρατίας για το 2021 κατέταξε τη χώρα στην 103η θέση (από την 88η θέση το 2006). Αντίθετα, η Φινλανδία και η Σουηδία -η ένταξη στο ΝΑΤΟ των οποίων εμποδίζεται επί του παρόντος από την Τουρκία- κατέλαβαν την πρώτη και τέταρτη θέση αντίστοιχα στον Δείκτη Αντίληψης της Διαφθοράς για το 2021, ενώ διατηρούν την έκτη και τέταρτη θέση στον Δείκτη Παγκόσμιας Δημοκρατίας. Βλ. Lieberman, J., Wallace, M. D. (2022, May 18). Opinion | Does Erdoğan’s Turkey belong in NATO? The Wall Street Journal. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.wsj.com/articles/does-Erdoğans-turkey-belong-in-nato-sweden-finland-join-veto-weapons-peace-broker-11652882743

[129] Lieberman, J., Wallace, M. D. (2022, May 18). Opinion | Does Erdoğan’s Turkey belong in NATO? The Wall Street Journal. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.wsj.com/articles/does-Erdoğans-turkey-belong-in-nato-sweden-finland-join-veto-weapons-peace-broker-11652882743

 

[130] Kasapoglu, C. (2022, February 25). Turkey’s Growing Military Expeditionary Posture. The Jamestown Foundation. Διαθέσιμο στον συνδεσμο https://jamestown.org/program/turkeys-growing-military-expeditionary-posture/

[131] Ένα άρθρο της Yeni Şafak, με τίτλο «Η Τουρκία επιστρέφει στα οθωμανικά εδάφη», ξεκινά με τη διαπίστωση ότι «η δημιουργία στρατιωτικών βάσεων σε άλλες χώρες θεωρείται μια δυνατότητα που προορίζεται για τις μεγάλες στρατιωτικές δυνάμεις». Βλ. Danforth, N. (2022, May 26). A new history for a New Turkey: What a 12th-grade textbook has to say about Turkey’s future. Hellenic Foundation for European and Foreign Policy (ELIAMEP). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.eliamep.gr/wp-content/uploads/2022/05/Policy-paper-101-Danforth-final.pdf

[132] Koru, S. (2022, February 25). What Russia’s new reality means for Turkey. War on the Rocks. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://warontherocks.com/2022/02/what-russias-new-reality-means-for-turkey/

[133] Diakopoulos, A. (2022, February 8). Ukraine and Russia’s complex relationship with Turkey. eKathimerini.com. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.ekathimerini.com/opinion/1177080/ukraine-and-russias-complex-relationship-with- turkey/

[134] Koru, S. (2022, February 25). What Russia’s new reality means for Turkey. War on the Rocks. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://warontherocks.com/2022/02/what-russias-new-reality-means-for-turkey/

[135] Security radar 2022: Navigating the disarray of European security. Friedrich-Ebert-Stiftung (FES) Regional Office for Cooperation and Peace in Europe. (2022, April). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://peace.fes.de/security-radar-2022

[136] Tahiroğlu, M. (2022, May 10). Why Turkish citizens blame the United States for Ukraine War. Project on Middle East Democracy. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://pomed.org/why-turkish-citizens-blame-the-united-states-for-ukraine-war/

[137] Danforth, N. (2022, May 26). A new history for a New Turkey: What a 12th-grade textbook has to say about Turkey’s future. Hellenic Foundation for European and Foreign Policy (ELIAMEP). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.eliamep.gr/wp-content/uploads/2022/05/Policy-paper-101-Danforth-final.pdf

[138]  Σε έρευνα που διεξήγαγε το 2018 η Optimar σε 1.508 άτομα σε 26 επαρχίες, το 71,9% αυτών περιέγραψε τον εαυτό του ως αντιαμερικανό, ενώ το 22,7% δήλωσε ότι είναι «εν μέρει αντιαμερικανός». Μόνο το 5,4% των συμμετεχόντων δήλωσαν ότι δεν είναι αντιαμερικανοί. Το 58% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι διεθνείς δυνάμεις όπως οι ΗΠΑ, το Ισραήλ και οι ευρωπαϊκές χώρες βρίσκονται πίσω από την ταχεία ενίσχυση του Ισλαμικού Κράτους στο Ιράκ και το Λεβάντε (ISIL) στη Συρία και το Ιράκ. Ερωτηθέντες τι πιστεύουν για την προσέγγιση της Τουρκίας και της Ρωσίας, το 62,1% είδε θετικά την εξέλιξη αυτή, ενώ το 22,4% τη χαρακτήρισε αρνητική, και το 15,5% δεν είχε άποψη. Βλ. Erdoğan’s hostile rhetoric boosts anti-west, anti-American sentiments in Turkey. Stockholm Center for Freedom. (2018, February 6). Retrieved May 25, 2022, from https://stockholmcf.org/Erdoğans-hostile-rhetoric-boosts-anti-west-anti-american-sentiments-in-turkey/ and Tahiroğlu, M. (2022, May 10). Why Turkish citizens blame the United States for Ukraine War. Project on Middle East Democracy. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://pomed.org/why-turkish-citizens-blame-the-united-states-for-ukraine-war/

[139] Tahiroğlu, M. (2022, May 10). Why Turkish citizens blame the United States for Ukraine War. Project on Middle East Democracy. Retrieved May 25, 2022, from https://pomed.org/why-turkish-citizens-blame-the-united-states-for-ukraine-war/

[140] Siccardi, F., & Pierini, M. (2021, December 9). Understanding Turkey’s direction: Three scenarios. Carnegie Europe. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://carnegieeurope.eu/2021/12/09/understanding-turkey-s-direction-three-scenarios-pub-85936

[141] Tekines, M. H. (2021, December 8). What would a post-Erdoğan Turkish foreign policy look like? War on the Rocks. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://warontherocks.com/2021/12/what-would-a-post-Erdoğan-turkish-foreign-policy-look-like/

[142] Diakopoulos, A. (2022, February 8). Ukraine and Russia’s complex relationship with Turkey. eKathimerini.com. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.ekathimerini.com/opinion/1177080/ukraine-and-russias-complex-relationship-with- turkey/

[143] Dalay, G. (2021, August 4). Turkish-Russian relations in light of recent conflicts. Stiftung Wissenschaft und Politik (SWP). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.swp-berlin.org/en/publication/turkish-russian-relations-in-light-of-recent-conflicts#hd-d17741e1770

[144] Deringil, S. (2004). Turkish foreign policy during the Second World War: An ‘active’ neutrality. Cambridge University Press.

[145] Eissenstat, H. (2022, March 2). Neither east nor west: Turkey’s calculations in the Ukraine crisis. Middle East Institute. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.mei.edu/publications/neither-east-nor-west-turkeys-calculations-ukraine-crisis

[146] Tekines, M. H. (2021, December 8). What would a post-Erdoğan Turkish foreign policy look like? War on the Rocks. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://warontherocks.com/2021/12/what-would-a-post-Erdoğan-turkish-foreign-policy-look-like/

[147] Ό.α.

[148] In parting shot, Pompeo rebukes Turkey at NATO meeting. Euractiv. (2020, December 4). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.euractiv.com/section/defence-and-security/news/in-parting-shot-pompeo-rebukes-turkey-at-nato-meeting/

[149] Stein, A. (2021, December 15). From Ankara with implications: Turkish drones and Alliance Entrapment. War on the Rocks. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://warontherocks.com/2021/12/from-ankara-with-implications-turkish-drones-and-alliance-entrapment/

[150] Clinton, H. R. (2014, September 4). Hillary Clinton Reviews Henry Kissinger’s ‘world order’. The Washington Post. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.washingtonpost.com/opinions/hillary-clinton-reviews-henry-kissingers-world-order/2014/09/04/b280c654-31ea-11e4-8f02-03c644b2d7d0_story.html

[151] Denizeau, A. (2021, April). Mavi Vatan, the “blue homeland”: The origins, influences and limits of an ambitious doctrine for Turkey. Études de l’Ifri. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.ifri.org/en/publications/etudes-de-lifri/mavi-vatan-blue-homeland-origins-influences-and-limits-ambitious

[152] Osterlund, P. B. (2022, March 30). Turkey, a mediator in Ukraine, mends its own ties with neighbors. Al Jazeera. Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.aljazeera.com/news/2022/3/30/turkey-a-mediator-in-ukraine-mends-its-own-ties-with-neighbours

[153] Denizeau, A. (2021, April). Mavi Vatan, the “blue homeland”: The origins, influences and limits of an ambitious doctrine for Turkey. Institut français des relations internationales (Ifri). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://www.ifri.org/en/publications/etudes-de-lifri/mavi-vatan-blue-homeland-origins-influences-and-limits-ambitious

[154] Gingeras, R. (2022, March 2). If Putin stumbles, Will Erdoğan recalibrate? War on the Rocks. Διαθέσιμο στον συνδεσμο https://warontherocks.com/2022/03/if-putin-stumbles-will-Erdoğan-recalibrate/

[155] Greece says Turkey’s airspace incursions ‘unprecedented’. eKathimerini.com. (2022, May 4). Διαθέσιμο στον συνδεσμο https://www.ekathimerini.com/news/1183557/greece-says-turkeys-airspace-incursions-unprecedented

[156] Dorsey, J. M. (2021, March 11). Turkey signals sweeping regional ambitions. Begin-Sadat Center for Strategic Studies (BESA). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://besacenter.org/turkey-regional-ambitions/

[157] A strategic compass for the EU. European External Action Service. (n.d.). Διαθέσιμο στον σύνδεσμο https://eeas.europa.eu/headquarters/headquarters-homepage/106337/towards-strategic-compass_en

Βιβλιογραφία

Akca, A. (2019, April 8). Neo-Ottomanism: Turkey’s foreign policy approach to Africa. Center for Strategic and International Studies (CSIS). Retrieved May 15, 2022, from https://www.csis.org/neo-ottomanism-turkeys-foreign-policy-approach-africa

Aksoy H. A., Çevik S., Yaşar N. T., Visualizing Turkey’s Activism in Africa, Centre for Applied Turkey Studies (CATS), https://www.cats-network.eu/topics/visualizing-turkeys-activism-in-africa#c8219

Altay, K. (2021, March 2). Why Erdoğan has abandoned the Uyghurs. Foreign Policy. Retrieved May 15, 2022, from https://foreignpolicy.com/2021/03/02/why-Erdoğan-has-abandoned-the-uyghurs/

Aydıntaşbaş, A. (2022, May 16). Turkey, NATO, and the Ukraine War: Why Erdoğan’s grievances are about more than Sweden and Finland. European Council on Foreign Relations. Retrieved May 25, 2022, from https://ecfr.eu/article/turkey-nato-and-the-ukraine-war-why-Erdoğans-grievances-are-about-more-than-sweden-and-finland/

Aydogan , M. (2022, February 10). Turkiye calls on Greece to demilitarize eastern Aegean Islands. Anadolu Ajansı. Retrieved February 28, 2022, from https://www.aa.com.tr/en/turkey/turkiye-calls-on-greece-to-demilitarize-eastern-aegean-islands/2499312#

Baskan, B. (2019, May 27). Turkey’s Pan-Islamist Foreign Policy. The Cairo Review of Global Affairs. Retrieved April 4, 2022, from https://www.thecairoreview.com/essays/turkeys-pan-islamist-foreign-policy/

Bechev, D., Saari, S., & Secrieru, S. (2021, June 24). Fire and Ice. European Union Institute for Security Studies. Retrieved February 28, 2022, from https://www.iss.europa.eu/content/fire-and-ice

Bilen, S. (2022, April 28). Cashing in: No payment problems for Russian tourists in Turkey. DW. Retrieved May 2, 2022, from https://www.dw.com/en/cashing-in-no-payment-problems-for-russian-tourists-in-turkey/a-61622480

Cavusoglu: 2020 showed Turkey’s determination to protect own interests. eKathimerini.com. (2020, December 30). Retrieved March 3, 2022, from https://www.ekathimerini.com/news/260746/cavusoglu-2020-showed-turkey-s-determination-to-protect-own-interests/

Chaziza, M. (2021, December 22). Cyprus: The next stop of China’s belt and road initiative. The Diplomat. Retrieved March 3, 2022, from https://thediplomat.com/2021/12/cyprus-the-next-stop-of-chinas-belt-and-road-initiative/

Clinton, H. R. (2014, September 4). Hillary Clinton Reviews Henry Kissinger’s ‘world order’. The Washington Post. Retrieved May 17, 2022, from https://www.washingtonpost.com/opinions/hillary-clinton-reviews-henry-kissingers-world-order/2014/09/04/b280c654-31ea-11e4-8f02-03c644b2d7d0_story.html

Colakoğlu, S. (2019, April 16). The rise of Eurasianism in Turkish foreign policy: Can Turkey change its pro-western orientation? Middle East Institute. Retrieved February 28, 2022, from https://www.mei.edu/publications/rise-eurasianism-turkish-foreign-policy-can-turkey-change-its-pro-western-orientation

Colibasanu, A. (2021, July 30). Blue Homeland: Turkey’s Strategy in the Eastern Mediterranean. Euractiv. Retrieved March 3, 2022, from https://www.euractiv.com/section/global-europe/opinion/blue-homeland-turkeys-strategy-in-the-eastern-mediterranean/

Colla, M. (2022, April 7). Turkey plays the dance of the go-betweens in Ukraine war. Lowy Institute. Retrieved May 3, 2022, from https://www.lowyinstitute.org/the-interpreter/turkey-plays-dance-go-betweens-ukraine-war

Council of Europe. (2022). Annual Report 2021 of the European Court of Human Rights. Retrieved from https://www.echr.coe.int/Documents/Annual_report_2021_ENG.pdf.

Croatian president threatens veto on NATO enlargement. TVP World. (2022, May 19). Retrieved May 26, 2022, from https://tvpworld.com/60260377/croatian-president-threatens-veto-on-nato-enlargement

Daily Sabah. (2022, March 2). Turkey’s Amphibious Assault Ship anadolu begins sea tests. Daily Sabah. Retrieved March 9, 2022, from https://www.dailysabah.com/business/defense/turkeys-amphibious-assault-ship-anadolu-begins-sea-tests

Dalay, G. (2021, August 4). Turkish-Russian relations in light of recent conflicts. Stiftung Wissenschaft und Politik (SWP). Retrieved March 3, 2022, from https://www.swp-berlin.org/en/publication/turkish-russian-relations-in-light-of-recent-conflicts#hd-d17741e1770

Danforth, N. (2020, December 11). Perspectives: What did Turkey gain from the Armenia-Azerbaijan War? Eurasianet. Retrieved May 17, 2022, from https://eurasianet.org/perspectives-what-did-turkey-gain-from-the-armenia-azerbaijan-war

Danforth, N. (2022, May 26). A new history for a New Turkey: What a 12th-grade textbook has to say about Turkey’s future. Hellenic Foundation for European and Foreign Policy (ELIAMEP). Retrieved May 27, 2022, from https://www.eliamep.gr/wp-content/uploads/2022/05/Policy-paper-101-Danforth-final.pdf

Denizeau, A. (2021, April). Mavi Vatan, the “blue homeland”: The origins, influences and limits of an ambitious doctrine for Turkey. Études de l’Ifri. Retrieved February 28, 2022, from https://www.ifri.org/en/publications/etudes-de-lifri/mavi-vatan-blue-homeland-origins-influences-and-limits-ambitious

Deringil, S. (2004). Turkish foreign policy during the Second World War: An ‘active’ neutrality. Cambridge University Press.

Diakopoulos, A. (2020, December 9). Turkey’s disproportionate ambitions. eKathimerini.com. Retrieved February 28, 2022, from https://www.ekathimerini.com/opinion/260041/turkey-s-disproportionate-ambitions/

Diakopoulos, A. (2022, February 8). Ukraine and Russia’s complex relationship with Turkey. eKathimerini.com. Retrieved February 28, 2022, from https://www.ekathimerini.com/opinion/1177080/ukraine-and-russias-complex-relationship-with- turkey/

Doç. dr. Ci̇hat Yayci’nin çi̇zdi̇ği̇ Mavi̇ Vatan Hari̇tasi (Blue Homeland Map drawn by Associate Professor Ci̇hat Yayci). Savunma Sanayi. (2020, August 12). Retrieved April 19, 2022, from https://www.savunmasanayi.org/doc-dr-cihat-yaycinin-cizdigi-mavi-vatan-haritasi/

Dorsey, J. M. (2021, March 11). Turkey signals sweeping regional ambitions. Begin-Sadat Center for Strategic Studies (BESA). Retrieved April 4, 2022, from https://besacenter.org/turkey-regional-ambitions/

Duran, B. (2021, June 25). What does the second Berlin Conference mean for Libya? Daily Sabah. Retrieved February 28, 2022, from https://www.dailysabah.com/opinion/columns/what-does-the-second-berlin-conference-mean-for-libya

Dursun-Özkanca, O. (2019). The Turkish Veto over the EU–NATO Security Exchange. In Turkey–West Relations: The Politics of Intra-alliance Opposition (pp. 63–82), Cambridge University Press.

East med gas feasible only through Turkey: Erdoğan. Hürriyet Daily News. (2022, January 18). Retrieved March 3, 2022, from https://www.hurriyetdailynews.com/east-med-gas-feasible-only-through-turkey-Erdoğan-170861

The Economist Newspaper. (2021, July 3). German submarines are giving Turkey an edge over Greece. The Economist. Retrieved March 9, 2022, from https://www.economist.com/europe/2021/07/03/german-submarines-are-giving-turkey-an-edge-over-greece

Eissenstat, H. (2022, March 2). Neither east nor west: Turkey’s calculations in the Ukraine crisis. Middle East Institute. Retrieved March 3, 2022, from https://www.mei.edu/publications/neither-east-nor-west-turkeys-calculations-ukraine-crisis

Erdemir, A., & Kessler, O. (2017, May 15). Opinion | A Turkish TV blockbuster reveals Erdoğan’s conspiratorial, anti-Semitic worldview. The Washington Post. Retrieved April 20, 2022, from https://www.washingtonpost.com/news/democracy-post/wp/2017/05/15/a-turkish-tv-blockbuster-reveals-Erdoğans-conspiratorial-anti-semitic-worldview/

Erdoğan’s hostile rhetoric boosts anti-west, anti-American sentiments in Turkey. Stockholm Center for Freedom. (2018, February 6). Retrieved May 25, 2022, from https://stockholmcf.org/Erdoğans-hostile-rhetoric-boosts-anti-west-anti-american-sentiments-in-turkey/

Erdoğan takes photograph in front of ‘blue homeland’ map. eKathimerini.com. (2019, September 2). Retrieved February 28, 2022, from https://www.ekathimerini.com/news/244125/Erdoğan-takes-photograph-in-front-of-blue-homeland-map

Fasanotti, F. S. (2020, August 28). The new, great, dangerous game in the Eastern Mediterranean. Brookings. Retrieved March 9, 2022, from https://www.brookings.edu/blog/order-from-chaos/2020/08/28/the-new-great-dangerous-game-in-the-eastern-mediterranean/

France blasts ‘extremely aggressive’ Turkish intervention against NATO mission targeting Libyan Arms. France 24. (2020, June 17). Retrieved February 28, 2022, from https://www.france24.com/en/20200617-france-blasts-extremely-aggressive-turkish-intervention-against-nato-mission-targeting-libyan-arms

Gingeras, R. (2020, June 2). Blue homeland: The heated politics behind Turkey’s new maritime strategy. War on the Rocks. Retrieved February 28, 2022, from https://warontherocks.com/2020/06/blue-homeland-the-heated-politics-behind-turkeys-new-maritime-strategy/

Gingeras, R. (2022, March 2). If Putin stumbles, Will Erdoğan recalibrate? War on the Rocks. Retrieved March 3, 2022, from https://warontherocks.com/2022/03/if-putin-stumbles-will-Erdoğan-recalibrate/

Goncharenko, O. (2021, November 14). Belarus border crisis marks dangerous escalation in Putin’s hybrid war. Atlantic Council. Retrieved May 3, 2022, from https://www.atlanticcouncil.org/blogs/belarusalert/belarus-border-crisis-marks-dangerous-escalation-in-putins-hybrid-war/

Gorvett, J. (2020, August 22). Game plan disruption: Turkey and the East Med. Cyprus Mail. Retrieved March 3, 2022, from https://cyprus-mail.com/2020/08/22/game-plan-disruption-turkey-and-the-east-med/

Grigoriadis, I., & Fusiek, D. (2022, January 21). Turkey’s “anti-colonial” pivot to Mali: French-Turkish competition and the role of the European Union in the Sahel. Hellenic Foundation for European and Foreign Policy (ELIAMEP). Retrieved February 28, 2022, from https://www.eliamep.gr/wp-content/uploads/2022/01/Policy-paper-91-final.pdf

Grigoriadis, I., & Gheorghe E. (2022, May 20). The Akkuyu NPP and Russian-Turkish Nuclear Cooperation: Asymmetries and risks. Hellenic Foundation for European and Foreign Policy (ELIAMEP). Retrieved May 26, 2022, from https://www.eliamep.gr/wp-content/uploads/2022/05/Policy-paper-100-Grigoriadis-and-Gheorghe-.pdf

Gürcan, E. C. (2020). A neo-mahanian reading of Turkey and China’s changing maritime geopolitics. Belt & Road Initiative Quarterly (BRIQ). Retrieved April 1, 2022, from https://briqjournal.com/en/neo-mahanian-reading-turkey-and-chinas-changing-maritime-geopolitics

Hamilton, R. E., & Mikulska, A. (2021, June 22). Cooperation, competition, and compartmentalization: Russian-Turkish relations and their implications for the West. Foreign Policy Research Institute. Retrieved February 28, 2022, from https://www.fpri.org/article/2021/04/cooperation-competition-and-compartmentalization-russian-turkish-relations-and-their-implications-for-the-west/

Hazou, E. (2019, April 3). Drilling for Cyprus gas, a timeline. Cyprus Mail. Retrieved February 28, 2022, from https://cyprus-mail.com/2016/06/27/special-report-drilling-cyprus-gas-timeline/

Hofman, L. (2020, December 10). How Turkey became a drone power (and what that tells us about the future of warfare). The Correspondent. Retrieved March 9, 2022, from https://thecorrespondent.com/832/how-turkey-became-a-drone-power-and-what-that-tells-us-about-the-future-of-warfare/110071049088-d67e839e

Iddon, P. (2021, January 29). Greece will need to upgrade its navy to keep up with Turkey’s. Forbes. Retrieved March 9, 2022, from https://www.forbes.com/sites/pauliddon/2021/01/29/greece-will-need-new-warships-for-its-navy-to-have-any-hope-of-keeping-up-with-turkey/?sh=18ffaef46696

In parting shot, Pompeo rebukes Turkey at NATO meeting. Euractiv. (2020, December 4). Retrieved May 3, 2022, from https://www.euractiv.com/section/defence-and-security/news/in-parting-shot-pompeo-rebukes-turkey-at-nato-meeting/

Kabalan, M. (2019, February 16). Can the Astana process survive the US withdrawal from Syria? Al Jazeera. Retrieved February 28, 2022, from https://www.aljazeera.com/opinions/2019/2/16/can-the-astana-process-survive-the-us-withdrawal-from-syria

Kamaras, A. (2021, March 5). Turkish drones, Greek challenges. Hellenic Foundation for European and Foreign Policy (ELIAMEP). Retrieved March 9, 2022, from https://www.eliamep.gr/en/publication/drones-

Kardaş, Ş. (2020, August 13). Understanding Turkey’s coercive diplomacy. German Marshall Fund of the United States (GMF). Retrieved February 28, 2022, from https://www.gmfus.org/news/understanding-turkeys-coercive-diplomacy

Kasapoglu, C. (2022, February 25). Turkey’s Growing Military Expeditionary Posture. The Jamestown Foundation. Retrieved May 3, 2022, from https://jamestown.org/program/turkeys-growing-military-expeditionary-posture/

Kınıklıoğlu, S. (2022, March 22). Eurasianism in Turkey. Stiftung Wissenschaft und Politik (SWP). Retrieved April 4, 2022, from https://www.swp-berlin.org/en/publication/eurasianism-in-turkey

Kınıklıoğlu, S. (2022, April 7). Necessary friends: Turkey’s improving relationship with the West. European Council on Foreign Relations. Retrieved May 3, 2022, from https://ecfr.eu/article/necessary-friends-turkeys-improving-relationship-with-the-west/

Koru, S. (2022, February 25). What Russia’s new reality means for Turkey. War on the Rocks. Retrieved March 3, 2022, from https://warontherocks.com/2022/02/what-russias-new-reality-means-for-turkey/

Körkemeier, T., & Nasralla, S. (2017, March 15). Turkey blocks some cooperation with NATO Partners as EU row escalates. Reuters. Retrieved April 15, 2022, from https://www.reuters.com/article/us-turkey-referendum-nato-idUSKBN16M2OR

Kucukgocmen, A. (2022, May 16). Erdoğan says Swedish, Finnish delegations should not bother coming to Turkey. Reuters. Retrieved May 16, 2022, from https://www.reuters.com/world/middle-east/Erdoğan-says-swedish-finnish-delegations-should-not-bother-coming-turkey-2022-05-16/

Lepeska, D. (2019, November 19). The trouble with Turkey’s global mosque-building project. Ahval News. Retrieved February 28, 2022, from https://ahvalnews.com/turkish-islamists/trouble-turkeys-global-mosque-building-project

Lieberman, J., Wallace, M. D. (2022, May 18). Opinion | Does Erdoğan’s Turkey belong in NATO? The Wall Street Journal. Retrieved May 25, 2022, from https://www.wsj.com/articles/does-Erdoğans-turkey-belong-in-nato-sweden-finland-join-veto-weapons-peace-broker-11652882743

Luxembourg: Turkey likely to let Finland, Sweden join NATO. eKathimerini.com. (2022, May 17). Retrieved May 17, 2022, from https://www.ekathimerini.com/news/1184563/luxembourg-turkey-likely-to-let-finland-sweden-join-nato/

Mankoff, J. (2022, January 13). Turkey could lose big in the Russia-Ukraine standoff. Foreign Policy. Retrieved March 3, 2022, from https://foreignpolicy.com/2022/01/13/turkey-russia-ukraine-conflict-military-nato/

Mankoff, J. (2022, January 20). Regional competition and the future of Russia-Turkey relations: A World Safe for Empire? Center for Strategic and International Studies. Retrieved February 28, 2022, from https://www.csis.org/analysis/regional-competition-and-future-russia-turkey-relations

Manoli, P. (2021, January 27). Economic linkages across the Mediterranean: Trends on trade, investments and Energy. Hellenic Foundation for European and Foreign Policy (ELIAMEP). Retrieved February 27, 2022, from https://www.eliamep.gr/wp-content/uploads/2021/01/Policy-paper-52-Manoli-final.pdf

Marghelis, A. (2021, November). The French military’s perception of the Turkish military and Turkey’s expansion in the Eastern Mediterranean. Institut français des relations internationales (Ifri). Retrieved February 28, 2022, from https://www.ifri.org/en/publications/etudes-de-lifri/french-militarys-perception-turkish-military-and-turkeys-expansion

Meinardus, R. (2022, April 19). Η εικόνα αλυτρωτισμού της Τουρκίας προκαλεί ανησυχία (Turkish irredentism causes concern). Kathimerini. Retrieved April 20, 2022, from https://www.kathimerini.gr/world/561819223/i-eikona-alytrotismoy-tis-toyrkias-prokalei-anisychia/

Ministry of Foreign Affairs of the Hellenic Republic, Statement by the Ministry of Foreign Affairs regarding Turkish revisionism in the period 1973-2022 – Depiction in 16 maps, https://www.mfa.gr/en/current-affairs/statements-speeches/statement-by-the-ministry-of-foreign-affairs-regarding-turkish-revisionism-in-the-period-1973-2022-depiction-in-16-maps.html 

NATO puts defence plan for Poland, Baltics into action, officials say. Reuters. (2020, July 2). Retrieved April 15, 2022, from https://www.reuters.com/article/us-nato-baltics-turkey-idUSKBN24320B

Nedos, V. (2022, January 27). The Rafale and the balance of power in the Aegean (Τα Rafale και η ισορροπία δυνάμεων στο Αιγαίο). Kathimerini. Retrieved March 9, 2022, from https://www.kathimerini.gr/politics/foreign-policy/561681280/ta-rafale-kai-i-isorropia-dynameon-sto-aigaio/

Novo, A. R. (2021, March 29). The eastern Mediterranean – time for the U.S. to get serious. Center for European Policy Analysis. Retrieved February 28, 2022, from https://cepa.org/the-eastern-mediterranean-time-for-the-u-s-to-get-serious/

Osterlund, P. B. (2022, March 30). Turkey, a mediator in Ukraine, mends its own ties with neighbours. Al Jazeera. Retrieved May 3, 2022, from https://www.aljazeera.com/news/2022/3/30/turkey-a-mediator-in-ukraine-mends-its-own-ties-with-neighbours

Ozberk, T. (2021, February 15). Analysis: The future of the Turkish navy. Naval News. Retrieved March 9, 2022, from https://www.navalnews.com/naval-news/2021/02/analysis-the-future-of-the-turkish-navy/

Öztürk, A. E. (2021, March 11). Turkey’s post-2016 foreign policy drivers: Militarisation, Islam, Civilisation and Power. Hellenic Foundation for European and Foreign Policy (ELIAMEP). Retrieved April 3, 2022, from https://www.eliamep.gr/wp-content/uploads/2021/03/Policy-paper-58-Erdi-Ozturk_final.pdf

Pierini, M. (2020, September 11). Turkey’s labyrinthine relationship with the west: Seeking a way forward. Hellenic Foundation for European and Foreign Policy (ELIAMEP). Retrieved February 28, 2022, from https://www.eliamep.gr/wp-content/uploads/2020/09/Policy-Paper-38-FINAL-11.09-1.pdf

Pitel, L. (2022, April 23). Turkey blocks Russian armed forces’ air route to Syria. Financial Times. Retrieved May 3, 2022, from https://www.ft.com/content/559a6d83-feae-4d3f-9b31-28c36d308edd

Psaropoulos, J. (2022, February 25). Greece approves its biggest naval modernisation in 20 years. News | Al Jazeera. Retrieved March 9, 2022, from https://www.aljazeera.com/news/2022/2/25/greece-approves-its-biggest-naval-modernisation-in-20-years

Robert, V. (2022, May 18). Otan: La Turquie s’oppose à l’adhésion de la finlande et de la suède. Les Echos. Retrieved May 25, 2022, from https://www.lesechos.fr/monde/europe/otan-la-turquie-soppose-a-ladhesion-de-la-finlande-et-de-la-suede-1407982

Russia: Aleksei Navalny facing up to 15 years behind bars in new ‘sham’ prison trial. Amnesty International. (2022, February 14). Retrieved March 9, 2022, from https://www.amnesty.org/en/latest/news/2022/02/russia-aleksei-navalny-facing-up-to-15-years-behind-bars-in-new-sham-prison-trial/

Security radar 2022: Navigating the disarray of European security. Friedrich-Ebert-Stiftung (FES) Regional Office for Cooperation and Peace in Europe. (2022, April). Retrieved April 20, 2022, from https://peace.fes.de/security-radar-2022

Siccardi, F. (2021, September 14). How Syria changed Turkey’s foreign policy. Carnegie Europe. Retrieved February 28, 2022, from https://carnegieeurope.eu/2021/09/14/how-syria-changed-turkey-s-foreign-policy-pub-85301

Siccardi, F., & Pierini, M. (2021, December 9). Understanding Turkey’s direction: Three scenarios. Carnegie Europe. Retrieved February 28, 2022, from https://carnegieeurope.eu/2021/12/09/understanding-turkey-s-direction-three-scenarios-pub-85936

Stein, A. (2021, December 15). From Ankara with implications: Turkish drones and Alliance Entrapment. War on the Rocks. Retrieved May 3, 2022, from https://warontherocks.com/2021/12/from-ankara-with-implications-turkish-drones-and-alliance-entrapment/

Stevis-Gridneff, M. & Gall, C. (2020, February 29). Erdoğan Says, ‘We Opened the Doors,’ and Clashes Erupt as Migrants Head for Europe. New York Times. Retrieved May 3, 2022, from https://www.nytimes.com/2020/02/29/world/europe/turkey-migrants-eu.html

Stott, P. (2021, October 19). Turkey’s Ministry of Religious Affairs: An increasingly important player at home and abroad. Policy Exchange. Retrieved April 3, 2022, from https://policyexchange.org.uk/turkeys-ministry-of-religious-affairs-an-increasingly-important-player-at-home-and-abroad/

Strategic concepts. NATO. (2021, November 29). Retrieved May 17, 2022, from https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_56626.htm

A strategic compass for the EU. European External Action Service. (n.d.). Retrieved February 28, 2022, from https://eeas.europa.eu/headquarters/headquarters-homepage/106337/towards-strategic-compass_en

Soylu, R. (2021, April 30). Revealed: Turkey lifted NATO veto over Egypt to woo Cairo. Middle East Eye. Retrieved April 15, 2022, from https://www.middleeasteye.net/news/turkey-egypt-nato-reconciliation-veto

Sukkarieh, M. (2021, March 1). The East Mediterranean Gas Forum: Regional Cooperation amid conflicting interests. Natural Resource Governance Institute. Retrieved March 31, 2022, from https://resourcegovernance.org/analysis-tools/publications/east-mediterranean-gas-forum-regional-cooperation-amid-conflicting

Tahiroğlu, M. (2022, May 10). Why Turkish citizens blame the United States for Ukraine War. Project on Middle East Democracy. Retrieved May 25, 2022, from https://pomed.org/why-turkish-citizens-blame-the-united-states-for-ukraine-war/

Tanchum, M. (2021, June). Turkey’s Maghreb–West Africa Economic Architecture: Challenges and opportunities for the European Union. Stiftung Wissenschaft und Politik (SWP). Retrieved February 28, 2022, from https://www.swp-berlin.org/en/publication/turkeys-maghreb-west-africa-economic-architecture-challenges-and-opportunities-for-the-european-union

Tastekin, F. (2020, June 26). Is Hayat Tahrir al-Sham doing Turkey’s job in idlib? Al. Retrieved March 3, 2022, from https://www.al-monitor.com/originals/2020/06/turkey-russia-syria-idlib-is-hts-doing-job-of-ankara.html

Tavsan, S. (2021, December 19). Turkey’s scramble for Africa is reinforced by soft power. Nikkei Asia. Retrieved February 28, 2022, from https://asia.nikkei.com/Politics/International-relations/Turkey-s-scramble-for-Africa-is-reinforced-by-%20soft-power

Tekines, M. H. (2021, December 8). What would a post-Erdoğan Turkish foreign policy look like? War on the Rocks. Retrieved February 28, 2022, from https://warontherocks.com/2021/12/what-would-a-post-Erdoğan-turkish-foreign-policy-look-like/

Tharoor, I. (2022, May 20). Analysis | Turkey’s awkward role in the Russia-ukraine war. The Washington Post. Retrieved May 25, 2022, from https://www.washingtonpost.com/world/2022/05/20/turkey-ukraine-Erdoğan-russia-nato/

Traynor, I. (2009, April 4). Bitter Turkey finally lifts veto on Danish PM Anders Fogh Rasmussen as NATO secretary-general. The Guardian. Retrieved May 26, 2022, from https://www.theguardian.com/world/2009/apr/05/nato-eu-denmark-turkey

Trofimov, Y., & Gauthier-Villars, D. (2020, August 14). Turkish, Greek frigates collide in the Mediterranean Sea. The Wall Street Journal. Retrieved February 28, 2022, from https://www.wsj.com/articles/turkish-greek-frigates-collide-in-the-mediterranean-sea-11597414995

Tsakonas, P. (2021, April 5). Turkey: A problem partner? Hellenic Foundation for European and Foreign Policy (ELIAMEP). Retrieved April 15, 2022, from https://www.eliamep.gr/en/publication/turkey-a-problem-partner/

Turkey and China keep relations on track despite Uighur dispute. Middle East Eye. (2022, February 5). Retrieved May 17, 2022, from https://www.middleeasteye.net/news/turkey-china-uighur-relations-track-despite-dispute

Turkey and NATO. NATO. Retrieved May 25, 2022, from https://www.nato.int/cps/en/natohq/declassified_191048.htm?selectedLocale=en

Turkey is making a big diplomatic and corporate push into Africa. The Economist. (2022, April 23). Retrieved May 15, 2022, from https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2022/04/23/turkey-is-making-a-big-diplomatic-and-corporate-push-into-africa

Turkey Report 2021. European Commission – European Neighbourhood Policy and Enlargement Negotiations. (2021, October 19). Retrieved February 28, 2022, from https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/turkey-report-2021_en

Turkey says sent Cypriot vessel away from its continental shelf. eKathimerini.com. (2021, October 4). Retrieved February 28, 2022, from https://www.ekathimerini.com/news/1169086/turkey-says-sent-cypriot-vessel-away-from-its-continental-shelf/

Turkey: Crackdown on independent TV channels. Human Rights Watch. (2020, December 15). Retrieved March 9, 2022, from https://www.hrw.org/news/2020/12/15/turkey-crackdown-independent-tv-channels

Turkey: Human rights defender on trial. Human Rights Watch. (2022, February 21). Retrieved March 9, 2022, from https://www.hrw.org/news/2022/02/21/turkey-human-rights-defender-trial

Turkey: Kurdish mayors’ removal violates voters’ rights. Human Rights Watch. (2020, February 7). Retrieved May 14, 2022, from https://www.hrw.org/news/2020/02/07/turkey-kurdish-mayors-removal-violates-voters-rights

Turkey not to suffer shortage in grains: Ministry. Hürriyet Daily News. (2022, February 26). Retrieved May 2, 2022, from https://www.hurriyetdailynews.com/turkey-not-to-suffer-shortage-in-grains-171811

Turkey: Opposition politicians detained for four years. Human Rights Watch. (2020, November 19). Retrieved March 9, 2022, from https://www.hrw.org/news/2020/11/19/turkey-opposition-politicians-detained-four-years

Turkey’s strongman, Recep Tayyip Erdoğan, takes to the World Stage. The Economist. (2020, September 8). Retrieved February 28, 2022, from https://www.economist.com/europe/2020/09/08/turkeys-strongman-recep-tayyip-Erdoğan-takes-to-the-world-stage

Turkish ships threaten to sink Eni’s drill vessel. eKathimerini.com. (2018, February 23). Retrieved February 28, 2022, from https://www.ekathimerini.com/news/226092/turkish-ships-threaten-to-sink-enis-drill-vessel/

Violations. Hellenic National Defense General Staff. (n.d.). Retrieved April 15, 2022, from https://geetha.mil.gr/en/violations/

Vračić, A. (2016, December). Turkey’s Role in the Western Balkans. Stiftung Wissenschaft und Politik (SWP). Retrieved April 15, 2022, from https://www.swp-berlin.org/publications/products/research_papers/2016RP11_vcc.pdf

Weinthal, B. (2022, May 20). Is Turkey Russia’s secret weapon inside NATO? Fox News. Retrieved May 25, 2022, from https://www.foxnews.com/politics/turkey-russias-secret-weapon-inside-nato

Witt, S. (2022, May 5). The Turkish drone that changed the nature of Warfare. The New Yorker. Retrieved May 12, 2022, from https://www.newyorker.com/magazine/2022/05/16/the-turkish-drone-that-changed-the-nature-of-warfare

Yaycı, C. (2020). Libya, Türkiye’nin Denizden Komşusudur (Libya is Turkey’s neighbor at sea). Kırmızı Kedi Yayınevi