Τη νέα τάξη πραγμάτων που διαμορφώνεται σε πλανητικό επίπεδο σκιαγραφεί ο γενικός διευθυντής του Ελληνικού Ιδρύματος Ευρωπαϊκής & Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ) Θάνος Ντόκος σε συνέντευξή του στην εφημερίδα Free Sunday και τη δημοσιογράφο Αγγελική Σπανού.
Άνοιξε ένας νέος ιστορικός κύκλος τη νύχτα της 13ης Νοεμβρίου;
Αν και ουσιαστικά πρόκειται απλώς για μια νέα σελίδα του ιστορικού κύκλου που είχε ανοίξει την 11η Σεπτεμβρίου 2001, για να ακολουθήσουν τα τρομοκρατικά πλήγματα στη Μαδρίτη (2004) και στο Λονδίνο (2005), η υπόθεση των γελοιογραφιών του Προφήτη Μωάμεθ, αλλά και η επίθεση κατά του περιοδικού «Charlie Hebdo» (Παρίσι, Ιανουάριος 2015), υπάρχει μια σημαντική ποιοτική διαφορά: ενώ η Αλ-Κάιντα και άλλες συνεργαζόμενες ισλαμικές οργανώσεις αποτελούσαν κλασικά παραδείγματα τρομοκρατικών οργανώσεων και είχαν, για μια σειρά από λόγους, μάλλον περιορισμένη απήχηση στον μουσουλμανικό κόσμο, το λεγόμενο Ισλαμικό Κράτος (ISIS/ISIL/Daesh) είναι μια «υβριδική» οντότητα, η οποία κατ’ ουσίαν προσπαθεί να καταργήσει τις εδαφικές διευθετήσεις της αποικιακής περιόδου (γαλλο-βρετανική συμφωνία Σάικς-Πικό του 1916) για να επανιδρύσει το Ισλαμικό Χαλιφάτο. Είναι δε η πρώτη φορά που μια εξτρεμιστική («σαλαφιστική», που πρεσβεύει την επιστροφή στην ιδεολογική καθαρότητα του Ισλάμ και απορρίπτει καθετί δυτικό, αλλά και τα διεφθαρμένα καθεστώτα του μουσουλμανικού κόσμου, και προωθεί την τζιχάντ με τη μορφή του πολέμου κατά των απίστων) ισλαμική οργάνωση ασκεί εδαφική κυριαρχία σε εκτεταμένες περιοχές (εν προκειμένω στη Συρία και στο Ιράκ).
Είμαστε σε πόλεμο;
Είναι καιρός που βρισκόμαστε σε μια ιδιότυπη κατάσταση σύγκρουσης, αλλά οι διαχωριστικές γραμμές δεν είναι πάντοτε ευδιάκριτες και οι διεργασίες είναι πολυδιάστατες και πολυεπίπεδες. Συγκρούονται οι δυνάμεις του εκσυγχρονισμού και φιλελευθερισμού με αυτές της συντήρησης, αυτές της κοσμικής αντίληψης του κράτους με αυτές του ισλαμικού μοντέλου, οι οπαδοί της παγκοσμιοποίησης με τους αντιπάλους της, το μετριοπαθές Ισλάμ με τα ακραία στοιχεία, οι έχοντες και κατέχοντες με τους φτωχούς και περιθωριοποιημένους, ο αναπτυγμένος Βορράς με τον φτωχό Νότο (που ασφαλώς δεν αποτελεί ομοιογενή παράγοντα), αλλά και η Δύση με την (ασιατική) Ανατολή.
Συνέβη το αδιανόητο στο Παρίσι. Μήπως, όμως, δεν θα έπρεπε να είναι αδιανόητο; Μήπως θα μπορούσε να έχει προβλεφθεί;
Τα τρομοκρατικά χτυπήματα στο Παρίσι δεν ήταν αναπάντεχα και επιβεβαίωσαν ότι καμία μεγαλούπολη με ανοιχτή, δημοκρατική κοινωνία δεν μπορεί να προστατευτεί από τις επιθέσεις ανθρώπων που είναι αποφασισμένοι να πεθάνουν για να πλήξουν τον «εχθρό» (ιδιαίτερα σε μια χώρα με όχι ευκαταφρόνητο αριθμό μη ενταγμένων μεταναστών 2ης ή 3ης γενιάς). Μόνη πραγματική γραμμή άμυνας οι υπηρεσίες πληροφοριών, που όμως εκ των πραγμάτων δεν μπορούν να προλαμβάνουν κάθε τρομοκρατική επίθεση. Η επίθεση επαναφέρει μνήμες των πληγμάτων σε Νέα Υόρκη, Ουάσινγκτον, Μαδρίτη και Λονδίνο και πιθανότατα θα έχει σημαντικές επιπτώσεις σε μια σειρά τομέων, με κυριότερους την ενίσχυση ακροδεξιών και ξενοφοβικών κομμάτων σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, τον ενδεχόμενο περιορισμό των προσωπικών ελευθεριών και δικαιωμάτων και τις αλλαγές στη μεταναστευτική πολιτική της Ε.Ε.
Και τώρα τι κάνουμε; Υπάρχει λύση που να είναι εφικτή στο ορατό μέλλον;
Το ISIS μάλλον υποτίμησε τις συνέπειες των ενεργειών του με τις τρομοκρατικές ενέργειες εναντίον της Γαλλίας και της Ρωσίας, συμβάλλοντας, άθελά του, στη δημιουργία ενός ισχυρού συνασπισμού κρατών με –περιστασιακή, έστω– σύγκλιση συμφερόντων. Πρόκειται για κλασικό σφάλμα στο πλαίσιο μιας ασύμμετρης σύγκρουσης: προσπαθώντας η «αδύναμη» πλευρά να πείσει τον ισχυρό ότι το κόστος της σύγκρουσης υπερβαίνει το όποιο όφελος (με επιτυχία στις επιθέσεις εναντίον των Αμερικανών πεζοναυτών και Γάλλων λεγεωνάριων στη Βηρυτό το 1983 ή στο Μογκαντίσου το 1993), κλιμακώνει υπερβολικά και υποχρεώνει την άλλη πλευρά να την αντιμετωπίσει ως σοβαρή απειλή για τα συμφέροντα και την ασφάλειά της και να την εξουδετερώσει, συνεργαζόμενη και με άλλες δυνάμεις που υιοθετούν αυτή την εκτίμηση απειλής (π.χ. 9/11).
Ξέρουμε ότι τίποτα πια δεν θα είναι ίδιο στη Δύση. Ποιο θα είναι το περιεχόμενο της αλλαγής; Τι βλέπετε μπροστά;
Είναι λίαν πιθανό ότι θα υπάρξει στο κοντινό μέλλον συμφωνία των εμπλεκόμενων κρατών για την εύρεση πολιτικής λύσης στη συριακή σύγκρουση και θα αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση για το ISIS. Όμως, αν θεωρηθεί απλώς τρομοκρατική οργάνωση και αγνοηθεί η θρησκευτική διάσταση, καθώς και τα αισθήματα περιθωριοποίησης στις μουσουλμανικές εντός και εκτός Μέσης Ανατολής κοινότητες, τότε το ίδιο φαινόμενο θα επαναληφθεί σύντομα σε κάποιο άλλο σημείο της περιοχής. Επίσης, ακόμη κι αν η τύχη του ISIS είναι σε βάθος χρόνου προδιαγεγραμμένη, συνεχίζει να διαθέτει επιχειρησιακές ικανότητες για την πραγματοποίηση και άλλων τρομοκρατικών χτυπημάτων. Η χώρα μας μπορεί να βρίσκεται σχετικά χαμηλά στον κατάλογο πιθανών στόχων, αλλά ο εφησυχασμός δεν επιτρέπεται. Τι θα αλλάξει στη Δύση; Δεν θα πρέπει να υπερτιμηθεί η σημασία του συγκεκριμένου τρομοκρατικού πλήγματος, καθώς η Γηραιά Ήπειρος έχει μακρά και επώδυνη εμπειρία σε θέματα τρομοκρατίας. Η δε Γαλλία έχει και στο παρελθόν αντιμετωπίσει σοβαρά προβλήματα με τους μη ενταγμένους μουσουλμάνους πολίτες της. Από την άλλη πλευρά, η επίθεση πιθανότατα θα έχει σημαντικές επιπτώσεις σε μια σειρά τομέων, με κυριότερους την ενίσχυση ακροδεξιών και ξενοφοβικών κομμάτων σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, τον ενδεχόμενο περιορισμό των προσωπικών ελευθεριών και δικαιωμάτων και τις αλλαγές στη μεταναστευτική πολιτική της Ε.Ε.
Τι σημαίνουν όλα αυτά για την αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης στην Ε.Ε.; Κάποιοι λένε πως το προσφυγικό έκλεισε τη νύχτα της 13ης Νοεμβρίου…
Το προσφυγικό ζήτημα είναι κομβικής σημασίας για τη χώρα μας, καθώς ενίσχυση των τάσεων περί μη κατανομής των προσφύγων σε όλες τις χώρες της Ε.Ε. και αδυναμία επίτευξης συμφωνίας για καταμερισμό των μεταναστευτικών βαρών θα εγκλώβιζαν σημαντικό αριθμό προσφύγων/μεταναστών σε ελληνικό έδαφος, καθιστώντας την κατάσταση μη διαχειρίσιμη. Η προσπάθεια σύνδεσης των προσφυγικών ροών με το ζήτημα των τζιχαντιστών είναι κατανοητή μεν, λόγω ανησυχιών ασφαλείας, άστοχη δε, καθώς η πλειονότητα των τρομοκρατών στο Παρίσι (αλλά και στην επίθεση κατά του «Charlie Hebdo») ήταν Γάλλοι ή Βέλγοι πολίτες. Ασφαλώς οι μαζικές προσφυγικές ροές κάνουν τη μετακίνηση μικρού αριθμού τζιχαντιστών πιο εύκολη, αλλά αυτοί θα μετακινούνταν έτσι κι αλλιώς προς τις χώρες-στόχους, χρησιμοποιώντας άλλα δίκτυα. Δεν είναι βέβαιο όμως ότι μια τέτοια νηφάλια προσέγγιση θα βρει ευήκοα ώτα σε πολλές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες αλλά και κοινωνίες.
Πώς φτάσαμε ως εδώ; Πώς αφέθηκε το τέρας του τζιχαντισμού να γιγαντωθεί;
Οι ευθύνες πολλές και πολλών. Το τέρας του Φρανκενστάιν ξέφυγε για μια ακόμη φορά από τον έλεγχο του «δημιουργού» του. Το ISIS, παλαιότερα παράρτημα της Αλ-Κάιντα, ανδρώθηκε ως αποτέλεσμα της αμερικανικής επίθεσης κατά του Ιράκ (2003) και της πολιτικής διακρίσεων σε βάρος των σουνιτών που αφέθηκαν να εφαρμόσουν οι σιιτικές κυβερνήσεις στο Ιράκ. Ο κατακερματισμός της Συρίας και η άφρων υποστήριξη όλων των αντιπολιτευτικών οργανώσεων σε μια προσπάθεια αλλαγής του καθεστώτος Άσαντ επέτρεψαν στο ISIS να καταλάβει και να διατηρήσει τον έλεγχο μιας μεγάλης περιοχής στο Ιράκ και τη Συρία, παρά τις αεροπορικές επιχειρήσεις από αρκετές χώρες. Ασφαλώς μεγάλες και οι ευθύνες των χωρών του Κόλπου (Σ. Αραβία και Κατάρ), που στήριξαν με διάφορους τρόπους ακραίες ισλαμικές ομάδες, αλλά και της Τουρκίας, που εφάρμοσε μια αμφίσημη πολιτική έναντι του ISIS. Υπάρχει δε ανησυχία για το ενδεχόμενο εδραίωσης του ISIS και σε άλλες χώρες της ευρύτερης περιοχής (Λιβύη, Νιγηρία κ.λπ.).
Πώς δεν θα κερδίσουν όσοι πιστεύουν ότι το μοντέλο της ανοιχτής κοινωνίας πρέπει να αναθεωρηθεί;
Ασφαλώς θα υπάρξουν πιέσεις για τη λήψη μέτρων ασφαλείας, που θα έχουν ως τελικό αποτέλεσμα τον περιορισμό των ατομικών ελευθεριών και δικαιωμάτων. Το είδαμε, άλλωστε, στις ΗΠΑ μετά την 11η Σεπτεμβρίου, με μέτρα όπως το Γκουαντάναμο, η χρήση βασανιστηρίων, η παρακολούθηση τηλεφώνων και ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και το Patriot Act, που δίνει σημαντικές εξουσίες στις ομοσπονδιακές αρχές. Η λήψη τέτοιων μέτρων στην Ευρώπη είναι λιγότερο πιθανή λόγω της ισχυρής Κοινωνίας Πολιτών, της μακράς δημοκρατικής παράδοσης σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, αλλά και της πρότερης εμπειρίας με θέματα εσωτερικής και διεθνούς τρομοκρατίας, που ελπίζεται ότι θα βοηθήσουν την Ευρώπη να διαχειριστεί το πρόβλημα χωρίς να κάνει ουσιαστικές παραχωρήσεις σε θέματα δημοκρατίας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αλλιώς, θα έχουν κερδίσει οι τρομοκράτες και οι κάθε είδους κήρυκες του μίσους.
Η έξαρση της ισλαμοφοβίας είναι ακρότητα ή φυσική εξέλιξη;
Η ισλαμοφοβία εμφανίζει ανοδική πορεία σε πολλές ευρωπαϊκές κοινωνίες και αυτή η τάση, δυστυχώς, αναμένεται να ενισχυθεί μετά τις επιθέσεις στο Παρίσι. Και αυτό βεβαίως παραβλέπει το γεγονός ότι η συντριπτική πλειονότητα των μουσουλμάνων είναι μετριοπαθής και αποτελεί στόχο των εξτρεμιστών. Από την άλλη πλευρά, τίθεται μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα ένα σημαντικό ζήτημα σχετικά με τον αριθμό των μεταναστών –κυρίως μουσουλμάνων, αλλά όχι μόνο– που μπορεί να ενταχθεί στις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Το παράδειγμα της Γαλλίας, αλλά και άλλων ευρωπαϊκών χωρών, δεν είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικό και, βεβαίως, οι ευθύνες δεν είναι μόνο στην ευρωπαϊκή πλευρά. Και οι μουσουλμανικές κοινότητες θα πρέπει να κάνουν την αυτοκριτική τους.
Πηγή: Free Sunday