Ο Δημήτρης Σκλεπάρης είναι διδάκτωρ Πολιτικών Επιστημών και Διεθνών Σχέσεων του Queen Mary, University of London, και μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Ελληνικό Ιδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ). Αυτή την περίοδο πραγματοποιεί επιτόπια έρευνα στη Λέσβο, στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος MEDMIG, το οποίο διεξάγεται σε συνεργασία με τα Coventry University (συντονιστής), University of Oxford, University of Birmingham, Yasar University, ΕΛΙΑΜΕΠ, International and European Forum of Migration Research (FIERI) και το The People for Change Foundation. Εχει μιλήσει με πάνω από 150 πρόσφυγες από τη Συρία, το Αφγανιστάν, το Πακιστάν και το Ιράκ και στη σημερινή του συνέντευξη στην «Εφ.Συν.» μεταφέρει μέσα από τις μαρτυρίες των ανθρώπων αυτών τις εμπειρίες τους, την προετοιμασία του ταξιδιού τους, ενώ σχολιάζει και τη στάση των διεθνών ΜΚΟ που έχουν εγκατασταθεί στη Λέσβο.
• Εχουμε στο μυαλό μας ότι οι πρόσφυγες φεύγουν, για να γλιτώσουν από τις βόμβες του εμφυλίου κι ότι η προσφυγική κρίση έχει ενταθεί, λόγω αντίστοιχης έντασης του πολέμου.
Ξεκινάμε από τη βασική αρχή ότι κανείς δεν θέλει να φύγει από τη χώρα του. Οπότε, όταν πέφτει μια βόμβα δίπλα σου, η αυτόματη αντίδραση δεν είναι να μαζέψεις τα πράγματά σου και να φύγεις άμεσα από τη χώρα σου προς μια άλλη ήπειρο. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες των Σύρων προσφύγων, η πρώτη αντίδραση είναι να αναζητήσουν ασφαλές καταφύγιο, είτε σε άλλη περιοχή της πόλης τους αρχικά, είτε σε άλλη πόλη της χώρας τους, είτε σε κάποια γειτονική χώρα, είτε αραβική, είτε στην Τουρκία, με σκοπό να περιμένουν να σταματήσει ο πόλεμος και κάποια στιγμή να επιστρέψουν. Οι περισσότεροι λοιπόν από τους Σύρους πρόσφυγες είναι άνθρωποι που έχουν κάνει πολλή υπομονή, είτε εσωτερικά εκτοπισμένοι είτε εκτοπισμένοι σε τρίτες χώρες. Οπότε η εικόνα «σκάει η βόμβα και φεύγω για Ευρώπη» δεν ισχύει.
Οι Αφγανοί στην πλειονότητά τους έρχονται από το Ιράν. Κι εδώ ισχύει ο ίδιος κανόνας. Εφυγαν από την εμπόλεμη ζώνη του Αφγανιστάν πριν από αρκετά χρόνια και αναζήτησαν πρώτα μια καλύτερη ζωή στο Ιράν. Πολλοί απ’ αυτούς επίσης έχουν γεννηθεί στο Ιράν. Ομως αυτή η καλύτερη ζωή δεν ήρθε ποτέ. Το Ιράν έχει εφαρμόσει πάρα πολύ αυστηρές πολιτικές σε σχέση με τη μετανάστευση τα τελευταία χρόνια.
• Αρα, γιατί έρχονται τώρα;
Ερχονται τώρα, αφενός γιατί το ταξίδι έχει γίνει πολύ φτηνότερο, λόγω της αυξημένης ζήτησης, από 700 έως 2.500 ευρώ, ενώ παλιότερα ήταν πάνω από 2.500 ευρώ. Αφετέρου πάρα πολύς κόσμος έχει παρακολουθήσει στις ειδήσεις, σε ίντερνετ και τηλεόραση, ότι έχει ανοίξει πλέον ο δρόμος για τους πρόσφυγες στην Ευρώπη. Ουσιαστικά, το προσφυγικό κύμα είναι ένα μεγάλο κύμα, το οποίο έχει παρασύρει όχι μόνο Σύρους, αλλά και ανθρώπους άλλων εθνικοτήτων που αντιλήφθηκαν ότι μπορούν να μετακινηθούν γρήγορα, φτηνά και σχετικά εύκολα. Αυτό που βιώνουμε στην Ευρωπαϊκή Ενωση αυτή τη στιγμή είναι μια ιστορική κατάσταση «ανοιχτών συνόρων» για τους υπηκόους τρίτων χωρών, η οποία βέβαια αναμένεται να πυροδοτήσει και ιστορικές εξελίξεις στις ευρωπαϊκές πολιτικές μετανάστευσης και ασύλου.
Το ταξίδι από Τουρκία στην Ελλάδα κοστίζει από 700 έως 2.500 ευρώ. Ωστόσο οι Αφγανοί πρέπει επιπλέον να διασχίσουν τα σύνορα Ιράν-Τουρκίας, οπότε πρέπει να πληρώσουν και εκεί, που είναι άλλα 1.000 δολάρια, άρα το ταξίδι τους είναι πιο κοστοβόρο. Παρ’ όλα αυτά, στα σύνορα Τουρκίας-Ελλάδας τα παιδιά 4 ετών και κάτω ταξιδεύουν δωρεάν και σε μισή τιμή από 5 έως 10 ετών. Οπως δηλαδή συμβαίνει και στα δρομολόγια των πλοίων της γραμμής Μυτιλήνη-Πειραιάς.
• Τα χρήματα για το ταξίδι πώς συγκεντρώνονται;
Πουλάνε την περιουσία τους, σπίτια, κτήματα, μαγαζιά, ζώα, χρυσαφικά, ενώ τις περισσότερες φορές -εκτός από αυτό- δανείζονται. Λίγοι έρχονται βασιζόμενοι μόνο στις δικές τους οικονομίες. Μάλιστα σε αυτή την ερώτηση κατά τη διάρκεια των συνεντεύξεων είναι που συγκινούνται περισσότερο. Οταν μιλούν για το τι θυσίασαν, για να μπορέσουν να κάνουν αυτό το ταξίδι.
• Ποια είναι η γνώμη των Σύρων για το ISIS;
Είναι εντυπωσιακό το πόσο λίγες αναφορές γίνονται από τους Σύρους για το ISIS. Η συντριπτική πλειονότητα αναφέρει ότι αποφάσισε να φύγει από τη χώρα εξαιτίας των εγκλημάτων της κυβέρνησης Ασαντ. Μάλιστα λένε ότι, αν σταματούσε αύριο το καθεστώς του Ασαντ να ρίχνει βόμβες-βαρέλια, θα επέστρεφαν την ίδια κιόλας μέρα στην πατρίδα τους, όπου κι αν βρίσκονταν. Ωστόσο, η μειονότητα η οποία αναφέρεται στο ISIS το περιγράφει με τα μελανότερα χρώματα, λέγοντας ότι αυτά που βλέπουμε στα δυτικά μέσα ενημέρωσης για το ISIS είναι μόνο το 10% αυτών που συμβαίνουν στην πραγματικότητα.
• Στα κέντρα κράτησης και καταγραφής γίνονται συχνά διαπληκτισμοί μεταξύ Σύρων και Αφγανών προσφύγων.
Οι μεν Αφγανοί θεωρούν ότι οι Σύροι τυγχάνουν πιο προνομιακής αντιμετώπισης από τις ΜΚΟ και τις διεθνείς οργανώσεις, αλλά και ότι η Ευρώπη συνολικότερα έχει συμπεριφερθεί καλύτερα στους Σύρους. Λένε χαρακτηριστικά ότι «εμείς είχαμε 15 χρόνια πόλεμο και ποτέ κανείς δεν άνοιξε τα σύνορα για μας». Οι δε Σύροι θεωρούν τους Αφγανούς κατώτερους πολιτισμικά, με ό,τι αυτό συνεπάγεται, και αισθάνονται ότι απειλούνται από τους Αφγανούς, επειδή καταφτάνουν σε μεγαλύτερους αριθμούς. Πέρα απ’ αυτό, όμως, τους βλέπουν και με μεγάλη δυσπιστία για έναν ακόμη λόγο: θεωρούν ότι έχουν συμμαχήσει με το καθεστώς του Ασαντ, διότι τους τελευταίους μήνες το Ιράν έχει στείλει στρατιωτική δύναμη στη Συρία, για να πολεμήσει μαζί με τις δυνάμεις του καθεστώτος.
Αυτές οι ιρανικές δυνάμεις αποτελούνται σχεδόν αποκλειστικά από Αφγανούς. Για τους δύο αυτούς λόγους, λοιπόν, οι Σύροι προτιμούν να ταξιδεύουν με αποκλειστικά «αραβικές βάρκες», αφήνοντας τους Αφγανούς να ταξιδεύουν με όλες τις υπόλοιπες εθνικότητες.
• Πώς βλέπετε τη δράση των ΜΚΟ στη Λέσβο;
Γύρω στις 100 ΜΚΟ δραστηριοποιούνται στο νησί αυτό το διάστημα απ’ όλο τον κόσμο και κάθε μια φυσικά έχει τη δική της ατζέντα, την οποία και προσπαθεί να εξυπηρετήσει. Λειτουργούν όμως κάποιες φορές αρκετά παράδοξα. Για παράδειγμα, τα ξενοδοχεία της Μυτιλήνης έχουν γεμίσει με εργαζόμενους διεθνών ΜΚΟ και οι πρόσφυγες δεν βρίσκουν δωμάτιο να μείνουν, με αποτέλεσμα να τους εκμεταλλεύονται διάφορα δίκτυα και να μένουν σε σπίτια έναντι 20 ευρώ το άτομο τη βραδιά. Αλλο παράδειγμα είναι ότι διανεμήθηκαν πρόσφατα σακούλες πρώτης ανάγκης με οδοντόβουρτσες, σερβιέτες κ.λπ. και ξυραφάκια και τα ξυραφάκια χρησιμοποιήθηκαν από Αφγανούς στη Μόρια σαν μαχαίρια στο κέντρο καταγραφής για μια καλύτερη θέση στην ουρά.
Μια άλλη οργάνωση από την Ολλανδία, με εργαζόμενες με εντελώς ακατάλληλη ενδυμασία μπροστά στους μουσουλμάνους, μοίρασαν τσάντες της Ντίσνεϊ στα προσφυγόπουλα. Δεν είχαν όμως για όλα τα παιδιά, κάτι που οδήγησε σε τσακωμούς και ξύλο μεταξύ τους. Αγνόησαν δηλαδή τη βασική αρχή ότι δεν ξεκινάς να μοιράζεις κάτι δημόσια, αν δεν το έχεις για όλους.
Είδα και αυτό: Μια ισλαμική οργάνωση, της οποίας ο εργαζόμενος αναρωτιόταν, γιατί δεν λειτουργεί το Γενί τζαμί της Λέσβου, για να προσευχηθούν οι μουσουλμάνοι πρόσφυγες, αγνοώντας παντελώς το ιστορικό-κοινωνικό-πολιτικό πλαίσιο, αλλά και το ότι δεν υπάρχει καν τζαμί στην Ελλάδα για τους μουσουλμάνους μετανάστες και πρόσφυγες.
Πηγή: Εφημερίδα των Συντακτών
