Του Δρος Σπυρίδωνος Πλακούδα

Κατά τον 21ο αιώνα, οι απειλές για την εθνική ασφάλεια των κρατών έχουν αλλάξει άρδην μορφή και χαρακτήρα και εκπορεύονται πλέον από τρεις κύριες πηγές: τα κράτη, τους μη κρατικούς δρώντες και το (άναρχα και πολυπολικό) διεθνές σύστημα.

Οι μη κρατικοί δρώντες έχουν αυξήσει δραματικά την ισχύ και επιρροή τους στο διεθνές σύστημα την επαύριο της λήξης του Ψυχρού Πολέμου. Ως εκ τούτου, οι ένοπλες ομάδες (τρομοκράτες, αντάρτες και οργανωμένο έγκλημα) αμφισβητούν το κρατικό μονοπώλιο στην βία δυναμικώς χάρη σε ορισμένους παράγοντες: α) την πρόσβαση σε υπερσύγχρονα όπλα (μέσω της μαύρης αγοράς) και σε ανθρώπινους και υλικούς πόρους (χάρη στους νέους πολλαπλασιαστές ισχύος κατά την εποχή της παγκοσμιοποίησης και της πληροφορίας), β) την χρήση των νέων τεχνολογιών (πρωτίστως το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης), γ) τη συνεργασία μεταξύ ομοδεϊατών ανά την υφήλιο (π.χ. οι τζιχαντιστές ή οι μαφίες) και δ) τον περιορισμό της κρατικής κυριαρχίας (π.χ. η εκχώρηση των αρμοδιοτήτων της εθνικής ασφάλειας σε υπερεθνικούς οργανισμούς όπως η ΕΕ). Οι απειλές εκ των ενόπλων ομάδων, όμως, ενίοτε υπερβαίνουν τα όρια ενός κράτους όπως αποδεικνύει η έκταση του διεθνούς οργανωμένου εγκλήματος (π.χ. η Ρωσική Μαφία) και της διεθνούς τρομοκρατίας (π.χ. το Ισλαμικό Κράτος).

Την εποχή της παγκοσμιοποίησης αναφύονται απειλές εκτός της επικράτειας ενός κράτους που όμως επηρεάζουν το ίδιο και τα υπόλοιπα ποικιλοτρόπως. Η κλιματική αλλαγή, η (παράνομη) μετανάστευση, η (πολιτική / θρησκευτική) ριζοσπαστικοποίηση, τα όπλα μαζικής καταστροφής και οι οικονομικές κρίσεις – καθώς και τα παράγωγά τους (π.χ. η επιστιστική ασφάλεια ή η χρήση όπλων μαζικής καταστροφής από τρομοκράτες) – αποτελούν απότοκα της μη γραμμικής διαδικασίας της παγκοσμιοποίησης. Ως εκ τούτου, δεν επιδέχονται επιτυχούς αντιμετώπισης παρά μόνον σε υπερεθνικό επίπεδο.

Ακόμη, όμως, και οι «παραδοσιακές» απειλές εκ μέρους των κρατών μεταλάσσονται. Σε μια εποχή όπου η «διπλωματία των κανονιοφόρων» και ο πόλεμος υποχωρεί δραματικά, τα κράτη υιοθετούν νέες έμμεσες μεθόδους για να επιβάλουν την θέλησή τους. Ο κυβερνοπόλεμος και οι κυρώσεις (οικονομικές και μη) αποτελούν ισχυρά εργαλεία στο οπλοστάσιο ενός κράτους την εποχή της παγκοσμιοποίησης και της πληροφορίας. O υβριδικός πόλεμος, όμως, αντιπροσωπεύει μια ακόμα ισχυρότερη απειλή.

Ως όρος εμφανίστηκε σχετικά πρόσφατα (βλ. Πόλεμος Χεζμπολλάχ-Ισραήλ το 2006) και ορίζεται ως μια σύμμειξη του μη συμβατικού και συμβατικού modus operandi (εμπεριέχοντας τον κυβερνοπόλεμο επίσης). Ο υβριδικός πόλεμος δεν υιοθετείται αποκλειστικά από μη κρατικούς δρώντες (π.χ. Χεζμπολλάχ εναντίον Ισραήλ ή Ισλαμικό Κράτος εναντίον Ιράκ). Τουναντίον, όπως απέδειξε η Ουκρανική Κρίση, ο υβριδικός πόλεμος υιοθετείται από κράτη επίσης (π.χ. Ρωσία εναντίον Ουκρανίας). Συν τις άλλοις, αυτός ο τύπος δράσης περιλαμβάνει την ταυτόχρονη χρήση στρατιωτικών και μη μεθόδων (π.χ. η υποκίνηση εσωτερικών εξεγέρσεων και η ανάπτυξη στρατευμάτων στα σύνορα) σε συμβατικό και μη επίπεδο (π.χ. οι κυβερνο-επιθέσεις και οι δολιοφθορές σε υποδομές) και διεξάγεται τόσο εν καιρώ ειρήνης όσο και εν καιρώ πολέμου (π.χ. Ρωσία εναντίον Ουκρανίας). Ως εκ τούτου, ο υβριδικός πόλεμος αποτελεί το ιδανικό εργαλείο για κρατικούς και μη κρατικούς δρώντες με περιορισμένη στρατιωτική ισχύ έναντι του εχθρού (π.χ. η Χεζμπολλάχ) ή με άλλους πολιτικούς/διπλωματικούς περιορισμούς (π.χ. Ρωσία) ούτως ώστε να υπονομεύσουν την ισχύ των αντιπάλων τους και των συμμάχων τους.

Η Ρωσία έχει εξαπολύσει έναν υβριδικό πόλεμο από το 2014 κατά της νέας φιλοδυτικής κυβέρνησης της Ουκρανίας, ιδιαίτερα στην περιοχή της «Νέας Ρωσίας» (την πρώην επαρχία της Τσαρικής Ρωσικής που εκτείνεται από την Κοιλάδα του Ντον έως την Οδησσό), ώστε να αποσταθεροποιήσει την χώρα εις το διηνεκές. Εν περιλήψει, οι δράσεις αυτές περιλαμβάνουν: «αυθόρμητες» λαϊκές διαδηλώσεις (και κατά τόπους αναίμακτες αλώσεις των κυβερνητικών δομών από τους ενόπλους χωρίς διακριτικά), οικονομικό σαμποτάζ (π.χ. η διακοπή της ενεργειακής τροφοδοσίας της χώρας), πολεμικά παίγνια (π.χ. κινητοποίηση των παραμεθόριων στρατευμάτων), κυβερνο-επιθέσεις (π.χ. διαδικτυακή προπαγάνδα ή παράλυση των τηλεπικοινωνιών), ραδιουργίες (π.χ. δωροδοκία των κυβερνητικών αξιωματούχων) και απευθείας ένοπλη επέμβαση μέσω «εθελοντών» (ήτοι, τακτικών στρατευμάτων χωρίς διακριτικά). Προς ώρας, ο υβριδικός πόλεμος της Ρωσίας έχει σημειώσει ανάμεικτα αποτελέσματα· συνιστά, όμως, ακόμη μια υπαρκτή απειλή για την Ουκρανία και άλλες γειτονικές της Ρωσίας χώρες – όπως τις Βαλτικές Χώρες.