Αθήνα 31 Ιανουαρίου 2007

Σε συνέχεια της δημοσίευσης του Κειμένου Πολιτικής του Ελληνικού Ιδρύματος Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ), με τίτλο: “Η Πανεπιστημιακή Εκπαίδευση στην Ελλάδα στο νέο ευρωπαϊκό και διεθνές περιβάλλον“, το ΕΛΙΑΜΕΠ διοργάνωσε δημόσια συζήτηση, με θέμα:

Τι σημαίνει η αυτοτέλεια των Πανεπιστημίων στην Ελλάδα σήμερα;

Ομιλητές στην εκδήλωση ήταν ο Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Παιδείας και πρώην Πρύτανης του Γεωργικού Πανεπιστημίου Αθηνών, Καθηγ. Ανδρέας Καραμάνος, ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών, Καθηγ. Χρήστος Κίττας, ο Καθηγητής της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, κ. Νίκος Αλιβιζάτος, ο πρώην Πρύτανης του Πανεπιστημίου Αιγαίου, Καθηγ. Σωκράτης Κάτσικας και ο πρώην Αντιπρύτανης του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, Καθηγ. Λευτέρης Παπαγιαννάκης. Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στο αμφιθέατρο του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, με αφορμή τη δημοσίευση του κειμένου πολιτικής του ΕΛΙΑΜΕΠ, που τιτλοφορείται: «Η Πανεπιστημιακή Εκπαίδευση στην Ελλάδα στο νέο ευρωπαϊκό και διεθνές περιβάλλον». Μεγάλος αριθμός πανεπιστημιακών, δημοσιογράφων και εκπροσώπων της κοινωνίας των πολιτών παρακολούθησε τις σχετικές εισηγήσεις και συμμετείχε με ενδαφέρον στη συζήτηση που ακολούθησε, με συντονιστή τον Καθηγ. Λουκά Τσούκαλη, Πρόεδρο του Δ.Σ. του ΕΛΙΑΜΕΠ.

Τη συζήτηση άνοιξε ο Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Παιδείας, Καθηγ. Ανδρέας Καραμάνος, ο οποίος εξέτασε τόσο την ισχύουσα κατάσταση στα Ελληνικά Πανεπιστήμια, από πλευράς αυτοδιοίκησης, όσο και τις προοπτικές που υπάρχουν για βελτιωτικές κινήσεις στο ζήτημα αυτό. Πιο συγκεκριμένα, ο Καθηγ. Α. Καραμάνος τόνισε ότι το βασικό χαρακτηριστικό ενός Ανώτατου Ιδρύματος είναι η ακαδημαϊκή ελευθερία, η οποία συνδέεται άρρηκτα με την αυτοδιοίκηση του Ιδρύματος. Η τελευταία, με τη σειρά της, έχει δύο παραμέτρους: τη διοικητική και τη δημοσιονομική-οικονομική ανεξαρτησία. Ο εισηγητής, ακολούθως, εξέτασε διεξοδικά το κατά πόσο σήμερα υπάρχει πλήρης, μερική ή ελάχιστη αυτοδιοίκηση τόσο σε ζητήματα εσωτερικής διοίκησης των πανεπιστημίων, όσο και θέματα εκπαιδευτικά, προσωπικού, χάραξης και εφαρμογής δημοσιονομικής πολιτικής. Τέλος, ο Καθηγ. Α. Καραμάνος πρότεινε τέσσερα μέτρα βελτίωσης της αυτοδιοίκησης: καθιέρωση τετραετούς ακαδημαϊκού αναπτυξιακού προγράμματος, που θα βασίζεται σε στρατηγικό σχεδιασμό που τα ίδια τα Ιδρύματα θα έχουν εκπονήσει, κατάργηση ελέγχου σκοπιμότητας των δαπανών, κατάρτιση/αναθεώρηση εσωτερικών κανονισμών λειτουργίας και εκλογή διοικητικών οργάνων πανεπιστημίων από το σύνολο της πανεπιστημιακής κοινότητας.

Το βήμα κατόπιν πήρε ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών, καθηγητής κ. Χρήστος Κίττας, ο οποίος επεσήμανε την ανάγκη για εξασφάλιση ευρείας συναίνεσης για κάθε αλλαγή στον χώρο της Παιδείας. Τόνισε, επίσης, ότι πρέπει να θωρακιστεί θεσμικά η μέχρι σήμερα συνταγματικά προβλεπόμενη αυτοδιοίκηση των πανεπιστημίων, με έναν νόμο-πλαίσιο, που θα διατηρεί για την πολιτεία μονάχα τον εποπτικό της ρόλο. Ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών, ακολούθως, αναφέρθηκε στις τέσσερεις βασικές πτυχές της ανεξάρτητης λειτουργίας του πανεπιστημίου: ακαδημαϊκή, διοικητική, οικονομική και πολιτική αυτοδιοίκηση, σε συνδυασμό με λογοδοσία και έλεγχο, για να διασφαλίζεται η διαφάνεια. Χρησιμοποιώντας παραδείγματα από την καθημερινή ζωή στα Ανώτατα Ιδρύματα, ο Καθηγ. Χ. Κίττας κατέδειξε πως, στην πράξη, δεν υφίσταται πλήρης αυτοδιοίκηση στις παραπάνω εκφάνσεις της, καθώς τα πανεπιστήμια εξαρτώνται σημαντικά από το Υπουργείο Παιδείας, και όχι μόνο, τόσο για θέματα ακαδημαϊκά και διοικητικά, όσο και για ζητήματα οικονομικά. Επίσης, η πλήρης πολιτική αυτοδιοίκηση καθίσταται εφικτή μόνο εάν ισχυροποιηθούν τα αιρετά μέλη στα διάφορα όργανα του Πανεπιστημίου εκλεγόμενα με διαδικασίες τέτοιες που να διασφαλίζουν την απεμπλοκή τους από ποικίλες εξαρτήσεις. Οι παραπάνω πτυχές της αυτοτέλειας πρέπει να συνοδεύονται από αυστηρούς κανόνες διαφάνειας, ενώ κρίνεται απαραίτητη η καθιέρωση ετήσιας λογοδοσίας.

Ο Καθηγ. Νίκος Αλιβιζάτος πήρε το λόγο, επισημαίνοντας πως το πλέον καταστροφικό σενάριο αφορά στην ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων, χωρίς ταυτόχρονα να τεθούν οι προϋποθέσεις για τη μεταρρύθμιση του δημόσιου πανεπιστημίου – γεγονός που καθίσταται ανέφικτο χωρίς συνταγματική αναθεώρηση. Ο κ. Αλιβιζάτος τόνισε πως, νομοτελειακά, δεν μπορεί να υπάρξει λύση στα ποικίλα προβλήματα που αντιμετωπίζουν σήμερα τα Ελληνικά πανεπιστήμια ως προς την αυτοδιοίκηση τους, χωρίς αναθεώρηση των παραγράφων 5 και 6 του άρθρου 16 του Συντάγματος. Ακολούθως, ο Καθηγ. Ν. Αλιβιζάτος πρότεινε ορισμένες ιδέες, που δύνανται να βοηθήσουν σε αυτή την αναθεώρηση: πρώτο, να απελευθερωθεί ο νομοθέτης, ώστε να προβλέψει πολλών τύπων πανεπιστήμια (πολυτυπία), δημόσια και μη. Ιδίως, δε, για τα πρώτα, να υπάρξουν διαφορετικές ρυθμίσεις για το καθένα, ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του. Δεύτερο και κρισιμότερο, ο εισηγητής πρότεινε την πλήρη αυτονομία του πανεπιστημίου: τα Ιδρύματα, έτσι, αυτοδιοικούνται σύμφωνα με οργανισμό που τα ίδια εισάγουν, χωρίς εγκρίσεις από πολιτειακούς φορείς, πάντα όμως στο πλαίσιο του νόμου.

Ακολούθησε στο βήμα ο πρώην Πρύτανης του Πανεπιστημίου Αιγαίου, Καθηγ. Σωκράτης Κάτσικας, ο οποίος επικέντρωσε την εισήγηση του στο πώς μπορεί να βελτιωθεί η αυτοδιοίκηση/αυτοτέλεια των ελληνικών πανεπιστημίων μέσα στο ισχύον συνταγματικό πλαίσιο, καθώς η πρόταση για αναθεώρηση του Συντάγματος κρίνεται σήμερα ως ρηξικέλευθη. Ακολούθως, ο εισηγητής τάχθηκε υπέρ της άμεσης διασύνδεσης της αυξημένης αυτοτέλειας των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων με την κοινωνική λογοδοσία, γεγονός που αποτελεί και επιταγή της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Κατόπιν, ο Καθηγ. Σ. Κάτσικας ανέλυσε τους δύο βασικούς λόγους που απαιτούν την παροχή αυτοτέλειας στα Ανώτατα Εκαιδευτικά Ιδρύματα: πρώτον, τα πανεπιστήμια πρέπει να αναπτύξουν μεταξύ τους άμιλλα, γεγονός που προϋποθέτει το δικαίωμα στη διαφορετικότητα. Δεύτερον, καθώς ο ρόλος των πανεπιστημίων, ιδίως στην Ευρώπη, έχει μετασχηματιστεί τα τελευταία 15-20 χρόνια και η εποχή προστάζει αλλαγή (βλ. διαδικασία της Μπολόνια), οι ισχύοντες μηχανισμοί στον χώρο της Παιδείας κρίνονται ως χρονοβόροι και μη ανταγωνιστικοί.

Ο Καθηγ. Λευτέρης Παπαγιαννάκης εξέφρασε την άποψη πως τα μείζονα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα ο χώρος της Παιδείας δεν σχετίζονται με τη συνταγματική αναθεώρηση. Οι εισαγωγικές εξετάσεις, που συνεπάγονται την σχεδόν τυχαία είσοδο στα ΑΕΙ και μάλιστα πολλαπλάσιου αριθμού φοιτητών από ότι τα Ιδρύματα δύνανται να εκπαιδεύσουν, πλήττουν τόσο την τριτοβάθμια όσο και την πανεπιστημιακή εκπαίδευση, ενώ δεν μπορούμε να μιλούμε για αυτοτέλεια όταν το πτυχίο ταυτίζεται ακόμη με την επαγγελματική αποκατάσταση. Κατόπιν, ο εισηγητής αναφέρθηκε στις τρεις ενότητες που καταδεικνύουν τι σημαίνει να αποδεσμευτεί το Πανεπιστήμιο από το Λύκειο και την αγορά εργασίας (οικονομική διαχείριση, διοικητική οργάνωση, ακαδημαϊκές επιλογές). Ο Καθηγ. Λ. Παπαγιαννάκης εξετάζοντας παραδείγματα των παραπάνω τριών βασικών παραμέτρων της αυτοτέλειας, κατέληξε πως για να αλλάξει η ισχύουσα κατάσταση δεν είναι απαραίτητη μεν η συταγματική αναθεώρηση αλλά κρίνεται ως αναγαία η μεταρρύθμιση του ισχύοντος θεσμικού πλαισίου, η οποία αφορά μεταξύ άλλων την κινητικότητα φοιτητών και διδασκόντων, την πλήρη και αποκλειστική απασχόληση των μελών ΔΕΠ, την εισαγωγή της έννοιας της συνολικής αποτίμησης άλλα και της συνεχούς αξιολόγησης του εκπαιδευτικού έργου των μελών ΔΕΠ και φυσικά τη γενναία χρηματοδότηση του δημόσιου πανεπιστημίου.

Τις εισηγήσεις ακολούθησε πλήθος ερωτήσεων από εκπροσώπους πρυτανικών αρχών, πανεπιστημιακούς καθηγητές, δημοσιογράφους κ.ά. Μεταξύ των κυριότερων θεμάτων που τέθηκαν ήταν κατά πόσο η δημιουργία ενός “sui generis ΝΠΔΔ” θα μπορούσε να παρακάμψει την «περιφερειακή νομοθεσία» που περιορίζει την αυτοτέλεια των πανεπιστημίων. Επίσης, επισημάνθηκε η ανάγκη να ακολουθήσουμε “το δικό μας δρόμο”, για να βελτιωθεί η κατάσταση στον χώρο της Παιδείας, λαμβάνοντας υπόψη πως, στην Ελλάδα, το εθνικό κράτος δημιούργησε το κρατικό Πανεπιστήμιο, συνεπώς, παραμένει στενά συνδεδεμένο με αυτό. Ακόμη, τονίστηκε το ζήτημα της αξιοκρατίας, τόσο στη εισαγωγή φοιτητών στα πανεπιστήμια όσο και στην ακαδημαϊκή πορεία των μελών ΔΕΠ. Πολλοί συμφώνησαν με τον Καθηγ. Ν. Αλιβιζάτο, ότι χρειάζεται η αναθεώρηση του άρθρου 16 του Συντάγματος. Στο ενδιάμεσο διάστημα, θα χρειασθούν, βεβαίως, βελτιωτικά μέτρα εντός του ισχύοντος συνταγματικού πλαισίου.