Μια σύντομη ματιά στο λόγο των ελληνικών και ξένων ΜΜΕ για την Ευρώπη στην μεταπολεμική περίοδο

Η Ευρώπη έρχεται τελευταία…και καταϊδρωμένη ενώ την παράσταση κλέβει η Ευρωπαϊκή Ένωση

Τα ΜΜΕ των περισσότερων Ευρωπαϊκών χωρών δεν ενδιαφέρονταν για την Ευρωπαϊκή ιδέα ή για Ευρωπαϊκά θέματα μέχρι ακόμα και τα τέλη της δεκαετίας του ’80. Αυτό είναι ένα από τα κύρια ευρήματα μιας πρόσφατης συγκριτικής μελέτης που αφορά τα μέσα μαζικής ενημέρωσης σε 13 ευρωπαϊκές χώρες. Η μελέτη αυτή εκπονήθηκε από ένα διεθνές ερευνητικό πρόγραμμα, με την οικονομική στήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και με τη συμμετοχή εννέα ερευνητικών κέντρων και Πανεπιστημίων τόσο από τη Δυτική όσο και από την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη.

Ο Michal Krzyzanowski και η Ruth Wodak από το Πανεπιστήμιο του Λάνκαστερ στη Μ. Βρεττανία τονίζουν ότι τα Ευρωπαϊκά θέματα κερδίζουν έδαφος στα εθνικά ΜΜΕ μόνον μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου το 1989 και σε σχέση με τη διαδικασία Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Με άλλα λόγια η ιδέα της Ευρώπης σαν μια γεωγραφική ή ιστορική οντότητα επισκιάζεται εκ μιας αρχής από θέματα και συζητήσεις που αφορούν την Ευρωπαϊκή Ένωση. Τουλάχιστον αυτό συνέβη στην Αυστρία, Γερμανία (Ανατολική και Δυτική πριν το 1989), Ελλάδα, Ιταλία, Ολλανδία, Ουγγαρία, Πολωνία, Σερβία (και πρώην Γιουγκοσλαβία), Σλοβενία και Σουηδία. Η μόνη εξαίρεση είναι η Γαλλία: η Ευρώπη κατείχε σημαντική θέση στον λόγο των γαλλικών ΜΜΕ από τη δεκαετία του ’50 ήδη.

Το ενδιαφέρον των ΜΜΕ για τα Ευρωπαϊκά θέματα και γεγονότα αυξάνεται καθώς η διαδικασία ενοποίησης της Ευρώπης επιταχύνεται με την ένταξη όλο και περισσότερων χωρών. Έτσι τα ΜΜΕ σταδιακα αντικαθιστούν τις ανησυχίες της ψυχροπολεμικής περιόδου σχετικά με την Ευρωπαϊκή ασφάλεια με θέματα της Ε.Ε. Επίσης τα ΜΜΕ συνδέουν την Ευρώπη με τις αξίες της ειρήνης, της δημοκρατίας και της ευημερίας.

“Υπάρχει μια σημαντική ομοιότητα μεταξύ των νότιων Ευρωπαϊκών χωρών” παρατηρεί η Άννα Τριανταφυλλίδου απο το ΕΛΙΑΜΕΠ. “Τα ελληνικά και Ισπανικά ΜΜΕ τονίζουν την πολιτική σταθερότητα ως βασικό χαρακτηριστικό μιας Ευρωπαϊκής χώρας”. Είναι προφανές ότι η κοινή αυτή ταση σχετίζεται με τα απολυταρχικά καθεστώτα που υπέστησαν οι δύο χώρες στην μεταπολεμική περίοδο. Η εδραίωση του δημοκρατικού πολιτεύματος στις δύο χώρες σχετίζεται με την Ευρωπαϊκή πορεία τους και ο σύνδεσμος αυτός αντανακλάται στο λόγο των ΜΜΕ.

“Η κάλυψη των Ευρωπαϊκών θεμάτων αυξάνεται ανάλογα με την επικαιρότητα” γράφει ο Michal Krzyzanowski και επισημαίνει: “Ήταν όμως η εθνική επικαιρότητα αυτή που επηρεάζε την κάλυψη των ευρωπαϊκών θεμάτων και όχι γεγονότα που σήμερα θα χαρακτήριζαμε πανευρωπαϊκά όπως ο Μάιος του 1968 στο Παρίσι και στην Πράγα”.

Η Ευρώπη, οι αξίες της ή τα προβλήματα της απουσιάζουν από τις συζητήσεις των ΜΜΕ στις χώρες που θα χαρακτήριζαμε (τουλάχιστον από την ελληνική σκοπιά) ως κατ’εξοχήν ευρωπαϊκές, όπως η Αυστρία, η Γερμανία, η Μ. Βρεττανία ή η Ιταλία. Εδώ και πάλι η Γαλλική εξαίρεση επιβεβαιώνει τον κανόνα: τα Ευρωπαϊκά θέματα κατέχουν σημαντική θέση στην γαλλική επικαιρότητα. Η συζήτηση για το τι είναι ή προς τα που βαδίζει η Ευρώπη λαμβάνει εξέχουσα θέση και στα ΜΜΕ των πρώην κομμουνιστικών χωρών όπως η Πολωνία και η Σλοβενία, που επιδιώκουν να επαναπροσδιορίσουν τη θέση τους στον Ευρωπαϊκό χώρο μετά το 1989,

Τέλος η Ευρώπη περνά πάντοτε μέσα από ένα εθνικό πρίσμα. Οπως σημείωναν παλαιότερα οι Malmborg και Strath (2001: 6): «η Ευρώπη υπάρχει μόνον ως επινόηση των κρατών». Πράγματι η ανάλυση του λόγου των ελληνικών ΜΜΕ επιβεβαιώνει την άποψη αυτή. Στα μέσα της δεκαετίας του 1990, η εικόνα της Ε.Ε. στον ελληνικό Τύπο σχετίζεται άμεσα με το θέμα της ονομασίας της ΠΓΔΜ τονίζοντας ότι το «εθνικό συμφέρον» πρέπει να μένει ανεξάρτητο από τις Ευρωπαϊκές απόψεις που δυσκολεύονται την ευαισθησία της Ελλάδας στο θέμα αυτό. Τα τελευταία χρόνια όμως τα ελληνικά ΜΜΕ τονίζουν ως Ευρωπαϊκές, οικουμενικές αξίες όποως η ειρήνη, η δημοκρατία, η ευημερία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και ώς ένα βαθμό η κοινωνική αλληλεγγύη. Σε αυτό το πλαίσιο τα ελληνικά ΜΜΕ τονίζουν ότι η Ευρώπη είναι κομμάτι της Ελλάδας και το αντίστροφο.

Πηγές:
Michal Krzyzanowski and Ruth Wodak (2006), A comparative report on European media research, University of Lancaster, unpublished project report, University of Lancaster, March 2006.
Mikael af Malmborg and Bo Stråth (2002) (eds) The National Meanings of Europe. Oxford: Berg.