Στην ανάλυσή του για το Begin-Sadat Center for Strategic Studies, ο Δρ Γιώργος Τζογόπουλος γράφει πως ο αγωγός EastMed, ο οποίος αποτελεί προτεινόμενο τρόπο μεταφοράς του φυσικού αερίου από την ανατολική Μεσόγειο σε νέες αγορές, θα ήταν δαπανηρός και δύσκολος στην κατασκευή του – αλλά είναι εφικτό σχέδιο. Στην ατζέντα βρίσκονται, επίσης, άλλες πιο εύκολες και οικονομικά συμφέρουσες λύσεις αλλά η παράμετρος της ασφάλειας λειτουργεί υπέρ του αγωγού EastMed. Ο EastMed θα επιτρέψει στην Κύπρο, την Ελλάδα και το Ισραήλ να συνεργαστούν, ενισχύοντας το ρόλο τους ρόλους ως κόμβοι σταθερότητας σε μια ταραχώδη γειτονιά. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι Ηνωμένες Πολιτείες  πιθανώς θα βελτιώσουν την ενεργειακή τους εξάρτηση. Και το Ισραήλ θα έχει την ευκαιρία να βελτιώσει τις σχέσεις του με την Ευρωπαϊκή Ένωση, όχι μόνο συμμετέχοντας σε ένα έργο ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος αλλά και βρίσκοντας νέους πελάτες για το δικό του φυσικό αέριο στην ευρωπαϊκή αγορά.

«Οι ανακαλύψεις φυσικού αερίου στην ανατολική Μεσόγειο αλλάζουν τα γεωπολιτικά δεδομένα της περιοχής. Η μεταφορά του αερίου σε νέους εξαγωγικούς προορισμούς, κυρίως στην Ευρώπη, αποτελεί πολύπλοκο ζήτημα αλλά εφικτό. Στο πλαίσιο αυτό, η Ελλάδα, το Ισραήλ και η Κύπρος εντατικοποιούν σταδιακά τις επαφές τους. Διεξάγονται τακτικά τριμερείς σύνοδοι κορυφής με τη συμμετοχή των Πρωθυπουργών της Ελλάδας και του Ισραήλ Αλέξη Τσίπρα και Μπέντζαμιν Νετανιάχου και του Προέδρου της Κύπρου Νίκου Αναστασιάδη. (Τον Απρίλιο του 2017, η Ιταλία προσχώρησε και αυτή στην ομάδα υπογράφοντας, σχετική δήλωση στο Τελ Αβίβ).

Η πρώτη τριμερής σύνοδος κορυφής πραγματοποιήθηκε στη Λευκωσία τον Ιανουάριο του 2016 και η δεύτερη τον Δεκέμβριο του 2016 στην Ιερουσαλήμ. Η τρίτη έλαβε χώρα μόλις πριν από λίγες μέρες πριν στη Θεσσαλονίκη. Οι ηγέτες των τριών κρατών συμφώνησαν στη Θεσσαλονίκη να εμβαθύνουν την ενεργειακή τους συνεργασία, δίνοντας έμφαση στην πιθανή μελλοντική κατασκευή του αγωγού EastMed.

Το έργο προβλέπει την κατασκευή ενός υποθαλάσσιου τμήματος 1.300 χιλιομέτρων και ενός χερσαίου 600 χιλιομέτρων από τα κοιτάσματα της ανατολικής Μεσογείου στην Κύπρο, από την Κύπρο στην Κρήτη, από την Κρήτη στην ηπειρωτική Ελλάδα (Πελοπόννησο) και από την Πελοπόννησο προς τη Δυτική Ελλάδα. Στη συνέχεια, το σχέδιο είναι να συνδεθεί η Δυτική Ελλάδα με την Ιταλία, ανατολικά του Οτράντο, μέσω επιπρόσθετου υποθαλάσσιου τμήματος 207 χιλιομέτρων, που θα ονομάζεται «Poseidon».

Με μια πρώτη ματιά, το μεγαλύτερο εμπόδιο για την κατασκευή του αγωγού EastMed – ο οποίος, αν κατασκευαστεί, θα είναι ο μακρύτερος και βαθύτερος υποθαλάσσιος αγωγός στον κόσμο –  είναι η τεχνική του βιωσιμότητα. Οι προκλήσεις αφθονούν. Ένα τμήμα νοτίως της Κρήτης, για παράδειγμα, μήκους περίπου 10 χιλιομέτρων, έχει ιδιαίτερα μεγάλο βάθος, πράγμα που θα μπορούσε να προκαλέσει κατασκευαστικά προβλήματα. Ωστόσο, εμπλεκόμενες εταιρείες είναι αισιόδοξες, καθώς η τεχνολογία έχει προχωρήσει αρκετά ώστε να μπορεί να κατασκευαστεί ο αγωγός. Η ΔΕΠΑ περιγράφει το έργο ως «τεχνικά εφικτό»  βάσει μελετών που έχει πραγματοποιήσει. Για να ενισχύσει την επιχειρηματολογία της υπογραμμίζει την επιτυχία του αγωγού Medgaz, που συνδέει την Αλγερία με την Ισπανία. Ταυτόχρονα, ο Υπουργός Ενέργειας του Ισραήλ, Γιουβάλ Στάινιτζ, επιχειρεί να κατευνάσει τους φόβους, λέγοντας ότι ο EastMed μπορεί να έχει ολοκληρωθεί μέχρι το 2025.

Ωστόσο, η τεχνική βιωσιμότητα δεν είναι το μοναδικό πρόβλημα. Μια άλλη πρόκληση είναι το κόστος, το οποίο προβλέπεται να κυμανθεί μεταξύ 4 και 7 δισεκατομμυρίων δολαρίων.  Την ίδια στιγμή, οι χαμηλές τιμές του φυσικού αερίου δημιουργούν επιπρόσθετη ανησυχία, καθώς θα μπορούσαν να αποθαρρύνουν κάποιες ιδιωτικές εταιρείες από την οικονομική υποστήριξη του έργου σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Ένωση (η οποία είναι έτοιμη να προσφέρει συγχρηματοδότηση).

Φυσιολογικά, υπάρχουν εναλλακτικά σχέδια τα οποία συζητούνται λόγω των προαναφερθέντων προβληματισμών. Πιθανή κατασκευή βάσεων υγροποίησης φυσικού αερίου είτε στην Κύπρο είτε στο Ισραήλ θα μπορούσαν θεωρητικά να αποτελέσουν λύση, αλλά το κόστος τους μοιάζει απαγορευτικό. Σε πρακτικό επίπεδο, υπάρχουν δύο πραγματικές επιλογές. Η πρώτη είναι να κατασκευαστεί ένας υποθαλάσσιος αγωγός μήκους 550 χιλιομέτρων που θα ξεκινάει από το κοίτασμα Λεβιάθαν στα ύδατα του Ισραήλ, θα διέρχεται από κυπριακά ύδατα και θα φτάνει στη νότια Τουρκία. Το ισραηλινό φυσικό αέριο θα αποστέλλεται στη συνέχεια από τη νότια Τουρκία στην Ευρώπη μέσω υφιστάμενων και ίσως και νέων δικτύων αγωγών. Το έργο αυτό εκτιμάται ότι θα έχει το μισό κόστος, ίσως και λιγότερο από τον EastMed. Ωστόσο, η αδυναμία επίλυσης του Κυπριακού αποτελεί για το Ισραήλ ανασταλτικό παράγοντα ώστε να προχωρήσει.

Η δεύτερη επιλογή είναι να χρησιμοποιηθούν ήδη υπάρχουσες εγκαταστάσεις υγροποίησης φυσικού αερίου στην Αίγυπτο. Το αέριο από την ανατολική Μεσόγειο θα μπορούσε θεωρητικά να παραδοθεί στους τερματικούς σταθμούς σε Δαμιέτη και Ίντκου, μετατρέποντας την Αίγυπτο πιθανώς ξανά σε χώρα που εξάγει φυσικό αέριο. Αλλά η πρόσφατη ανακάλυψη του κοιτάσματος Ζορ αποτελεί αστάθμητο παράγοντα, όσον αφορά το μελλοντικό του αντίκυπο. Δεν μπορεί να προβλεφθεί με ακρίβεια  πώς θα επηρεάσει τις ενεργειακές προτεραιότητες της Αιγύπτου και την ισορροπία μεταξύ εγχώριας κατανάλωσης και εξαγωγών. Επίσης, ούτε η κατασκευή νέων αγωγών ούτε η αναστροφή του υφιστάμενου που συνδέει το Ισραήλ  με τους αιγυπτιακούς τερματικούς σταθμούς υγροποίησης φυσικού αερίου είναι απλή υπόθεση.

Αν το Κυπριακό επιλυθεί σύντομα, η τουρκική επιλογή θα κερδίσει έδαφος. Ωστόσο, οι νέες συνομιλίες μεταξύ του Προέδρου Αναστασιάδη και του Τουρκοκύπριου ηγέτη Μουσταφά Ακιντζί είναι εξαιρετικά απίθανο να αποδειχθούν αποφασιστικές. Σε κάθε περίπτωση, η Τουρκία δε θεωρείται πλέον αξιόπιστος εταίρος από το Ισραήλ όσο συνεχίζεται η πολιτική κυριαρχία του Προέδρου Ταγίπ Ερντογάν παρά τη σχετική επαναπροσέγγιση μεταξύ των δύο χωρών. Παράλληλα, το Ισραήλ έχει επιφυλάξεις έναντι της Αιγύπτου ενώ ο αυξανόμενος ρόλος της Ρωσίας στον ενεργειακό τομέα της χώρας δεν μπορεί να αγνοηθεί.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το Ισραήλ αποδίδει πολύ μεγάλη προσοχή  στην παράμετρο της ασφάλειας. Αν προχωρήσει η κατασκευή του αγωγού EastMed, θα ανοίξει μια νέα σελίδα στη συνεργασία του με την Ευρωπαϊκή Ένωση.  Ο Ευρωπαίος επίτροπος για το Κλίμα και την Ενέργεια, Μιγκέλ Αρίας Κανιέτε, δήλωσε πρόσφατα πως ο EastMed μπορεί να συμβάλει στη μείωση της εξάρτησης της Ευρώπης από τη ρωσική ενέργεια, ένα δυνητικό αποτέλεσμα το οποίο εξετάζουν και οι Ηνωμένες Πολιτείες.

Οι παραδοσιακές διαφορές μεταξύ των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όσον αφορά την προσέγγιση τους απέναντι στη Μόσχα μπορεί να λειτουργήσει υπέρ του EastMed. Ενώ η Γερμανία βλέπει ίσως ευνοϊκά τον αγωγό Nord Stream II, ο οποίος θα συμπληρώνει τον Nord Stream I στη μεταφορά ρωσικού φυσικού αερίου στην Ευρώπη κάτω από τη Βαλτική Θάλασσα, οι Βρυξέλλες θα στρέψουν ίσως την προσοχή τους περισσότερο στην ενεργειακή ασφάλεια και θα προωθήσουν πιο ενεργά (με την υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών) τον EastMed.

Το Ισραήλ είναι η κινητήριος δύναμη για την ανάπτυξη της ενέργειας στην ανατολική Μεσόγειο και οι μελλοντικές επιλογές του θα επηρεάσουν τόσο τους στρατηγικούς υπολογισμούς όσο και τον μακροπρόθεσμο οικονομικό σχεδιασμό του. Συνεργαζόμενο με αξιόπιστες, δημοκρατικές χώρες, το Ισραήλ θα έχει τη δυνατότητα να μετριάσει τον κίνδυνο αστάθειας, να εξασφαλίσει πελάτες στην ηπειρωτική Ευρώπη, να ενισχύσει τις σχέσεις του με την Ευρωπαϊκή Ένωση και να βελτιώσει την εικόνα του στην Ευρώπη.»

Συγγραφέας: Δρ. Γιώργος Τζογόπουλος

Πηγή: The Begin-Sadat Center for Strategic Studies